Θα μείνει η Κίνα στη σωστή πλευρά της ιστορίας, για να χρησιμοποιήσουμε τη φράση που έχουμε ακούσει άπειρες φορές αυτές τις μέρες; Εξαρτάται, είναι η απάντηση. Και εξαρτάται κυρίως από δύο παράγοντες:
- Πρώτον, πώς εννοεί η Κίνα τον ρου της ιστορίας; Οι Κινέζοι υπερηφανεύονται βασίμως για τον μακραίωνο πολιτισμό τους και επιτυγχάνουν ένα εντυπωσιακό comeback της χώρας τους ως ιστορική δικαίωση. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας που έχει θέσει επισήμως τον στρατηγικό στόχο να αναδειχθεί ως η μεγαλύτερη δύναμη της υφηλίου έως το 2049, ώστε να γιορτάσει πανηγυρικά την 100ή επέτειο της ίδρυσής της.
- Δεύτερον, πώς προσδιορίζει το Πεκίνο τον σημερινό συσχετισμό δυνάμεων; Η ηγεσία του ασιατικού γίγαντα είναι πεπεισμένη πως η παρακμή της Δύσης είναι αμετάκλητη και είναι θέμα χρόνου η εγκαθίδρυση μιας νέας διεθνούς τάξης πραγμάτων, με την Κίνα στο επίκεντρό της. Ταυτόχρονα, όμως, οι Κινέζοι ιθύνοντες αναγνωρίζουν ότι προς το παρόν η χώρα τους δεν είναι ακόμη σε θέση να διεκδικήσει τον ηγετικό ρόλο σε παγκόσμια κλίμακα και αναγκάζεται να αναζητήσει συμμαχίες (όπως με τη Ρωσία του Πούτιν), διατηρώντας ταυτόχρονα ένα μίνιμουμ καλών σχέσεων με τους δυτικούς αντιπάλους.
Οι ακροβασίες του Πεκίνου
Ο πόλεμος στην Ουκρανία θέτει αυτό το δίλημμα μετ’ επιτάσεως. Ενώ στις 4 Φεβρουαρίου η Κίνα και η Ρωσία υπέγραψαν την ιστορικής σημασίας κοινή δήλωση για την στρατηγική και “άνευ ορίων” σύμπλευσή τους προς την διαμόρφωση μιας νέας τάξης πραγμάτων, είκοσι μέρες αργότερα ο Πούτιν έδωσε την εντολή για εισβολή στην Ουκρανία φέρνοντας το Πεκίνο σε πολύ δύσκολη θέση. Η συγκρουσιακή επιλογή του Ρώσου προέδρου και οι λάθος εκτιμήσεις του για την “ειδική επιχείρηση” στην Ουκρανία αιφνιδίασαν την κινεζική ηγεσία – τόσο ως προς την εξέλιξη του πολέμου, όσο και ως προς τις εφιαλτικές προοπτικές του και τις επιπτώσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Το Πεκίνο αισθάνεται ότι βρέθηκε σ’αυτήν τη δίνη απροετοίμαστο και ανακαλύπτει ότι εκτός από σημαντικό ατού (asset) του σινορωσικού διδύμου, η Ρωσία μπορεί να είναι και βάρος (liability) για την Κίνα.
Ωστόσο, οι κινεζική ηγεσία δεν μετανιώνει για την στρατηγική συμπόρευση με τη Ρωσία, εξ ου και οι εξόφθαλμες λεκτικές ακροβασίες της. Το Πεκίνο επαναλαμβάνει μονότονα δύο αλληλοσυγκρουόμενες θέσεις - ότι υποστηρίζει την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, ενώ κατανοεί τις “θεμιτές” ανησυχίες της Μόσχας και κατ’ουσίαν ξεπλένει τις ευθύνες του Πούτιν. Είναι φανερό πως η Κίνα πασχίσει να τετραγωνίσει τον κύκλο: “ποζάρει” μεν ως μια ανερχόμενη φιλειρηνική δύναμη που προασπίζει το διεθνές δίκαιο και, συγχρόνως, αρνείται να καταδικάσει τον στρατηγικό εταίρο της ως εισβολέα και παραβάτη του διεθνούς δικαίου.
