Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπέβαλε στις 12 Αυγούστου Μνημόνιο Κατανόησης (MoU) στο κοινοβούλιο σχετικά με το καθεστώς των τουρκικών δυνάμεων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη Λιβύη, βάσει του οποίου παρέχεται στις τουρκικές δυνάμεις εκτεταμένη επιχειρησιακή ελευθερία και νομική προστασία όσο σταθμεύουν στην αφρικανική χώρα. Επίσης, προβλέπεται η παροχή δωρεάν υλικοτεχνικής υποστήριξης σε επιχειρήσεις που θα πραγματοποιούν εντός λιβυκού εδάφους.
Το μνημόνιο, που υπογράφηκε την 1η Μαρτίου στην Αττάλεια, βασίζεται σε προηγούμενες συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου του Μνημονίου Συνεργασίας Στρατιωτικής Εκπαίδευσης που υπογράφηκε το 2012 και του Μνημονίου Ασφάλειας και Στρατιωτικής Συνεργασίας που υπογράφηκε το 2019.
Σύμφωνα με το μνημόνιο, η Τουρκία θα υποστηρίξει την αναδιάρθρωση και την εκπαίδευση των ενόπλων δυνάμεων και των δυνάμεων ασφαλείας της Λιβύης, ανταποκρινόμενη σε αίτημα της Λιβανέζικης κυβέρνησης.
Νομική ασυλία στον τουρκικό στρατό
Μία από τις πιο αξιοσημείωτες πτυχές του Μνημονίου είναι η ευρύτατη νομική ασυλία που παρέχεται στις τουρκικές δυνάμεις που δραστηριοποιούνται στη Λιβύη.
Σύμφωνα με το άρθρο 11, τυχόν εγκλήματα που διαπράττονται από το τουρκικό στρατιωτικό προσωπικό κατά τη διάρκεια των επίσημων καθηκόντων τους ή εντός του πεδίου των αρμοδιοτήτων τους θα διέπονται αποκλειστικά από το τουρκικό δίκαιο.
Αυτό σημαίνει ότι το τουρκικό προσωπικό προστατεύεται αποτελεσματικά από το νομικό σύστημα της Λιβύης σε θέματα που σχετίζονται με τα επίσημα καθήκοντά του, ενισχύοντας τη δικαιοδοσία της Τουρκίας στις δυνάμεις της στο εξωτερικό.
Ωστόσο, εγκλήματα που διαπράττονται εκτός των επίσημων καθηκόντων θα υπάγονται στη δικαιοδοσία της Λιβύης, με ειδικές διατάξεις που διασφαλίζουν ότι τυχόν ποινές ευθυγραμμίζονται με τα νομικά πλαίσια και των δύο χωρών.
Επιχειρησιακές «ελευθερίες» στην Τουρκία
Η συμφωνία παρέχει επίσης στις τουρκικές δυνάμεις σημαντικές επιχειρησιακές ελευθερίες στη Λιβύη. Το άρθρο 12 επιτρέπει στο τουρκικό προσωπικό να φέρει προσωπικά και υπηρεσιακά όπλα και να φορά τις επίσημες στολές του, ενώ βρίσκεται σε υπηρεσία, αντικατοπτρίζοντας το υψηλό επίπεδο αυτονομίας στις επιχειρήσεις του.
Επιπλέον, το άρθρο 7 παρέχει στις τουρκικές δυνάμεις απεριόριστη πρόσβαση στον εναέριο χώρο και τα χωρικά ύδατα της Λιβύης, εξαιρώντας τις από κατάσχεση ή κατηγορίες, υπογραμμίζοντας περαιτέρω το επιχειρησιακό εύρος που δίνεται στις τουρκικές δυνάμεις.
Το Μνημόνιο Συνεννόησης διευκολύνει επίσης την υλικοτεχνική και επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα επιτρέποντας στις τουρκικές δυνάμεις να εγκαθιστούν και να διαχειρίζονται τα συστήματα επικοινωνίας τους, όπως περιγράφεται σρτο άρθρο 9.
