Το καθεστώς του Ταγίπ Ερντογάν συνεχίζει την καταδίωξη των αντιπάλων του στο εσωτερικό, όπου κι αυτοί βρίσκονται. Το κίνημα Χιζμέτ του Φετουλάχ Γκιουλέν ωστόσο είναι διαφορετικό. Κι αυτό γιατί το φαινομενικά πιο ήπιο ισλαμικό κίνημα του Γκιουλέν έχει ακόμα πιο ακραία στοιχεία του και ήταν βασικό κομμάτι της πορείας του Ερντογάν προς την εξουσία.
Η σύλληψη του ανιψιού του Γκιουλέν, πιθανότατα στην Κένυα, από πράκτορες των τουρκικών υπηρεσιών ασφαλείας θύμισε τις μεθόδους που χρησιμοποιεί το καθεστώς Ερντογάν απέναντι στους αντιπάλους του. Άλλωστε, η Τουρκία ήταν από τα κράτη που θεώρησαν φυσιολογική την πρόσφατη κρατική αεροπειρατεία στη Λευκορωσία για τη σύλληψη ενός αντικαθεστωτικού. Η περίπτωση των Γκιουλενιστών ωστόσο έχει τη δική της ξεχωριστή σημασία για την Τουρκία
Ο Φετουλάχ Γκιουλέν κατάφερε να οικοδομήσει με όχημα το Ισλάμ ένα τεράστιο δίκτυο στο εσωτερικό της Τουρκίας, όσο και διεθνώς με ισχυρές βάσεις στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική. Χτίζοντας πάνω στην αναβίωση του πολιτικού Ισλάμ στον μουσουλμανικό κόσμο από τη μέση Ανατολή, στη βόρεια Αφρική και περαιτέρω, το κίνημα του Χιζμέτ ρίζωσε στην Τουρκία ως ένα βασικό ρεύμα για τους μουσουλμάνους.
Το κίνημα του Γκιουλέν παρουσιάστηκε ως μία απολιτική οργάνωση, που άνηκε στην κοινωνία των πολιτών και ήταν απλώς αφοσιωμένη στον διαπολιτισμικό και διαθρησκευτικό διάλογο. Όμως αντί να εκπροσωπεί ένα «φιλελεύθερο» κατά μία έννοια Ισλάμ, οι γκιουλενιστές είχαν αρκετές ακραίες απόψεις του ριζοσπαστικού Ισλάμ.
Ο ίδιος ο Γκιουλέν, αφού είχε διαμορφώσει το μεγαλύτερο ισλαμικό κίνημα στην Τουρκία, έχει αποσυρθεί πλέον στην Πενσυλβανία τον Ηνωμένων Πολιτειών
Αρκετοί γκιουλενιστές κατάφεραν να εισχωρήσουν σε πολλούς τομείς της διοίκησης στην Τουρκία αλλά και στις τάξεις των μουσουλμανικών ελίτ. Μπορούσαν δηλαδή να εκμεταλλεύονται και εκείνοι τους πόρους και της δυνάμεις της ακμάζουσας επιχειρηματικής τάξης της Ανατολίας, που έβλεπε το Ισλάμ ως η λύση για τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Τουρκία.
Το ισλαμικό δίκτυο του Γκιουλέν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν (AKP) δημιουργήθηκαν από διαφορετικές μουσουλμανικές παραδόσεις. Ενώ ο Ερντογάν ανήκε στην τάση του πολιτικού Ισλάμ που είχε ως στόχο να επηρεάσει την πολιτική κατεύθυνση της χώρας, οι γκιουλενιστές είχαν επικεντρωθεί στην πνευματική ανάπτυξη του κάθε μουσουλμάνου ως βάση μιας ηθικής κοινωνίας. Τα κηρύγματα του Γκιουλέν περιστρέφονταν γύρω από την παθητική αντιμετώπιση των πραγμάτων.
