Ουδείς μπορεί να γνωρίζει την πορεία της ανθρωπότητας στην περίπτωση που η μύτη της Κλεοπάτρας είχε διαφορετικό σχήμα, σίγουρα, όμως, ο ρους της Ιστορίας δεν θα είναι ο ίδιος μετά το φονικό πέρασμα του κορωνοϊού, όπως συνέβη κι έπειτα απ' όλες τις μεγάλες πανδημίες που σάρωσαν τον πλανήτη.
Οι επιπτώσεις της μάστιγας του Covid-9 δεν είναι δυνατόν, προσώρας, να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Η συνολική εκτίμηση για την πολυεπίπεδη ζημιά παγκοσμίως οφείλει να λάβει υπ' όψιν πολλές παραμέτρους και κάθε ασφαλής πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη, καθώς η ταχύτατη εξάπλωση του ιού βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Ομως, οι κυρίαρχες απόψεις ειδικών, ήδη, βλέπουν αναλογίες με το μεγάλο Κραχ του 1929, κάνουν λόγο για ύφεση που μπορεί να φτάσει παγκοσμίως ακόμα και στο εφιαλτικό… 20%, με την Goldman Sachs να υποστηρίζει πως η αμερικανική οικονομία θα βυθιστεί στο ασύλληπτο μείον 34% για το δεύτερο τρίμηνο του έτους. Ο πρόεδρος του Eurogroup, Μάριο Σεντένο, δεν διστάζει να μιλήσει για κίνδυνο διάσπασης της ευρωζώνης. Και η Παγκόσμια Τράπεζα, στην πρόσφατη έκθεσή της για την Ασία και τον Ειρηνικό, μεταξύ άλλων, τονίζει ότι 24 εκατομμύρια λιγότεροι άνθρωποι θα βγουν από το όριο της φτώχειας, εφόσον ισχύσει το σενάριο βάσης.
Τα «ξεροκέφαλα» γεγονότα, πιθανότατα, θα διαψεύσουν τις σύγχρονες γυάλινες μπάλες, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Πάντως, αυτό που αποδεικνύεται ιστορικά είναι ότι οι πανδημίες, γιγάντιες σε μέγεθος, απλωμένες στους αιώνες και τις ηπείρους, έχουν διαμορφώσει τον κόσμο. Εχουν αρχίσει ή τερματίσει πολέμους. Θρυμμάτισαν επαναστάσεις. Σηματοδότησαν το τέλος ολόκληρων πολιτισμών. Μετέβαλαν κοινωνίες. Εδωσαν νέο σχήμα στην πολιτική, σε θεσμούς και δομές. Πάτωσαν και «φέσωσαν» αγορές. Επηρέασαν την τέχνη. Τράνταξαν σταθερές και αποστέωσαν βεβαιότητες. Παγίωσαν ρατσιστικές και οικονομικές προκαταλήψεις.
Προσέδωσαν μια… βιβλική διάσταση στην επιβίωση, τον εγωκεντρισμό άλλοτε, αλλά και στην έννοια της επιτακτικής ανάγκης, ηθικής και μη. Ξανάβαλαν τις ανθρώπινες σχέσεις, τον άνθρωπο μπροστά στον καθρέφτη και τις υπαρξιακές ερωτήσεις, στη σκοτεινή αλλά και την ηρωική του πλευρά, του επέβαλαν να σκεφτεί ξανά, αλλιώς. Από το έρμα του (καθ)ενός, ώς την «ενότητα», την επιβίωση του είδους. Τις αξίες και τις υποσχέσεις. Καθώς απέναντι σε όλα αυτά βρέθηκε ο θάνατος και η… αταξική αδιακρισία του στο ξεκλήρισμα της ζωής - ταξική για τους «αριστερούς αγανακτισμένους των σαλονιών και των Βρυξελλών».
Οι πανδημίες, αυτές οι μακάβριες συναντήσεις με το «πεπρωμένο», όμως, σύμφωνα τουλάχιστον με τον καθηγητή της Ιστορίας της Ιατρικής στο Γέιλ, Φρανκ Σνόουντεν, μόνο τυχαία γεγονότα που πλήττουν από καπρίτσιο και χωρίς προειδοποίηση τις κοινωνίες δεν είναι. Αντίθετα, κάθε κοινωνία παράγει τις δικές της ιδιαίτερες ευπάθειες, έχει τη δική της αχίλλειο πτέρνα.
