Οι σύζυγοι έχουν γίνει χήρες, οι γονείς λαχταρούν να ξαναδούν τα παιδιά τους που έχουν βρεθεί όμηροι, οι σχολικές αίθουσες είναι άδειες και οι αγρότες δεν βρίσκουν χέρια να δουλέψουν τη γη.
Ακόμη και στο χωριό Λοζουβάτκα, περίπου 100 χιλιόμετρα (60 μίλια) από τις γραμμές του μετώπου, τα σημάδια του διετούς πολέμου που έχει αλλάξει αμετάκλητα το πρόσωπο της Ουκρανίας είναι παντού.
Η Αλόνα Όνιστσουκ και η πεντάχρονη κόρη της, Ανιελίνα, επισκέφθηκαν το νεκροταφείο της Λοζουβάτκα μια χιονισμένη χειμωνιάτικη μέρα. Ο σύζυγος και πατέρας Σέρχι Αλόσκιν βρίσκεται εκεί μαζί με άλλους 10 στρατιώτες σε ένα νέο τμήμα που ονομάζεται «Λεωφόρος των Ηρώων».
«Δεν περιμέναμε ότι θα ήταν τόσοι πολλοί» μουρμούρισε η Όνιστσουκ. Ο 38χρονος σύντροφός της, οδηγός και μηχανικός πριν από τον πόλεμο, σκοτώθηκε στα τέλη του 2022, ενώ πολεμούσε κοντά στην ανατολική πόλη Μπαχμούτ.
Παρόμοιοι τάφοι έχουν εμφανιστεί σε ολόκληρη τη χώρα, αποτελώντας πικρή μαρτυρία για έναν εξοντωτικό πόλεμο κατά της Ρωσίας που εισέρχεται πλέον στον τρίτο χρόνο του, χωρίς να διαφαίνεται τέλος.
Οι τάφοι από φρεσκοσκαμμένο χώμα συχνά σημαδεύονται από απλούς ξύλινους σταυρούς, φωτογραφίες των νεκρών, έντονα χρωματιστά λουλούδια και κίτρινες και μπλε ουκρανικές σημαίες.
Οι μάχες στα ανατολικά και νότια μέτωπα της Ουκρανίας είναι μακριά από αυτόν τον οικισμό με ταπεινά σπίτια που περιβάλλεται από περιφραγμένους κήπους στο κέντρο της χώρας, αλλά ο πληθυσμός του, περίπου 6.800 άτομα, έχει επηρεαστεί βαθιά.
Η κλίμακα των απωλειών του ουκρανικού στρατού είναι ένα καλά φυλασσόμενο κρατικό μυστικό. Δυτικοί αξιωματούχοι εκτιμούν ότι δεκάδες χιλιάδες έχουν σκοτωθεί και δεκάδες χιλιάδες άλλοι έχουν τραυματιστεί. Η Ρωσία, η οποία βρίσκεται σε άνοδο στο μεταίχμιο της δεύτερης επετείου της εισβολής της στις 24 Φεβρουαρίου 2022, έχει επίσης υποστεί βαριές απώλειες.
Πέρα από τις απώλειες, ο πόλεμος επηρεάζει σχεδόν κάθε πτυχή της ουκρανικής ζωής. Η Όνιστσουκ παραιτήθηκε από τη δουλειά της σε ένα παντοπωλείο όταν έμεινε έγκυος στην Ανιελίνα, και η εξεύρεση νέας εργασίας έγινε δυσκολότερη από το γεγονός ότι ο τοπικός παιδικός σταθμός έκλεισε.
Τα σχολεία στη Λοζουβάτκα, που βρίσκεται περίπου 350 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Κιέβου, είναι επίσης κλειστά. Τα καταφύγιά τους δεν είναι αρκετά μεγάλα για να φιλοξενήσουν όλους τους μαθητές σε περίπτωση αεροπορικής επιδρομής.
Αν και οι άμεσες επιθέσεις ρωσικών πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών στο χωριό είναι σπάνιες, βρίσκεται κοντά στη βασική πόλη παραγωγής χάλυβα Κρίβι Ριχ, η οποία έχει πληγεί συχνά, οδηγώντας στο να ηχήσουν οι σειρήνες στις γύρω περιοχές.
Σε ένα από τα τρία σχολεία της Λοζουβάτκα, η δασκάλα Σβιτλάνα Ανισίμοβα στέκεται μπροστά από τον υπολογιστή της σε μια άδεια αίθουσα καθώς παραδίδει ένα διαδικτυακό μάθημα για το ηλιακό σύστημα σε μια ομάδα παιδιών ηλικίας 10 και 11 ετών.
Το Ταμείο του ΟΗΕ για τα παιδιά UNICEF δήλωσε τον Αύγουστο ότι μόνο το ένα τρίτο περίπου των παιδιών σχολικής ηλικίας σε όλη την Ουκρανία παρακολουθούσε πλήρως τα μαθήματα αυτοπροσώπως. Περισσότερα από 1.300 σχολεία είχαν καταστραφεί συνολικά στις κυβερνητικά ελεγχόμενες περιοχές της χώρας.