Η τακτική συμμαχία του Ερντογάν με το κίνημα του Γκιουλέν τους ήταν καθοριστικό στην άνοδο του στην εξουσία. Από το 2001 που δημιουργήθηκε το AKP, ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την εκτεταμένη δικτύωση των γκιουλενιστών για να επεκτείνει την επιρροή του και την πρόσβαση του σε μουσουλμανικά δίκτυα.
Το κίνημα του Γκιουλέν τον προστάτευσε κι αργότερα από τον μεγάλο πόλεμο που δεχόταν από τους Κεμαλιστές, οι οποίοι δεν δέχονταν το Ισλάμ να παίρνει τέτοια κυρίαρχη θέση στην τουρκική πολιτική. Τότε ο κοινός εχθρός του βαθέος κράτους που εχθρεύοταν το Ισλάμ τους έφερε πολύ κοντά.
Η διείσδυση των γκιουλενιστών στην κρατική διοίκηση ήταν κομβική, βοηθώντας τον Ερντογάν όταν κινδύνευε από τις διώξεις των κεμαλιστών. Η αρχική κοινή θεώρηση των πράγματων για την προώθηση του Ισλάμ στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τους έφερνε πιο κοντά.
Είναι αμφίβολο εάν ο Ερντογάν είχε καταφέρει να υπερκεράσει τα εμπόδια του Στρατού και των κεμαλιστών, δίχως τη συνεργασία με το κίνημα του Γκιουλέν. Η τακτική συνεργασία τους, ωστόσο, δεν ήταν αρκετή για να εξαλείψει τις σύγκρουσιακές τάσεις μεταξύ τους από καιρό. Οι Γκιουλενιστές πάντα πίεζαν προς την υιοθέτηση πιο ακραίων μέτρων στο εσωτερικό για την διαπαιδαγώγηση «αγνών» μουσουλμάνων.
Ταυτόχρονα, πίεζαν για μία σκληρή αντιμετώπιση των «τρομοκρατών» Κούρδων, απέναντι στην αρχικά διαφορετική προσέγγιση του Ερντογάν. Ακόμα και στην εξωτερική πολιτική επιδίωκαν μία ανοικτή σύγκρουση με το Ισραήλ, αλλά και την το Ιράν, επειδή ανήκει σε διαφορετικό ισλαμικό δόγμα.
Η συνεργασία τους διαλύθηκε όταν ο Ερντογάν συνειδητοποίησε πως το κίνημα του Γκιουλέν είναι ανεξάρτητο από εκείνον, άσχετα αν εκείνος βρισκόταν στην εξουσία. Ο κυρίαρχος του τουρκικού πολιτικού παιχνιδιού θεώρησε πως λειτουργούσε ένα παράλληλο κράτος με τη δική του εξουσία, που μπορούσε να του αντισταθεί ουσιαστικά, προωθώντας τις δικές του θέσεις. Το κλείσιμο των ισλαμικών σχολείων που διεύθυναν οι γκιουλενιστές το 2013 αποτέλεσε την αρχή της ολοκληρωτικής σύγκρουσης.
Έπειτα από το 2016, ο Ερντογάν στράφηκε εναντίον του Γκιουλέν και των ακολούθων του, κατηγορώντας τους ως υπαίτιους του αποτυχημένου πραξικοπήματος. Παράλληλα με το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που εγκαθίδρυσε, ο Ερντογάν προχώρησε στην «εκκαθάριση» των γκιουλενιστών από τη διοίκηση, φυλάκισε και κυνήγησε τους πρώην συμμάχους του εντός κι εκτός Τουρκίας. Χαρακτηριστικά της σύγκρουσης, ο Ερντογάν ζήτησε επισταμένα την έκδοση του ίδιου του Γκιουλέν από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Τουρκία.
Η σύγκρουση των κινημάτων του Γκιουλέν και του AKP, ως βασικές συνιστώσες του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία, αναμένεται να συνεχιστεί. Οι συγκρούσεις των πρώην συμμάχων είναι άλλωστε οι πιο σκληρές.
