Ούτε τους δρόμους, ούτε τις φυλακές, ούτε και τους μηχανισμούς ασφαλείας ελέγχει ο Ισημερινός παραδομένος σε ένα σπιράλ βίας και διαφθοράς. Η άλλοτε «νησίδα ειρήνης» σε μία ευρεία ζώνη ανομίας και εγκληματικότητας έχει καταστεί πεδίο ανεξέλεγκτης δράσης και ανταγωνισμού διεθνών καρτέλ ναρκωτικών και πανίσχυρων τοπικών συμμοριών, «πληρώνοντας» ακριβώς τη στρατηγική γεωγραφική της θέση ανάμεσα στις δύο κύριες χώρες παραγωγής κοκαΐνης, την Κολομβία και το Περού.
Εκρήξεις, πυροβολισμοί, απαγωγές, λεηλασίες, εμπρησμοί αυτοκινήτων και ένα θρίλερ σε ζωντανή μετάδοση με την εισβολή ενόπλων σε τηλεοπτικό στούντιο επανέφεραν στο διεθνές προσκήνιο τον πόλεμο των συμμοριών στον Ισημερινό, όπου φθάνουν πλέον να επικρατούν συνθήκες εμφυλίου. Σε κατάσταση «εσωτερικής ένοπλης σύγκρουσης» κηρύσσει τη χώρα της Νότιας Αμερικής ο πρόεδρος Ντανιέλ Νομπόα· επιβάλλει στρατιωτικό νόμο και βγάζει στρατό στους δρόμους.
«Μαχόμαστε τη ναρκο-τρομοκρατία» δηλώνει στη σκιά συντονισμένων επιθέσεων που έσπειραν το φόβο και ερήμωσαν τους δρόμους, και ενόσω δεκάδες σωφρονιστικοί υπάλληλοι κρατούνται όμηροι στις φυλακές που έχουν μετατραπεί σε αρχηγεία συμμοριών και κέντρα στρατολόγησης. Σε εκτελεστικό του διάταγμα χαρακτηρίζει 20 συμμορίες διακίνησης ναρκωτικών «τρομοκρατικές ομάδες» και δίνει εντολή για την «εξουδετέρωση» των εγκληματικών φατριών.
Ο Ντανιέλ Νομπόα για τη μάχη απέναντι στις συμμορίες -οι οποίες βρίσκονται σε πόλεμο και με το κράτος και μεταξύ τους- παραχωρεί διευρυμένες εξουσίες στις υπηρεσίες ασφαλείας για να εκπληρώσουν το στόχο, λέγοντας πως «η εποχή που οι έμποροι ναρκωτικών, οι εκτελεστές και το οργανωμένο έγκλημα λένε στην κυβέρνηση τι να κάνει έχει τελειώσει». Μόνο που στις υπηρεσίες ασφαλείας το οργανωμένο έγκλημα έχει διεισδύσει βαθιά και μεθοδικά, και η διαφθορά αγγίζει τα ανώτατα κλιμάκια.
Ο Χοσέ Αδόλφο Μασίας, γνωστός ως «Φίτο», αρχηγός της συμμορίας Λος Τσονέρος κατάφερε να δραπετεύσει ενώ επίκειτο η μεταφορά του από το Γουαγιακίλ σε φυλακή υψίστης ασφαλείας. Κάποιος διέρρευσε την πληροφορία και κάποιος τον βοήθησε να διαφύγει. «Χλεύασε την ασφάλεια των φυλακών, την αστυνομία και τον στρατό. Και μόνο αυτό δείχνει ότι οι υπηρεσίες ασφαλείας δεν βρίσκονται στην υπηρεσία της κυβέρνησης, αλλά στην υπηρεσία του οργανωμένου εγκλήματος» δηλώνει εν μέσω της γενικής αναταραχής ο καθηγητής Νομικής Ντέιβιντ Κορδέρο-Χερέδια στην Washington Post.
«Νομίζουν ότι διοικούν μία δύναμη που τους υπακούει. Αλλά διαπιστώνουν ότι [οι δυνάμεις ασφαλείας] έχουν τη δική τους ατζέντα» επισημαίνει αναφερόμενος στον Ντανιέλ Ομπόα και τον προκάτοχό του Γκιγιέρμο Λάσο. Και δεν είναι μόνο οι μηχανισμοί ασφαλείας. Η διαφθορά είναι πλέον παρούσα παντού. Δωροδοκούνται δικαστές, ακόμα και η εκτελεστική εξουσία. Τα καρτέλ έχουν διεισδύσει βαθιά σε κάθε δομή του κράτους. Η βία και οι δολοφονίες έχουν ανέλθει σε πρωτοφανή επίπεδα.
