Ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Γκρούγκμαν, αναλύει στους New York Times τα λάθη που έχει κάνει ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, κατά την εισβολή Ουκρανία.
Ο Κρούγκμαν αναφέρει ότι ο Πούτιν περίμενε να κάνει «περίπατο» στην Ουκρανία γι' αυτό και είχε στείλει ελαφρά εξοπλισμένο στράτευμα στα σύνορά του. Η αντίσταση που συνάντησε ωστόσο από τους Ουκρανούς ήταν τέτοια που σταδιακά αναγκάστηκε να ρίξει ολοένα και περισσότερους πόρους στο πεδίο της μάχης, αντιμετωπίζοντας μεγάλες δυσκολίες μιας και η λάσπη στα εδάφη της Ουκρανίας και η λυσσαλέα αντίσταση των Ουκρανών του προκαλεί πολλές απώλειες ενώ του κοστίζει και σε χρήματα.
Ο Πούτιν προφανώς πίστευε ότι η Ρωσία θα μπορούσε εύκολα να αντιμετωπίσει τις οικονομικές επιπτώσεις από τον πόλεμό του. Εντάξει, σκέφτηκε, η Δύση μπορεί να επιβάλει μερικές κυρώσεις, αλλά η Ευρώπη χρειάζεται ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Ο ίδιος είχε δημιουργήσει ένα τεράστιο πολεμικό σεντούκι με αποθέματα ξένου συναλλάγματος που υποτίθεται ότι θα τον εξασφάλιζε μέχρι να καταλαγιάσουν τα πράγματα.
Το άρθρο του Πολ Γκρούμαν στους New York Times:
Παρά την εκπληκτικά αποτελεσματική μάχη που έχει δώσει η Ουκρανία ενάντια στις δυνάμεις εισβολής, οι περισσότεροι στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες φαίνεται να πιστεύουν ότι το τεράστιο πλεονέκτημα της Ρωσίας σε δύναμη πυρός θα επικρατήσει τελικά. Καθώς δεν έχω σχετική γνώση, δε βλέπω κανένα λόγο να αμφισβητήσω την κρίση τους, γράφει ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Γκρούγκμαν σε άρθρο του στους New York Times.
Ωστόσο, είναι σαφές ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν έκανε έναν τεράστιο λάθος υπολογισμό. Η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή με μια επίθεση προς το Κίεβο και το Χάρκοβο από μικρές, ελαφρά οπλισμένες ένοπλες δυνάμεις, προφανώς προσδοκώντας να επιτύχουν μια γρήγορη νίκη, καθώς η αντίσταση θα κατέρρεε. Αντίθετα, όμως, η αρχική κίνηση αποκρούστηκε και η επίθεση στη συνέχεια με άρματα μάχης και πυροβολικό έχει βαλτώσει, σε ορισμένες περιπτώσεις κυριολεκτικά, επειδή η λάσπη κυριαρχεί αυτή την περίοδο σε μεγάλο μέρος της Ουκρανίας.
Και δεν ήταν αυτός ο μόνος λάθος υπολογισμός του. Ο Πούτιν προφανώς πίστευε ότι η Ρωσία θα μπορούσε εύκολα να αντιμετωπίσει τις οικονομικές επιπτώσεις από τον πόλεμό του. Εντάξει, σκέφτηκε, η Δύση μπορεί να επιβάλει μερικές κυρώσεις, αλλά η Ευρώπη χρειάζεται ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Ο ίδιος είχε δημιουργήσει ένα τεράστιο πολεμικό σεντούκι με αποθέματα ξένου συναλλάγματος που υποτίθεται ότι θα τον εξασφάλιζε μέχρι να καταλαγιάσουν τα πράγματα.
Η πολιτική του σκέψη δεν ήταν εντελώς λανθασμένη. Οι δυτικές οικονομικές κυρώσεις έχουν εξαιρέσει από τις κυρώσεις τις πωλήσεις ορυκτών καυσίμων, που αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των ρωσικών εξαγωγών. Αντίθετα, οι κυρώσεις ήταν κυρίως οικονομικές, αποκλείοντας μεγάλες ρωσικές τράπεζες από το διεθνές σύστημα πληρωμών και παγώνοντας τα περιουσιακά στοιχεία της ρωσικής κεντρικής τράπεζας -στην πραγματικότητα, κατάσχεσαν ένα μεγάλο μέρος από το περίφημο στρατιωτικό σεντούκι του Πούτιν.