Η ασυνέπεια αυτή μεταφράζεται σε αντίρροπες τάσεις και πλήθος αντιφατικών μηνυμάτων. Στο μεν εξωτερικό το Πεκίνο προβάλλει – μάλλον ανεπιτυχώς - την εικόνα μιας υπεύθυνης και “ουδέτερης” δύναμης. Στο δε εσωτερικό της Κίνας, οι αρχές προωθούν ένα εμφανώς φιλορωσικό και αντιδυτικό αφήγημα μέσα από τα ΜΜΕ και το εκπαιδευτικό σύστημα, όπου δάσκαλοι και καθηγητές υποχρεώνονται να παρακολουθήσουν σχετικά σεμινάρια, ώστε να έχουν τη “σωστή” ενημέρωση για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Εντείνονται οι δυτικές πιέσεις
Δεδομένης της επαμφοτερίζουσας στάσης του Πεκίνου, δεν είναι τυχαίο ότι και στις τρεις συνόδους κορυφής που έλαβαν χώρα στις Βρυξέλλες αυτήν την εβδομάδα (ΝΑΤΟ, G7 και ΗΠΑ-ΕΕ), η Κίνα είχε την τιμητική της. Η Ουκρανία θα είναι ένα από τα κύρια θέματα προς συζήτηση και κατά την προσεχή σύνοδο κορυφής ΕΕ-Κίνας την 1 Απριλίου. Όλη η Δύση με μία φωνή θέτει το Πεκίνο ενώπιον των ευθυνών του, αξιώνοντας πιεστικά να μην παράσχει βοήθεια στη Ρωσία. Ο Τζο Μπάιντεν δηλώνει πως στην τελευταία του συνομιλία με τον Σι Τζινπίνγκ κατέστησε σαφέστατες τις συνέπειες που θα είχε για το Πεκίνο η παροχή βοήθειας – οικονομικής ή στρατιωτικής – στον Πούτιν. Στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε από το βήμα του ΝΑΤΟ, ο Αμερικανός πρόεδρος τόνισε ότι, με οικονομικούς όρους, η Κίνα είναι πολύ πιο κοντά στην Ευρώπη και την Αμερική παρά στη Ρωσία. Πράγματι, το 2021 η αθροιστική αξία των εμπορικών συναλλαγών της Κίνας με την ΕΕ και τις ΗΠΑ (1,4 τρισ. ευρώ) ήταν υπερδεκαπλάσια του διμερούς σινορωσικού εμπορίου (130 δισ. ευρώ).
Η προοπτική να υποστεί κυρώσεις η ίδια δεν αφήνει την Κίνα αδιάφορη. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο παραμένει εξαρτημένη σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις διεθνείς αγορές και έχει κάθε λόγο να ανησυχεί για τις αναταράξεις που προκαλεί η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Επιπροσθέτως, η χώρα δεν έχει επιτύχει σταθερή ανάκαμψη μετά την καθίζηση του 2020 και είναι έκδηλη η νευρικότητα της κινεζικής ηγεσίας σε μια χρονιά, κατά την οποία ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ επιδιώκει την επανεκλογή του για τρίτη συνεχόμενη πενταετία.
Η κόκκινη γραμμή του Πεκίνου έναντι της Μόσχας
Έχει κάνει αίσθηση πρόσφατη δήλωση του Κινέζου πρέσβη στις ΗΠΑ, από την οποία προκύπτει ότι η “άνευ ορίων” συνεργασία Μόσχας-Πεκίνου εν τέλει έχει κάποια όρια κι αυτά είναι “οι αρχές που διέπουν την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών, όπως και οι παγκοίνως αποδεκτές θεμελιώδεις νόρμες του διεθνούς δικαίου και των διεθνών σχέσεων”. Δεν είναι απολύτως σαφές τί θα αποτελούσε κόκκινη γραμμή για το Πεκίνο και σε ποιό σημείο θα θεωρούσε ότι η Ρωσία υπερβαίνει τα εσκαμμένα. Πάντως, η επίκληση της διεθνούς έννομης τάξης αφήνει να εννοηθεί ότι το Πεκίνο δεν θα συμφωνούσε με την χρήση χημικών ή βιολογικών όπλων – και πόσω μάλλον πυρηνικών όπλων.
Οι οικονομικές συναλλαγές μεταξύ των δύο στρατηγικών εταίρων δεν αναμένεται να διακοπούν, έστω κι αν οι κινεζικές τράπεζες και επιχειρήσεις θα προσέχουν να μην παραβιάσουν απροκάλυπτα τις δυτικές κυρώσεις.
Πάντως, πολλοί αναλυτές συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι η Κίνα δεν θα τολμήσει να παράσχει στη Ρωσία στρατιωτική βοήθεια και δεν θα ενέκρινε τη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής – εικάζεται πως στην απευκτέα αυτή περίπτωση θα υποβάλει τον Πούτιν σε διακριτική “καραντίνα”.
Τόσο η Κίνα, όσο και η Ρωσία, είναι αναθεωρητικές δυνάμεις, όπως πιστοποιεί η κοινή δήλωσή τους στις 4 Φεβρουαρίου. Αλλά είναι αναθεωρητικές δυνάμεις σε διαφορετικό βαθμό. Ενώ ο Πούτιν αισθάνεται – κατά δήλωση του ίδιου – πως η Ρωσία είναι με την πλάτη στον τοίχο, το Πεκίνο έχει την πολυτέλεια να περιμένει. Η Κίνα θα επιμείνει στη δική της ερμηνεία της “σωστής πλευράς της ιστορίας”, λαμβάνοντας όμως υπόψη της τον σημερινό συσχετισμό ισχύος και αναμένοντας μια ευνοϊκότερη συγκυρία, για να εκδηλώσει τις ηγεμονικές βλέψεις της.
* Επικεφαλής του Τμήματος Ασιατικών Σπουδών, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ)