Το άρθρο 9 επιτρέπει την εγκατάσταση τόσο ενσύρματων όσο και ασύρματων συστημάτων επικοινωνίας, διασφαλίζοντας τον απρόσκοπτο συντονισμό μεταξύ τουρκικών μονάδων και με κέντρα διοίκησης στο Τουρκία.
Επιπλέον, οι τουρκικές δυνάμεις εξουσιοδοτούνται να δημιουργήσουν ταχυδρομεία, υποκαταστήματα τραπεζών και εγκαταστάσεις αναψυχής εντός των περιοχών που τους έχουν ανατεθεί, σύμφωνα με το άρθρο 16.
Δωρεάν υλικοτεχνική υποστήριξη στις τουρκικές δυνάμεις
Η κυβέρνηση της Λιβύης έχει δεσμευτεί να παρέχει εκτεταμένη υλικοτεχνική υποστήριξη στις τουρκικές δυνάμεις, βασικό χαρακτηριστικό του Μνημονίου.
Το άρθρο 9 υποχρεώνει τη Λιβύη να καλύπτει το κόστος βασικών υπηρεσιών, όπως ηλεκτρικό ρεύμα, νερό και διαδίκτυο, στις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν οι τουρκικές δυνάμεις. Το άρθρο 7 διευκρινίζει ότι τα καύσιμα και άλλες υλικοτεχνικές απαιτήσεις για τα τουρκικά οχήματα, σε ξηρά, θάλασσα και αέρος, θα παρέχονται χωρίς κόστος στην Τουρκία.
Εκτός από την υλικοτεχνική υποστήριξη, το μνημόνιο συμφωνίας προσφέρει σημαντικές οικονομικές απαλλαγές στις τουρκικές δυνάμεις. Το άρθρο 14 απαλλάσσει από δασμούς, τέλη και φόρους όλες τις εισαγωγές και εξαγωγές που σχετίζονται με τις τουρκικές στρατιωτικές δραστηριότητες στη Λιβύη.
Αυτή η διάταξη διασφαλίζει ότι η Τουρκία μπορεί να εφοδιάζει τις δυνάμεις της χωρίς τα οικονομικά βάρη που συνδέονται συνήθως με την ανάπτυξη στρατιωτικών εγκαταστάσεων εκτός χώρας. Επιπλέον, το άρθρο 8 ορίζει ότι το κόστος των συμβάσεων και αγορών που πραγματοποιούν οι τουρκικές δυνάμεις στη Λιβύη, είτε τοπικά είτε από το εξωτερικό, θα καλύπτονται από τη λιβυκή κυβέρνηση, μετά από διαβουλεύσεις με τις λιβυκές αρχές.
Το μνημόνιο συμφωνίας πρόκειται να παραμείνει σε ισχύ για τρία χρόνια, με δυνατότητα αυτόματης ανανέωσης ενός έτους, εκτός εάν το ένα από τα δύο συμβαλλόμενα μέρη αποφασίσει να τερματίσει τη συμφωνία.
Ολόκληρο το τουρκολιβυκό μνημόνιο κατανόησης (MoU)
Η πολιτική του Ερντογάν στη Λιβύη
Οι στενοί δεσμοί της Τουρκίας με την κυβέρνηση της Λιβύης συνοδεύονται από μια αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Στα τέλη του 2023 εγκρίθηκε από το τουρκικό κοινοβούλιο μια προεδρική πρόταση που προτείνει παράταση κατά 24 μήνες της αποστολής του τουρκικού στρατού στη Λιβύη.
Με την οικονομική υποστήριξη από το Κατάρ, η Τουρκία έχει εμπλακεί ενεργά στον οπλισμό, την εκπαίδευση και την υποστήριξη φατριών που ευθυγραμμίζονται με την κυβέρνηση Ερντογάν στη Λιβύη από το 2011, αναφέρει το Mordic Monitor.