Τον Αύγουστο, ο τότε πρόεδρος Γκιγιέρμο Λάσο έστειλε χιλιάδες μέλη του προσωπικού ασφαλείας στις φυλακές του Γουαγιακίλ και μετέφεραν τον Αλόφο Μασίας σε φυλακή υψίστης ασφαλείας. Λίγες εβδομάδες αργότερα, δικαστής ενέκρινε την επιστροφή του στις περιφερειακές φυλακές. Εκείνος κυκλοφόρησε μέσα από τις φυλακές μουσικό βίντεο χλευάζοντας μία κυβέρνηση που είχε αποδειχθεί ανίκανη να πάρει πίσω τον έλεγχο των φυλακών από τις συμμορίες. Ειδικοί σε θέματα ασφάλειας εκτιμούν ότι το ένα τέταρτο των 36 φυλακών της χώρας ελέγχεται από συμμορίες.
Ο «Φίτο» θεωρείται ο υπ' αριθμόν ένα δημόσιος κίνδυνος για τον Ισημερινό και τώρα καταζητείται. Η συμμορία του είναι από τις πρώτες που απέκτησαν δεσμούς με τα καρτέλ του Μεξικού. Όπως και οι υπόλοιποι αρχηγοί, συνέχιζε να κινεί τα νήματα από το κελί του. Έχει καταδικαστεί σε ποινή κάθειρξης 34 ετών για εμπόριο ναρκωτικών και δολοφονίες. Της απόδρασής του ακολούθησαν εξεγέρσεις σε πολλές φυλακές, ενώ δραπέτευσε ακόμη ένας αρχηγός συμμορίας.
Η εισβολή στον τηλεοπτικό σταθμό ήταν μία από τις πολλές επιθέσεις σε ένα χαοτικό 24ωρο συντονισμένων επιθέσεων, σχεδιασμένων να σπείρουν τον τρόμο και να στείλουν στην κυβέρνηση το μήνυμα να μην τολμήσει να προχωρήσει με τη σχεδιαζόμενη μεταφορά και άλλων αρχηγών συμμοριών σε πτέρυγες φυλακών υψίστης ασφαλείας. Το κύμα της βίας, που άφησε πίσω τους δέκα νεκρούς, φέρεται να ενορχηστρώθηκε από την έτερη συμμορία Λος Λόμπος.
Αναλυτές διακρίνουν ότι οι επιθέσεις μπορεί να αποτελούν επίσης απάντηση για πρόσφατη έρευνα για τις διασυνδέσεις μεταξύ εμπόρων ναρκωτικών, εγκληματικών συμμοριών και πολιτικών φορέων, επιχείρηση γνωστή ως «Μετάσταση». Περισσότεροι από 20 ανώτατοι αξιωματούχοι των υπηρεσιών ασφαλείας και δικαστές συνελήφθησαν τον περασμένο μήνα για εγκληματική δραστηριότητα προς όφελος ενός εμπόρου ναρκωτικών.
Ο 36χρονος Νομπόα ανέλαβε την προεδρία το Νοέμβριο υποσχόμενος να αποκαταστήσει τον έλεγχο στη χώρα έπειτα από μία προεκλογική εκστρατεία που στιγματίστηκε από τη δολοφονία του υποψηφίου Φερνάντο Βιγιαβισένσιο, ο οποίος είχε κηρύξει πόλεμο στο οργανωμένο έγκλημα. Το απόγευμα της 9ης Αυγούστου 2023 έπεσε νεκρός μέσα σε βροχή από σφαίρες έπειτα από προεκλογική ομιλία στο Κίτο. Τις προηγούμενες ημέρες είχε δηλώσει ότι είχε δεχθεί απειλές από μέλη της οργάνωσης Λος Τσονέρος.
Μια χαμένη «νησίδα ειρήνης»
Ο Ισημερινός των 18 εκατομμυρίων κατοίκων στη δυτική ακτή της Νότιας Αμερικής είναι σήμερα η Κολομβία των δεκαετιών του '80 και '90. Γνωστός για τα νησιά Γκαλαπάγκος, ο Ισημερινός αποτελούσε έως και λίγα χρόνια πριν «νησίδα ειρήνης», φωλιασμένος ανάμεσα στο Περού και την Κολομβία που βρίσκονταν στο έλεος των καρτέλ. Όμως, τελικά εξαιτίας αυτής της γεωγραφικής θέσης, και έχοντας «θέα» στον Ειρηνικό, βρέθηκε να παρασύρεται στη δίνη, καθώς τα λιμάνια του εξυπηρετούν… άριστα τις οδούς διακίνησης ναρκωτικών που οδηγούν στις αγορές της Βόρειας Αμερικής. Η δολαροποιημένη οικονομία του καθιστά επίσης τον Ισημερινό «ιδανικό» προορισμό για ξέπλυμα χρήματος.