Ο εφιάλτης του Χρυσού Αιώνα
Αν και ιστορικά και ανθρωπολογικά ευρήματα αποδεικνύουν ότι είχαν προηγηθεί, χιλιάδες χρόνια πριν, μεγάλες επιδημίες σε περιοχές της βορειοανατολικής Κίνας, οι περισσότεροι αναφέρουν ως πρώτη πανδημία τον λοιμό των Αθηνών, το 430 π.Χ., όταν τυφοειδής πυρετός -Εμπολα κατ' άλλους- σκότωσε τα 2/3 του πληθυσμού της πόλης-κράτους μέσα σε τέσσερα χρόνια. Με τον Θουκυδίδη να περιγράφει με εξαιρετική ακρίβεια τους ξαφνικούς, βίαιους πυρετούς, τις φλεγμονές στα μάτια, τη μόλυνση στον λάρυγγα και τη γλώσσα, τη βρομερή ανάσα. Εξαιτίας του υπερπληθυσμού που είχε συγκεντρωθεί εντός των Μακρών Τειχών, λένε πολλοί, αρρώστια που είχε ωστόσο περάσει προηγουμένως από τη Λιβύη, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο, σημειώνουν άλλοι ιστορικοί. Πανδημία, η οποία, σε κάθε περίπτωση, συμφωνούν άπαντες, προκάλεσε την αλλοίωση της έκβασης του Πελοποννησιακού Πολέμου, υπέρ των Σπαρτιατών.
Η πανώλη στο Βυζάντιο
Η πρώτη πραγματική πανδημία, τουλάχιστον από άποψης αριθμού θυμάτων, στον τότε γνωστό κόσμο, θεωρείται η βουβωνική «πανώλη του Ιουστινιανού», που ξεκίνησε από ένα μεσογειακό λιμάνι της Αιγύπτου, το 541 μ.Χ., και γρήγορα, μέσω της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, φτάνοντας έως τα «πέρατα» της Βρετανίας και της Ιρλανδίας. Με αποτέλεσμα τον θάνατο 30 έως 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, περίπου το ήμισυ του τότε «παγκόσμιου» πληθυσμού. Στην κορύφωσή της, 10 χιλιάδες νεκρούς την ημέρα, σύμφωνα με τον Προκόπιο. Θεωρείται η αρχή της παρακμής του Βυζαντίου, μιας και το σχέδιο του Ιουστινιανού να ενώσει τα δύο μέρη της πρώην Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έμεινε έκτοτε στα χαρτιά. Το εμπόριο πάγωσε, εδάφη χάθηκαν. Ο χριστιανισμός απλώθηκε, στη συνέχεια, με ανάλογη ταχύτητα αυτής του ιού της «αποκάλυψης» που είχε προηγηθεί. Ο Μεσαίωνας πλησίαζε.
Ο Μαύρος Θάνατος
Η πανούκλα ξαναχτύπησε την Ευρώπη από το 1348 έως το 1354, με τους θανάτους να ξεπερνούν, σύμφωνα με επιστημονικές εκτιμήσεις, τα 20 εκατομμύρια, οι περισσότεροι εκ των οποίων θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους. Ο «Μαύρος Θάνατος», όπως έμεινε στην Ιστορία, έχει πολλά κοινά με το σήμερα, καθώς προήλθε από την Κίνα, με τους νεκρούς να είναι εκατομμύρια και στην Ασία. Η «Μαύρη Πανώλη», αυτή η «μακάβρια δημοκρατία», άλλαξε την ιστορία της Ευρώπης. Η δουλοπαροικία παρήκμασε. Η δουλεία στην Ευρώπη έπνεε τα λοίσθια. Εργατικά χέρια ήταν δύσκολο να βρεθούν. Αλλά όσοι βρήκαν δουλειά, πληρώνονταν καλύτερα και μπορούσαν έτσι να έχουν καλύτερη πρόσβαση στο κρέας και σε καλύτερης ποιότητας ψωμί. Η κοινωνική κινητικότητα εντάθηκε. Ισως, όμως, απ' την άλλη, η έλλειψη φθηνών εργατικών χεριών να συνέβαλε στην τεχνολογική καινοτομία, στη μηχανοποίηση. Η Βιομηχανική Επανάσταση ήταν στα πρόθυρα. Η Ιατρική αναπτύχθηκε, η θρησκευτική κυριαρχία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας αμφισβητήθηκε. Η ερώτηση για τη σχέση με τον Θεό επανατέθηκε. Η απορία τού πως μια τέτοια καταστροφή μπορεί να συνάδει με μια πάνσοφη, πανταχού παρούσα θεότητα που «επιτρέπει» να σκοτώνονται ακόμα και εκατομμύρια παιδιά, βρέθηκε σε χείλη. Ο φανατισμός συνυπήρχε με τον μυστικισμό και οι προκαταλήψεις εναντίον μειονοτικών ομάδων, των Εβραίων και των Ρομά, ενισχύθηκαν. Ο Μεσαίωνας βρισκόταν στο λυκόφως του, αλλά οι αποδιοπομπαίοι τράγοι ήταν πια εδώ.