Η Τουρκία έχει φτάσει στο σημείο να στέλνει Σύρους στη Λιβύη ως μισθοφόρους, παρέχοντάς τους μηνιαίους μισθούς και υποσχόμενη τουρκική υπηκοότητα για τους ίδιους και τις οικογένειές τους. Η διαδικασία ελέγχου και επιλογής αυτών των μισθοφόρων πραγματοποιήθηκε από την τουρκική υπηρεσία πληροφοριών MIT, η οποία συνεργάζεται με τζιχαντιστικές ομάδες στη Συρία από το 2011 με στόχο την ανατροπή του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ.
Παίζοντας κρίσιμο ρόλο στη στρατιωτική επιτυχία της Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) ενάντια στην αντιπολίτευση με επικεφαλής τον Χαλίφα Χάφταρ, η Τουρκία προμήθευσε όπλα, πυρομαχικά και drones και οργάνωσε Σύρους μισθοφόρους και τζιχαντιστές για να πολεμήσουν τον Χάφταρ.
Επιπλέον, στις 2 Ιανουαρίου 2020, το κοινοβούλιο της Τουρκίας εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να αναπτύξει στρατιωτικές δυνάμεις στη Λιβύη μετά από μια συμφωνία συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας.
Η προσπάθεια του Χάφταρ να καταλάβει την Τρίπολη σταμάτησε απότομα μετά την παρέμβαση της Τουρκίας με την προμήθεια μη επανδρωμένων αεροσκαφών πολλαπλών χρήσεων Bayraktar TB2, που κατασκευάζει η τουρκική εταιρεία Baykar Makina, με επικεφαλής τον γαμπρό του Ερντογάν, Selçuk Bayraktar.
Ο Ερντογάν αναγνώρισε ανοιχτά τη στρατηγική σημασία των πόρων πετρελαίου και φυσικού αερίου της Λιβύης για την Τουρκία. Κατά τη διάρκεια μιας κοινής συνέντευξης Τύπου με τον πρώην πρωθυπουργό της Λιβύης Φαγέζ αλ Σαράζ στην Άγκυρα στις 4 Ιουνίου 2020, ο Ερντογάν αποκάλυψε σχέδια για επέκταση της συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων εξερεύνησης και γεώτρησης, για την αξιοποίηση των φυσικών πόρων στο λιβυκό έδαφος.
Τον Νοέμβριο του 2020 η Τουρκία και η GNA υπέγραψαν σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας και συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης. Υπογραμμίζεται ότι η συμφωνία δεν αναγνωρίζεται από καμία άλλη μεσογειακή χώρα και θεωρείται παράνομη καθώς οριοθετεί την υφαλοκρηπίδα Τουρκίας-Λιβύης και την αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ), παραβιάζοντας τα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα άλλων χωρών, το σύμφωνο στρατιωτικής συνεργασίας επιτρέπει στην τουρκική κυβέρνηση να αναπτύξει τα στρατεύματά της στη Λιβύη.
Μια έκθεση που υποβλήθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 24 Μαΐου 2022 υποδεικνύει ότι η τουρκική κυβέρνηση επέμενε να παραβιάζει τις κυρώσεις του ΟΗΕ στέλνοντας υλικό και παρέχοντας εκπαίδευση σε διάφορες φατρίες στη Λιβύη.
Η αξιολόγηση του ΟΗΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ένα σημαντικό μέρος της στρατιωτικής εκπαίδευσης που προσέφερε η Τουρκία εμπίπτει στο καθεστώς κυρώσεων, παραβιάζοντας έτσι το ψήφισμα 1970 (2011) του ΟΗΕ.
Η έκθεση διευκρίνισε ότι η μόνη πιθανή εξαίρεση ισχύει για ορισμένα είδη εκπαίδευσης, όπως η απόρριψη πυρομαχικών, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως ανθρωπιστική εκπαίδευση. Ωστόσο, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απαγόρευσε ρητά τη μάχη, τις ειδικές δυνάμεις και την εκπαίδευση ελεύθερων σκοπευτών.