Πόσο σημασία έχει αυτό; Ιστορικά, οι οικονομικές κυρώσεις τείνουν να είναι μαχητές: οι χώρες βρίσκουν λύσεις, μειώνοντας σημαντικά την αποτελεσματικότητά τους.
Αλλά κάτι αστείο έχει συμβεί σε αυτή την περίπτωση, γράφει ο Κρούγκμαν. Μέχρι στιγμής, η οικονομική πίεση κατά της Ρωσίας φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, περιορίζοντας το ρωσικό εμπόριο ακόμη και σε αγαθά που δεν έχουν επισήμως τεθεί υπό καθεστώς κυρώσεων. Οι οικονομικοί περιορισμοί που έχουν ήδη επιβληθεί έχουν δυσκολέψει τις συναλλαγές με τη Ρωσία, ακόμη και στην αγορά πετρελαίου. Οι φόβοι για μελλοντικές κυρώσεις, σε συνδυασμό με τη γενική αίσθηση ότι δυτικοί θεσμοί που θεωρηθεί ότι βοηθούν το καθεστώς Πούτιν θα αντιμετωπίσουν σκληρή μεταχείριση από τις ρυθμιστικές αρχές, έχουν οδηγήσει σε εκτεταμένες «αυτο-κυρώσεις», διαταράσσοντας ακόμη και το εμπόριο που επισήμως επιτρέπεται.
Δεν ξέρουμε ακόμη πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα, αλλά αν δούμε τις επόμενες εβδομάδες μαζικές απώλειες αμάχων και τρόμο, κάτι που φαίνεται πιθανό, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό η απομόνωση της Ρωσίας από την υπόλοιπη παγκόσμια οικονομία.
Οι οικονομολόγοι έχουν έναν μάλλον απόκρυφο όρο για αυτό το είδος απομόνωσης: «αυτάρκεια». Και είναι πιθανό να είναι εξαιρετικά επιζήμια.
Ίσως, πιστεύετε ότι η αυτάρκεια είναι απλώς μια ισχυρή μορφή προστατευτισμού, η οποία τείνει επίσης να μειώνει το εμπόριο. Αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ χειρότερη. Το βρώμικο μικρό μυστικό της διεθνούς οικονομίας είναι ότι ενώ οι οικονομολόγοι λατρεύουν να επαινούν το ελεύθερο εμπόριο, το οικονομικό κόστος των δασμών -ακόμα και αρκετά υψηλοί δασμοί- τείνει να είναι μέτριο. Γιατί; Γιατί ο ιδιωτικός τομέας αντιδρά στους δασμούς κόβοντας μόνο τις λιγότερο απαραίτητες εισαγωγές. Επιβάλουμε, ας πούμε, δασμούς 20% στις εισαγωγές και θα σταματήσουν να εισάγονται μόνο αγαθά που μπορούν να παραχθούν εγχωρία με μέτρια υψηλότερο κόστος ή για τα οποία υπάρχουν εύλογα καλά εγχώρια υποκατάστατα. Εάν ένα εισαγόμενο αγαθό είναι πραγματικά απαραίτητο - για παράδειγμα, εάν είναι ένα κρίσιμο στοιχείο για τη βιομηχανία που δεν μπορούμε να αρχίσουμε γρήγορα να φτιάχνουμε εγχώρια - οι εταιρείες απλώς θα πληρώσουν το τιμολόγιο και θα συνεχίσουν να αγοράζουν από το εξωτερικό.
Ωστόσο, εάν τα γεγονότα οδηγήσουν στο να κοπεί ένα μεγάλο μέρος του διεθνούς εμπορίου ενός έθνους, αυτού του είδους η ιεράρχηση δεν θα είναι δυνατή. Η εγχώρια οικονομία θα χάσει την πρόσβαση όχι μόνο σε φθηνά πράγματα, αλλά και σε αγαθά που είναι απολύτως απαραίτητα.
Έχουμε ιστορικά παραδείγματα για το τι συμβαίνει όταν ένα εμπορικό έθνος αναγκάζεται σε αυτάρκεια; Όχι πολλά, ακριβώς επειδή είναι ένα τόσο ακραίο γεγονός. Θα μπορούσατε να πείτε ότι κάτι τέτοιο συνέβη στην Ιαπωνία κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ειδικά αφού η Αμερική κατέλαβε το Σαϊπάν και το Γκουάμ το 1944. Αυτό έφερε τις αμερικανικές βάσεις υποβρυχίων κοντά στις πιο κρίσιμες ναυτικές διαδρομές της Ιαπωνίας και τα βομβαρδιστικά των ΗΠΑ μπορούσαν να χτυπήσουν τα λιμάνια της χώρας, απομονώνοντας ουσιαστικά την οικονομία της από τον υπόλοιπο κόσμο. Φυσικά, η πολεμική οικονομία της Ιαπωνίας κατέρρευσε.
