Πυκνώνουν στον δημόσιο διάλογο οι αναφορές για την ανάγκη η Ευρωπαϊκή Ένωση να αποκτήσει αμυντική / στρατηγική αυτονομία. H Ευρώπη μετά την επερχόμενη ευρωκάλπη αναμένεται πιθανόν να αποκτήσει και τον πρώτο Επίτροπο Άμυνας της Ιστορίας της.
Την ίδια στιγμή, όμως, όπως επισημαίνει το Politico σε ανάλυσή του που υπογράφει οι Stuart Lau και Jacopo Barigazzi το γεγονός πως πολλές χώρες της ΕΕ ανήκουν ταυτόχρονα και στο ΝΑΤΟ, προκαλεί αμηχανία στην Ευρωατλαντική Συμμαχία κυρίως για τη σύγκρουση συμφερόντων αναφορικά με τους στρατηγικούς στόχους που θα θέτουν οι δύο αμυντικοί σχηματισμοί.
Χαρακτηριστική του κλίματος είναι η δήλωση του -κατά τα άλλα διπλωμάτη- γενιού γραμματέα του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ ο οποίος πρόσφατα σημείωσε πως «δεν μπορείς να έχεις την ΕΕ και το ΝΑΤΟ να παρουσιάζουν στη Γερμανία ή τη Δανία και την Πολωνία δύο αντικρουόμενες λίστες εν δυνάμει στόχων» για να συνεχίσει λέγοντας πως «αυτό που είναι σημαντικό είναι φυσικά ότι το ΝΑΤΟ είναι ένας οργανισμός ο οποίος οφείλει να θέτει τους εν δυνάμει στόχους, το πόσα άρματα μάχης, πόσα αεροπλάνα, πόσα πλοία, τι είδους ετοιμότητα χρειάζεται και ούτω καθεξής».
Η σχέση ΝΑΤΟ και ΕΕ
Για χρόνια, τα δύο θεσμικά όργανα που εδρεύουν στις Βρυξέλλες δεν επικοινωνούσαν σχεδόν καθόλου σε θέματα άμυνας -επειδή δεν χρειάστηκε, εκτός βέβαια από κάποια στρατιωτική συνεργασία σε τομείς όπως τα Βαλκάνια.
Η άμυνα ήταν το πεδίο του ΝΑΤΟ (πρόκειται άλλωστε για στρατιωτική συμμαχία), ενώ η ΕΕ ασχολείτο με το εμπόριο, τη γεωργία, την κλιματική αλλαγή και πράγματα όπως τα πρότυπα για τα παραδοσιακά τυριά. Η κατάσταση συνοψίζεται σε μια φράση που είναι δημοφιλής στους στρατιωτικούς κύκλους: «Οι ΗΠΑ πολεμούν, ο ΟΗΕ ταΐζει, η ΕΕ χρηματοδοτεί». Αυτό τώρα αλλάζει σημειώνει χαρακτηριστικά το Politico.
Ο ρόλος του Κυπριακού
Την ίδια ώρα πάντως, αν και δημοσίως Στόλτενμπεργκ και Φον ντερ Λάιεν ανταλλάσσουν αβροφροσύνες, υπάρχει λιγότερη εμπιστοσύνη στα χαμηλότερα επίπεδα του ΝΑΤΟ και της Επιτροπής και αυτό σε έναν βαθμό λόγω και της ύπαρξης στην εξίσωση της Τουρκίας και της Κύπρου.
«Το παράδοξο είναι ότι στο υψηλότερο επίπεδο έχετε μια αρκετά καλή και φιλική σχέση εργασίας μεταξύ του Στόλτενμπεργκ και της φον ντερ Λάιεν ειδικότερα. Στη συνέχεια, έχετε πολλές ανεπίσημες ανταλλαγές μεταξύ υπαλλήλων», δήλωσε ο Grand, πρώην ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Αλλά τη στιγμή που πρέπει να γίνουμε πολύ πρακτικοί και σοβαροί για να λάβουμε αποφάσεις, πέφτουμε σε ένα μείγμα θεσμικών αντιπαλοτήτων, έλλειψης αμοιβαίας γνώσης και νομικοπολιτικής λεπτομέρειας».
Ο Grand υπενθύμισε ότι όταν ήταν ακόμη στο ΝΑΤΟ, τον κρατούσαν συστηματικά μακριά από τμήματα των συνεδριάσεων της ΕΕ στις οποίες είχε προσκληθεί λόγω του ρόλου του στη συμμαχία - παρόλο που είναι Γάλλος. Θα ήταν επίσης εξίσου περίπλοκο με τους συμμάχους να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή της ΕΕ στις συνεδριάσεις του ΝΑΤΟ πέρα από ένα σύντομο τμήμα που θα ήταν αφιερωμένο στις αμοιβαίες ενημερώσεις.