Οι κύκλοι της πανούκλας συνεχίστηκαν, με εντονότερους αυτόν που αποδεκάτισε το Λονδίνο στο 1665, αυτόν που εκκίνησε από την Κίνα το 1885, «μετοίκησε» στην Ινδία και έθαψε πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους. Και μισό αιώνα αργότερα, το Σαν Φραντσίσκο, και τις ΗΠΑ να ζουν την πρώτη μεγάλη υγειονομική κρίση.
Η ευλογιά των κονκισταδόρες
Στην πανδημία της ευλογιάς, η οποία «εισήχθη» στον Νέο Κόσμο από τους Ευρωπαίους αλλά και από Αφρικανούς σκλάβους και εκτιμάται ότι στοίχισε τη ζωή 20 εκατομμυρίων ανθρώπων, το 90% του τότε πληθυσμού της αμερικανικής ηπείρου, υποβοηθώντας έτσι την καταστροφή της αυτοκρατορίας των Αζτέκων και τη δημιουργία αποικιών, αποδίδεται και η ουσιαστική έναρξη του σύγχρονου καπιταλισμού, μέσα από τις επιπτώσεις που υπήρξαν από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και την παρελκόμενη εκτόξευση του πληθωρισμού στην Ισπανική Αυτοκρατορία, την «επανάσταση των τιμών» κατά τον Κέινς. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα υπολογίζεται ότι εξαιτίας της βρήκαν τον θάνατο 300-500 εκατομμύρια άνθρωποι.
Η χολέρα, αυτή η πανδημία που κατά κύματα επίσης χτύπησε την ανθρωπότητα από το 1817, οπότε ξεκίνησε από την Ινδία και το Μπαγκλαντές και εξαπλώθηκε από το Βρετανικό Ναυτικό σε όλη την Αυτοκρατορία, και μετά σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να σπέρνει τον θάνατο, μολύνοντας από 1,5 έως 4 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως. Παρά το εμβόλιο που δημιουργήθηκε το 1885, αποτελεί, όπως χαρακτηριστικά λέει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, την «ξεχασμένη πανδημία», μιας και μαστίζει χώρες, φέρνοντας στον αφρό τις υπερθετικές ανισότητες και την παντελή έλλειψη πραγματικής κοινωνικής ανάπτυξης. Συνεχίζει να «αλλάζει» τον κόσμο, χτυπώντας τους αδύναμους κρίκους του, αλλά και τους «πολιτισμένους» που κάνουν τα στραβά μάτια.
Οπως συνέβη και με τον Εμπολα, στη διετία 2014-2016, που «γεννήθηκε» σε ένα χωριό της Γουινέας και θέρισε τη Δυτική Αφρική, με τους περισσότερους να ενδιαφέρονται για το πολιτισμένο τσαρδί τους. Πλην ελαχίστων -βλέπε Γιατροί Χωρίς Σύνορα- που έβαλαν τη ζωή μπροστά από το ίδιον όφελος.
Γρίπη: Μια πληγή που δεν κλείνει ποτέ
Η γρίπη αποτελεί μια ακόμα πανδημία και στις διάφορες εκδοχές της προσβάλλει τον πλανήτη ανά 10 με 30 χρόνια. Η Ρωσική, η Ισπανική, με το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου και την προσβολή μισού δισεκατομμυρίου ανθρώπων, το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού, και περισσότερους από 50 εκατομμύρια θανάτους, μέσα στους πρώτους έξι μήνες, αλλά και τη βελτίωση των εθνικών συστημάτων δημόσιας υγείας. Η Ασιατική, η Γρίπη του Χονγκ Κονγκ που χτύπησε μισό εκατομμύριο μέσα σε δύο εβδομάδες. Η Γρίπη των Χοίρων το 2009, μολύνοντας εκατομμύρια στις ΗΠΑ, και «χτυπώντας» όχι μόνο πολλούς άνω των 65 ετών, αλλά και μια παγκόσμια κοινότητα που, στον 21ο αιώνα, έδειχνε ανήμπορη να αντιδράσει, παρά το γεγονός ότι τα κρούσματα απλώνονταν σε 214 χώρες, ανήμπορη να κατανοήσει τη σημασία της πρόληψης.
Στον τύφο, που ξεκίνησε με τις Σταυροφορίες, οφείλεται και η καταστροφή μεγάλου μέρους του Μεγάλου Στρατού του Ναπολέοντα στις εκστρατείες εναντίον της Ρωσίας το 1812 και το 1813. Με τους ιστορικούς να υποστηρίζουν ότι μεταξύ 1500 και 1914 περισσότεροι στρατιώτες σκοτώθηκαν από αυτόν παρά από τα όπλα των αντιπάλων.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο του Σαββάτου
