Πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμοί, ξηρασίες, χημικά, βιομηχανικά και πυρηνικά ατυχήματα, υγειονομικές απειλές, τεχνολογικοί κίνδυνοι, γεωπολιτικές απειλές.
Τους παραπάνω κινδύνους για φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, που έχουν διασυνοριακές επιπτώσεις στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και τα μελλοντικά ρίσκα αναδεικνύονται σε έκθεση, που δημοσιεύθηκε από το Κοινό Κέντρων Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Η έκθεση ρίχνει φως στις βαθύτερες αιτίες και τις πιθανές επιπτώσεις αυτών των κινδύνων, με στόχο να βοηθήσει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να εφαρμόσουν πιο αποτελεσματικές στρατηγικές για τη διακυβέρνηση και την οικοδόμηση ανθεκτικότητας. Επίσης, συνοψίζει την ενωσιακή νομοθεσία, τις δομές πολιτικής προστασίας της ΕΕ αλλά και καλές πρακτικές ανταπόκρισης της ΕΕ σε καταστροφές.
Όπως επισημαίνεται, οι περισσότερες φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές παρουσιάζουν διασυνοριακούς κινδύνους μεταξύ των χωρών της ΕΕ, αλλά και πέρα από τα σύνορα της Ένωσης, λόγω της γεωγραφικής φύσης τους. Την ίδια ώρα, υπολογίζεται ότι το 37,5% του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζει σε περιοχές κατά μήκος των 38 εσωτερικών συνόρων των χωρών.
Η κλιμακούμενη συχνότητα και σοβαρότητα των καταστροφών, που τροφοδοτούνται από την κλιματική αλλαγή, τα τεχνολογικά προβλήματα και την αύξηση του αστικού πληθυσμού, υπογραμμίζουν την ανάγκη για συντονισμένες στρατηγικές διαχείρισης κινδύνου καταστροφών σε όλη την Ευρώπη.
Στην έκθεση αναλύονται μερικές από τις σημαντικότερες καταστροφές που έχουν βιώσει οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ανάμεσα σε αυτές, οι πυρκαγιές. Περίπου το 40% της επικράτειας της ΕΕ, δηλαδή 182 εκατομμύρια εκτάρια, καλύπτεται από δάση και άλλες δασώδεις εκτάσεις. Οι πυρκαγιές καίνε κατά μέσο όρο περίπου 0,4 εκατομμύρια εκτάρια του φυσικού τοπίου ετησίως, με διακύμανση μεταξύ των ετών. Την περίοδο 2017-2018, η Ευρώπη γνώρισε τις πιο καταστροφικές πυρκαγιές της δεκαετίας, που οδήγησαν στο θάνατο περισσότερων από 200 ανθρώπων και τον τραυματισμό περισσότερων από χίλιων. Στην έκθεση γίνεται μνεία στην πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής το 2018, που είναι «η πιο φονική πυρκαγιά που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη», αλλά και στην «μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη, στην Αλεξανδρούπολη», το 2023, που έκαψε πάνω από 95.000 εκτάρια.
Διαπιστώνεται ότι τα περισσότερα χρόνια, ένα μεγάλο ποσοστό της καμένης έκτασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σε τοποθεσίες Natura. Οι ερευνητές τονίζουν ότι οι περιοχές που πλήττονται από πυρκαγιές είναι συχνά επιρρεπείς σε άλλες βλάβες του οικοσυστήματος, όπως η διάβρωση του εδάφους, οι κατολισθήσεις και η ερημοποίηση. Επιπλέον, οι οικονομικές ζημιές που προκαλούνται από τις δασικές πυρκαγιές υπολογίζονται σε 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως κατά μέσο όρο, αν και μόνο το 2017 ανήλθαν σε 10 δισεκατομμύρια ευρώ.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το πρώτο εξάμηνο του 2024 ο αριθμός των πυρκαγιών που χαρτογραφήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Πληροφοριακό Σύστημα για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), ήταν υψηλότερος από αυτόν των προηγούμενων αντίστοιχων μηνών κατά την περίοδο 2006-2023, αν και οι καμένες εκτάσεις ήταν περίπου στον μέσο όρο.