Σε μια ιδιαίτερα τεταμένη περίπτωση, είπε ο Grand, ένας συνάδελφος της ΕΕ προσπάθησε να εμποδίσει έναν Τούρκο ομιλητή του ΝΑΤΟ να συμμετάσχει σε μια κοινή συνεδρίαση. Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ αλλά όχι της ΕΕ.
Η εδαφική διαμάχη της Τουρκίας με την Κύπρο -ένα μη μέλος του ΝΑΤΟ στην ΕΕ- κάνει επίσης τα πράγματα πιο περίπλοκα μεταξύ των δύο θεσμών. Οι Τούρκοι διπλωμάτες στο ΝΑΤΟ δεν είναι πρόθυμοι να αφήσουν το προσωπικό της συμμαχίας να μοιραστεί πάρα πολλές πληροφορίες με την ΕΕ, καθώς οι Κύπριοι αξιωματούχοι θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε αυτές.
«Θα μπορούσατε να σκεφτείτε ότι έχουμε τον πόλεμο στην Ουκρανία και οι δύο ομάδες πρεσβευτών θα έπρεπε να συναντώνται όσο το δυνατόν συχνότερα για να συζητούν στρατηγικές», δήλωσε ανώτερος διπλωμάτης της ΕΕ. «Αυτό δεν συμβαίνει, χάρη στην Τουρκία και την Κύπρο».
Όλα αυτά καθιστούν τη συνεργασία μεταξύ των δύο τεταμένη - και η πίεση για επαναπροσαρμογή σε έναν κόσμο πολέμου και ρωσικών απειλών θα συμβάλει μόνο στην αύξηση αυτών των εντάσεων.
Οι επόμενες κινήσεις της ΕΕ για άμυνα
Στο πλαίσιο αυτό το τελευταίο διάστημα έχουν αυξηθεί κατά πολύ οι εκκλήσεις ώστε η επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή -που θα σχηματιστεί μετά τις εκλογές της ΕΕ τον Ιούνιο και πιθανώς θα έχει επικεφαλής την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρώην υπουργό Άμυνας της Γερμανίας- να έχει για πρώτη φορά Επίτροπο Άμυνας.
Το πρόσωπο στη θέση αυτή θα είναι υπεύθυνο για τη διάθεση δισεκατομμυρίων ευρώ στην αμυντική βιομηχανία της Ευρώπης για να βοηθήσει στις ανάγκες του μπλοκ, καθώς και σε εκείνες της Ουκρανίας.
Η Επιτροπή έχει επίσης παρουσιάσει μια ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανική στρατηγική παράλληλα με ένα ταμείο ύψους τουλάχιστον 1,5 δισεκατομμυρίου ευρώ, με στόχο η ΕΕ να αρχίσει επιτέλους να ρίχνει το βάρος της και σε θέματα που αφορούν την Άμυνα.
Οι ηγέτες της ΕΕ προσπαθούν να βρουν χρήματα για να ενισχύσουν την άμυνα της ΕΕ και είπαν στην Επιτροπή να «διερευνήσει όλες τις επιλογές» μέχρι τη Σύνοδο Κορυφής του Ιουνίου. Διπλωμάτες λένε ότι οι ηγέτες συμφωνούν στην ανάγκη για τα χρήματα, αλλά διαφωνούν για το πώς θα τα βρουν.
Με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία και την πιθανή επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, το μπλοκ θέλει τα μέλη του να αρχίσουν να σκέφτονται το δικό τους μέλλον όσον αφορά την άμυνα, χωρίς πλέον να βασίζονται υπερβολικά στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Στο ΝΑΤΟ, όπου οι ΗΠΑ είναι το βασικό μέλος και το οποίο απολαμβάνει εδώ και δεκαετίες την υπεροχή στον τρόπο με τον οποίο οι περισσότερες χώρες της ΕΕ συντονίζουν τις αμυντικές πολιτικές, χτυπάνε οι καμπάνες συναγερμού.
Η στήριξη στην Ουκρανία
Έτσι, την περασμένη εβδομάδα, ο Στόλτενμπεργκ διπλασίασε την προσπάθεια του ΝΑΤΟ να γίνει ο μεγαλύτερος πάροχος ασφάλειας για το Κίεβο. Η Συμμαχία κυκλοφόρησε την ιδέα ενός πενταετούς ταμείου 100 δισ. ευρώ για την Ουκρανία- υπάρχει επίσης ένα σχέδιο από το ΝΑΤΟ να αναλάβει το αμερικανικό σχήμα Ramstein που οργανώνει τη στρατιωτική βοήθεια για την Ουκρανία.
Ωστόσο, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αμφιβολίες σχετικά με αυτό το επίπεδο νομισματικής δέσμευσης - με ορισμένους υπουργούς Εξωτερικών να λέγεται ότι γούρλωσαν τα μάτια τους κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του Στόλτενμπεργκ νωρίτερα αυτό το μήνα.