Τι γίνεται όμως με την αυτάρκεια σε ένα έθνος που δεν δέχεται άμεση στρατιωτική επίθεση; Λοιπόν, υπάρχει ένα εκπληκτικό -και εξαιρετικά παλιό- παράδειγμα από την ιστορία των ΗΠΑ.
Η Αμερική δεν συμμετείχε άμεσα στους Ναπολεόντειους Πολέμους, μια τεράστια σύγκρουση που, μεταξύ άλλων, οδήγησε τη Βρετανία να συσσωρεύσει ένα αξιοσημείωτο ποσό κρατικού χρέους. Αλλά οι ΗΠΑ δεν είχαν ανοσία στις επιπτώσεις αυτών των πολέμων, επειδή και οι δύο πλευρές ξεκίνησαν έναν οικονομικό πόλεμο, προσπαθώντας να ακρωτηριάσουν τον αντίπαλό τους με αποκλεισμούς που έβλαψαν και το εμπόριο των ΗΠΑ. Η Βρετανία είχε επίσης τη συνήθεια να σταματά τα αμερικανικά εμπορικά πλοία και να απαγάγει ναύτες ώστε να τους αναγκάζει να υπηρετήσουν στο βρετανικό ναυτικό. Σε απάντηση, η διοίκηση του Τόμας Τζέφερσον προσπάθησε να ανταποδώσει διακόπτοντας τη διεθνή ναυτιλία. Ναι, προσπαθήσαμε να αποσπάσουμε παραχωρήσεις από τη Βρετανία και τη Γαλλία επιβάλλοντας την αυτάρκεια... στους εαυτούς μας.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι δε λειτούργησε. Όμως επέβαλε μεγάλο κόστος στην αμερικανική οικονομία. Τα δεδομένα για τις αρχές του 19ου αιώνα είναι, όπως μπορείτε να μαντέψετε, πρόχειρα, αλλά ο οικονομολόγος και ιστορικός Ντάγκλας Ίργουιν προσπάθησε να υπολογίσει το κόστος του εμπάργκο Τζέφερσον, το οποίο τοποθετεί περίπου στο 8% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος των ΗΠΑ.
Πώς συγκρίνονται τα αποτελέσματα της ρωσικής απομόνωσης με αυτήν την εμπειρία; Η Ρωσία το 2022 είναι πολύ πιο εκτεθειμένη στο εξωτερικό εμπόριο από ό,τι η Αμερική το 1807: οι εξαγωγές των ΗΠΑ ήταν τότε μόνο 13% του ΑΕΠ, ενώ οι ρωσικές εξαγωγές την παραμονή της εισβολής ήταν περίπου διπλάσιες από αυτές.
Θα ήθελα επίσης να σημειώσω ότι οι οικονομίες είναι πολύ πιο περίπλοκες από ό,τι πριν από δύο αιώνες. Τότε, η παραγωγή δεν εξαρτιόταν από πολυσύνθετες αλυσίδες εφοδιασμού που θα μπορούσαν να σταματήσουν λόγω έλλειψης μερικών κρίσιμων εξαρτημάτων, όπως chips και ανταλλακτικά. Τώρα είναι εξαρτημένη ακόμη και σε χώρες όπως η Ρωσία, που εξάγουν κυρίως πρώτες ύλες, παρά βιομηχανικά προϊόντα. Έτσι, οι συνέπειες της σχεδόν αυτάρκειας μπορεί να είναι ακόμη χειρότερες από ό,τι υποδηλώνει η μεγάλη εξάρτηση της Ρωσίας από το εμπόριο.
Αυτή τη στιγμή, με άλλα λόγια, φαίνεται ότι ο Πούτιν έκανε διπλό λάθος υπολογισμό. Το σχέδιο για ένα σύντομο νικηφόρο πόλεμο μετατρέπεται σε μια αιματηρή καταιγίδα που έχει εξοργίσει τον κόσμο και το περίφημο οικονομικό του «Φρούριο Ρωσία» φαίνεται να κατευθύνεται προς μια ύφεση σε τύπου 1929.