Η περιοχή της Μεσογείου έχει επηρεαστεί περισσότερο από τις πυρκαγιές, ωστόσο τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται ότι τα ακραία φαινόμενα πυρκαγιάς συμβαίνουν και σε άλλες τοποθεσίες, όπως η Βόρεια Ευρώπη. Το 2018 ήταν η χειρότερη χρονιά από πλευράς πυρκαγιών που έχει καταγραφεί στη Σουηδία, ενώ τα τελευταία χρόνια και άλλες περιοχές της Σκανδιναβίας, όπως και η Ιρλανδία, η Λετονία και η Γερμανία, είχαν υψηλότερο αριθμό πυρκαγιών από τον συνηθισμένο.
Μια άλλη τάση που καταγράφεται από τους επιστήμονες είναι ότι η περίοδος των πυρκαγιών ξεκινά νωρίτερα από το συνηθισμένο και διαρκεί περισσότερο. Επιπλέον, η κλίμακα και η ένταση των πυρκαγιών έχουν αυξηθεί πυροδοτώντας συζητήσεις για το φαινόμενο των «μεγαπυρκαγιών» (mega-fires).
Ενώ οι κλιματικές συνθήκες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση των πυρκαγιών, οι ερευνητές σημειώνουν ότι περίπου το 96% των πυρκαγιών στην Ευρώπη προκαλούνται από ανθρώπους.
Αναδυόμενοι κίνδυνοι
Εκτός από την ανάλυση των σημαντικότερων φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών που βιώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην έκθεση παρουσιάζονται επίσης και νέοι, αναδυόμενοι κίνδυνοι. Η επισιτιστική ασφάλεια είναι όλο και πιο ευάλωτη στην Ευρώπη λόγω της έντονης πίεσης στο παγκόσμιο σύστημα τροφίμων, που επιδεινώνεται από την εξάρτηση της ηπείρου στις φυσικές διαδικασίες για την παραγωγή τροφίμων. Οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες και το εξελισσόμενο γεωπολιτικό τοπίο, σημειώνουν οι ερευνητές, ενισχύουν την ευπάθεια αυτή.
Νέους κινδύνους εγκυμονεί η μετάβαση σε νέες πηγές ενέργειας, όπως επισημαίνεται. Για παράδειγμα, σημειώνεται ότι αν και το υδρογόνο είναι μια πολλά υποσχόμενη εναλλακτική λύση καθαρής ενέργειας, είναι πολύ εύφλεκτο και μπορεί να οδηγήσει σε βιομηχανικούς και περιβαλλοντικούς κινδύνους. Επιπλέον, η ευρεία χρήση μπαταριών ιόντων λιθίου μπορεί να οδηγήσει σε πυρκαγιές και εκρήξεις λόγω της θερμικής τους αστάθειας.
Η απώλεια βιοποικιλότητας είναι ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα, που έχει καταγραφεί και απειλεί τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων, την παραγωγή τροφίμων και τη ρύθμιση του κλίματος αυξάνοντας περαιτέρω την ευπάθεια της Ευρώπης σε περιβαλλοντικές και υγειονομικές κρίσεις.
Οι χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι αυξάνονται, καθώς ο κλάδος αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της μετάβασης στην ψηφιακή εποχή. Οι καταναλωτές και οι αγορές εκτίθενται σε απειλές στον κυβερνοχώρο, απάτες και συστημική χρηματοοικονομική αστάθεια. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή μπορεί να αποτελέσει μια ακόμα πηγή οικονομικής αστάθειας.
Τέλος, σημειώνεται ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει σύνθετες υβριδικές απειλές που συνδυάζουν επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, παραπληροφόρηση και στρατιωτικές ενέργειες και οι οποίες μπορεί να αποσταθεροποιήσουν ή να χειραγωγήσουν κοινωνικές και πολιτικές δομές.