Το αφεντικό του ΝΑΤΟ πίεσε, λέγοντας ότι θα εργαστεί πάνω στο τεράστιο σχέδιο χρηματοδότησης ενόψει της μεγάλης συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο στην Ουάσιγκτον.
Το ίδιο ποσό των 100 δισ. ευρώ είναι δημοφιλές και σε επίπεδο ΕΕ: Προτάθηκε από τον Επίτροπο Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν για ένα αμυντικό ταμείο της ΕΕ, καθώς και από την Εσθονία. Οι αξιωματούχοι της ΕΕ είναι ανένδοτοι ότι δεν υπάρχει πιθανότητα επικάλυψης, αλλά επιμένουν ότι το μπλοκ πρέπει να διαδραματίσει οικονομικό ρόλο.
«Πρέπει να οικοδομήσουμε ένα τέτοιο βιώσιμο χρηματοδοτικό μέσο, εάν πρέπει να προστατευθεί η ευρωπαϊκή ασφάλεια» δήλωσε στο Politico ο Tomáš Kopečný, ο Τσέχος απεσταλμένος για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και πρώην αναπληρωτής υπουργός Άμυνας.
Πολλά εξαρτώνται από τη στάση της Ουάσινγκτον. «Εάν οι ΗΠΑ είναι σύμφωνες [με] ένα κοινό ταμείο, ας το κάνουμε στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Εάν θέλουν να συνεχίσουν να το κάνουν διμερώς, ας το κάνουν υπό την ομπρέλα της ΕΕ», δήλωσε ο Kopečný.
ΝΑΤΟ - ΕΕ: Η μάχη για τα πρωτεία της εξουσίας
Ο σκεπτικισμός του ΝΑΤΟ σχετικά με την ανάμειξη της ΕΕ στον τομέα της άμυνας είναι βαθύς. Οι ειδικοί της Συμμαχίας βλέπουν τα σχέδια της ΕΕ ως δυνητικό σφετερισμό εξουσιών που θεωρούνται από καιρό ιερά και απαραβίαστα για την 75χρονη συμμαχία και λένε ότι οι ρυθμιστικές παρορμήσεις του μπλοκ θα μπορούσαν να προκαλέσουν χάος στα σχέδια του ΝΑΤΟ.
Ο φόβος είναι επίσης ευρέως διαδεδομένος ότι η ΕΕ μπορεί να σχεδιάζει να θέσει τα δικά της πρότυπα πυρομαχικών, διαφορετικά από εκείνα της συμμαχίας, τα οποία ισχύουν εδώ και μισό αιώνα.
Σε επιστολή που έστειλε ο Στόλτενμπεργκ στη φον ντερ Λάιεν στις 26 Ιανουαρίου, την οποία είδε το Politico, προειδοποίησε ότι «ανησυχώ για την πιθανή επικάλυψη με τις υπάρχουσες δραστηριότητες του ΝΑΤΟ», προσθέτοντας: «Ειδικότερα, θα ανησυχούσα εάν η ΕΕ προχωρούσε στον καθορισμό προτύπων για τα πυρομαχικά».
Το ΝΑΤΟ είναι υπεύθυνο για τους τύπους και τα αποθέματα πυρομαχικών - πόσα πρέπει να διατηρούνται, ποιους τύπους πρέπει να διατηρούν - με κατευθυντήριες γραμμές για τη διασφάλιση της διαλειτουργικότητάς τους πέρα από τα σύνορα, έτσι ώστε, για παράδειγμα, μια γαλλική σφαίρα να μπορεί να βληθεί από μια γερμανική κάννη. Οι ανησυχίες ωστόσο είναι αμφίδρομες.
«Υπάρχει από την πλευρά της ΕΕ, όταν πρόκειται για θέματα άμυνας, ένα μικρό αίσθημα ότι είναι ο νεοεισερχόμενος και ο κατώτερος εταίρος», δήλωσε η Camille Grand, πρώην βοηθός γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, η οποία είναι τώρα επικεφαλής του τομέα άμυνας στο think tank του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων. Η Grand πρόσθεσε ότι φαίνεται να υπάρχει «ένας μικρός φόβος» από την πλευρά της ΕΕ ότι «αν δώσουμε πάρα πολλά... αν αναγνωρίσουμε πάρα πολύ ότι το ΝΑΤΟ έχει την τεχνογνωσία... δεν θα έχουμε τη στρατηγική μας αυτονομία».
Αλλά ο Στόλτενμπεργκ έχει καταστήσει απολύτως σαφές ποιος θα θέσει τα πρότυπα για την άμυνα και την ασφάλεια - και δεν είναι η ΕΕ.