Μεξικανικά συνδικάτα διακίνησης ναρκωτικών, βραζιλιάνικες συμμορίες, αλλά και δίκτυα της αλβανικής μαφίας συνεργάζονται με τοπικές ομάδες και εγκληματικές οργανώσεις όπως οι Λος Τσονέρος και οι Λος Λόμπος.
Δολοφονίες, απαγωγές, εκφοβισμοί, εκβιασμοί, άγριες συγκρούσεις μεταξύ συμμοριών. Η οικονομική ανασφάλεια που επιδεινώθηκε από την πανδημία του κορωνοϊού - και με δεδομένο ότι πάνω από το μισό εργατικό δυναμικό της χώρας απασχολείται στην παραοικονομία και βρέθηκε στον «αέρα»- αποτέλεσε επίσης κατά τους αναλυτές παράγοντα που έστρεψε πολλούς στο έγκλημα. Όσοι μπορούν φεύγουν στο εξωτερικό και οι υπόλοιποι ζουν υπό καθεστώς τρομοκρατίας και ανασφάλειας χωρίς καμία εμπιστοσύνη στην αστυνομία ότι μπορεί να τους προστατεύσει.
Η παραγωγή κοκαΐνης, με επίκεντρο Περού και Κολομβία, έχει αγγίξει επίπεδα-ρεκόρ σύμφωνα με τη σχετική έκθεση των Ηνωμένων Εθνών του 2023. Και ενώ η παραγωγή είναι αυξημένη, το ίδιο συμβαίνει και με τις κατασχέσεις φορτίων ναρκωτικών που πραγματοποιούν οι αστυνομικές δυνάμεις παγκοσμίως. Η Κολομβία ειδικά έχει προσπαθήσει επί δεκαετίες να ανακόψει τις «διαδρομές» της κοκαΐνης και η αστυνομία της έχει λάβει εκπαίδευση και υποστήριξη από τις ΗΠΑ.
Αλλά ακριβώς όπως οι αστυνομικές δυνάμεις «αντεπιτίθενται», έτσι και τα καρτέλ έχουν απλώσει τα πλοκάμια τους αλλού. Αφότου κατέθεσε τα όπλα η κολομβιανή ομάδα ανταρτών Farc -που κάποτε ήταν σημαντικός «παίκτης» στο εμπόριο κοκαΐνης- εμφανίστηκαν νέοι δρώντες που έχουν οικοδομήσει συμμαχίες πολύ πέρα από τα σύνορα της Κολομβίας. Μεξικανικά καρτέλ ναρκωτικών και εγκληματικές ομάδες από τα Βαλκάνια έχουν αποκτήσει ερείσματα στη Νότια Αμερική.
Οι ομάδες αυτές ήταν «πρόθυμες» να διερευνήσουν νέους τρόπους μεταφοράς της κοκαΐνης που παράγεται στην Κολομβία στους αγοραστές της στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς οι πρώην άνομες περιοχές της Κολομβίας τέθηκαν υπό τον έλεγχο των κυβερνητικών δυνάμεων μετά την ειρηνευτική συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ κυβέρνησης και Farc το 2016, η ανάγκη για νέες διαδρομές έγινε πιο επιτακτική. Τα πορώδη σύνορα με την Κολομβία, οι καλές υποδομές και τα μεγάλα λιμάνια στις ακτές του Ειρηνικού -όπως το Γουαγιακίλ- κατέστησαν τον Ισημερινό ελκυστικό για τις συμμορίες. Οι δυνάμεις ασφαλείας του Ισημερινού είχαν επίσης ελάχιστη έως καθόλου εμπειρία στην αντιμετώπιση ισχυρών καρτέλ και την εισροή βαριά οπλισμένων εγκληματιών.
Η αρχή έγινε μέσα στις φυλακές. Εκεί σφυρηλατήθηκαν πρώτα οι συμμαχίες μεταξύ διεθνών καρτέλ και τοπικών συμμοριών, και εκεί συμμορίες με δεσμούς με αντίπαλα καρτέλ στο Μεξικό άρχισαν να συγκρούονται μεταξύ τους. Οι απαγχονισμοί με αυτοσχέδια όπλα έγιναν συνήθης πρακτική. Η βαρβαρότητα έπειτα εξαπλώθηκε στους δρόμους και τις πόλεις της χώρας.