«Χρειαζόμαστε μόνο ένα θεσμικό όργανο που να θέτει τα πρότυπα - έτσι τα πρότυπα του ΝΑΤΟ για τη διαλειτουργικότητα, για τις επικοινωνίες, για την εναλλαξιμότητα των πυρομαχικών, όλα αυτά είναι μόνο ένα σύνολο προτύπων», δήλωσε ο επικεφαλής του ΝΑΤΟ. «Δεν έχετε δύο σύνολα προτύπων - τότε πετυχαίνετε το ακριβώς αντίθετο».
Ο επικεφαλής της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, Ζοζέπ Μπορέλ, ωστόσο, υπερασπίστηκε την κίνηση της ΕΕ να κάνει περισσότερα για την αμυντική βιομηχανία. «Η ειρήνη δεν είναι πλέον δεδομένη, δυστυχώς. Ο πόλεμος βρίσκεται στα σύνορά μας», δήλωσε τον περασμένο μήνα.
«Ο επιθετικός πόλεμος της Ρωσίας έφερε μια μεγάλη αίσθηση του επείγοντος να ενισχύσουμε τις βιομηχανικές αμυντικές μας ικανότητες». Για την ΕΕ, η πιθανή επιστροφή του Τραμπ ως προέδρου των ΗΠΑ καθιστά ακόμη πιο επείγουσα την ανάγκη η Ευρώπη να ενισχύσει γρήγορα τις αμυντικές της ικανότητες.
Σε ομιλία της τον Φεβρουάριο, η Φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι απαιτείται επειγόντως μια «νέα ευρωπαϊκή αμυντική νοοτροπία, διότι δεν έχουμε τον έλεγχο των εκλογών ή των αποφάσεων σε άλλα μέρη του κόσμου».
Άσπονδοι φίλοι των Βρυξελλών
Έτσι, καθώς οι αρμοδιότητες των δύο θεσμικών οργάνων θολώνουν, ο μεταξύ τους ανταγωνισμός αυξάνεται. «Είναι απολύτως σαφές ότι υπάρχει επίσης μια προσπάθεια από την πλευρά της Βορειοατλαντικής συμμαχίας να ισοφαρίσει ή και να ξεπεράσει την προσπάθεια που έχει καταβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση στον συγκεκριμένο τομέα», δήλωσε ο Antonio Missiroli, πρώην βοηθός γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ για τις αναδυόμενες προκλήσεις ασφαλείας.
Προσθέτοντας στην πολυπλοκότητα, τα μέλη των δύο επικαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό - και τα εν λόγω χρήματα προέρχονται από μία μόνο εθνική πηγή.
«Υπάρχουν τώρα 23 [χώρες] που είναι και στους δύο οργανισμούς και νομίζω ότι ορισμένες από αυτές ειδικότερα μπορεί να αισθάνονται πολύ πιεσμένες», δήλωσε ο Missiroli.
Μπορεί να υπάρχει δυσπιστία μεταξύ των θεσμών, αλλά σε προσωπικό επίπεδο ο Στόλτενμπεργκ συμπαθεί τη Φον ντερ Λάιεν. Το ζευγάρι συνεργάζεται τακτικά - και φιλικά.
«Του αρέσει πραγματικά το στυλ της, ειδικά όταν πρόκειται για την ηγεσία της στο θέμα της Ουκρανίας», δήλωσε πρόσωπο που βρίσκεται κοντά στον επικεφαλής του ΝΑΤΟ, το οποίο του παραχωρήθηκε ανωνυμία για να μιλήσει ελεύθερα.
Πράγματι, η Φον ντερ Λάιεν είχε κάποια στιγμή προβληθεί ως πιθανός διάδοχος του Στόλτενμπεργκ, η θητεία του οποίου λήγει φέτος.
Οι δύο τους πραγματοποίησαν κοινά ταξίδια και στις τρεις χώρες της Βαλτικής τόσο πριν όσο και μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Έδωσαν επίσης κοινή συνέντευξη Τύπου στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου τον Φεβρουάριο.
«Αγαπητή Ούρσουλα, είναι πάντα υπέροχο να είμαι μαζί σου», δήλωσε ο συνήθως… σφιγμένος Στόλτενμπεργκ μπροστά στις κάμερες στο Μόναχο. «Και Ούρσουλα, έχεις διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ανύψωση της συνεργασίας ΝΑΤΟ-ΕΕ σε πρωτοφανή επίπεδα».
«Την ημέρα της εισβολής, εσύ και εγώ σταθήκαμε δίπλα-δίπλα και δώσαμε ένα σαφές μήνυμα υποστήριξης προς τον ουκρανικό λαό», υπενθύμισε ο Στόλτενμπεργκ, παραλείποντας τυχαία το άλλο πρόσωπο που βρισκόταν επίσης στη σκηνή εκείνη τη στιγμή - τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ.