«Μερικές φορές σταματάς να σκέφτεσαι τον πόλεμο...»
Η Ανισίμοβα δήλωσε ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν μπορεί να αντικαταστήσει την παρακολούθηση μαθημάτων, και όχι μόνο για την ακαδημαϊκή μάθηση.
«Φυσικά βλέπω ότι αυτό έχει μεγάλο αντίκτυπο στα παιδιά και στην κοινωνικοποίησή τους», δήλωσε η 35χρονη, καθισμένη σε ένα παιδικό θρανίο. «Δεν έχουν την ευκαιρία να επικοινωνήσουν μεταξύ τους».
Περίπου 40 από τους 136 μαθητές του σχολείου έχουν έναν γονέα που βρίσκεται σήμερα σε κινητοποίηση και υπηρετεί στο στρατό, σύμφωνα με τη διευθύντρια του σχολείου Ιρίνα Ποτότσκα.
Στο ίδιο κτίριο, η Ποτότσκα βοηθά τις γυναίκες της περιοχής να συσκευάσουν κουτιά με τρόφιμα και ποτά, καθώς και δίχτυα παραλλαγής, για να τα στείλουν στον στρατό της Ουκρανίας.
Τέτοια δίκτυα εθελοντών έχουν ξεφυτρώσει σε όλη τη χώρα, μια ζωτικής σημασίας πηγή προμηθειών για τους στρατιώτες, δεδομένου του πόσο πιεσμένες είναι οι ένοπλες δυνάμεις.
Η Γιούλια Σαμότουχα, μια άλλη δασκάλα του σχολείου, συντονίζει την εθελοντική προσπάθεια του χωριού, λαμβάνοντας αιτήματα από στρατιωτικές μονάδες, κατανέμοντας τη δουλειά στα νοικοκυριά και παραδίδοντας τα αγαθά που πρέπει να συσκευαστούν σε κουτιά.
«Όταν είσαι απασχολημένη, μερικές φορές σταματάς να σκέφτεσαι τον πόλεμο», δήλωσε η 34χρονη, η οποία βρίσκεται σε άδεια μητρότητας.
Οδηγώντας στους παγωμένους δρόμους σε έναν από τους συναδέλφους της εθελοντές, είπε ότι το χωριό έχει αλλάξει πολύ από την αρχή του πολέμου. Είπε ότι είχε χωρίσει με πολλούς φίλους επειδή κάποιοι ήταν λιγότερο πρόθυμοι να βοηθήσουν την πολεμική προσπάθεια από άλλους.
«Πολλοί από αυτούς απέδειξαν ποιοι είναι», πρόσθεσε. «Οι ξένοι έγιναν σαν συγγενείς για μένα».
Οι αιχμάλωτοι πολέμου της Ουκρανίας
Εκτός από τους νεκρούς, υπάρχουν και οι αγνοούμενοι. Ουκρανοί αξιωματούχοι λένε ότι περίπου 8.000 άνθρωποι - πολίτες και στρατιώτες - βρίσκονται σε ρωσική αιχμαλωσία ως αποτέλεσμα των εχθροπραξιών.
Περίπου 3.000 άνθρωποι, κυρίως στρατιωτικοί, έχουν απελευθερωθεί σε δεκάδες ανταλλαγές αιχμαλώτων πολέμου, αλλά χιλιάδες οικογένειες έχουν μείνει να αναρωτιούνται για την τύχη των αιχμαλώτων συγγενών τους.
Μεταξύ αυτών είναι οι κάτοικοι της Λοζουβάτκα Τετιάνα Τερλέτσκα και Γιούρι Τερλέτσκι, οι οποίοι δήλωσαν ότι ο 29χρονος γιος τους Ντένις εντάχθηκε στην Εθνική Φρουρά το 2021 και αιχμαλωτίστηκε ενώ πολεμούσε στη νοτιοανατολική ουκρανική πόλη-λιμάνι Μαριούπολη τον Μάιο του 2022.
Οι ουκρανικές δυνάμεις εκεί αγωνίστηκαν επί μήνες για να αποκρούσουν την εισβολή της Ρωσίας σε μερικές από τις πιο αιματηρές μάχες του πολέμου, προτού το Κίεβο τις διατάξει να παραδοθούν όταν η περαιτέρω άμυνα φαινόταν καταδικασμένη.
«Θέλουμε να δείξουμε ότι κανείς δεν τους έχει ξεχάσει», δήλωσε η Τερλέτσκα σε διαδήλωση δεκάδων ανθρώπων στο Κρίβι Ριχ, που ζητούσαν από την κυβέρνηση να κάνει ό,τι μπορεί για να απελευθερώσει τους αιχμαλώτους. «Θα συνεχίσουμε πάντα να αγωνιζόμαστε γι' αυτούς, όπως αγωνίστηκαν εκείνοι για εμάς».
Οι γονείς περιέγραψαν πώς βασανίζονταν από συνεχή πόνο και αγωνία για την τύχη του γιου τους, την οποία προσπαθούσαν να μετριάσουν με την ελπίδα ότι μια μέρα θα τον έπαιρναν πίσω ζωντανό.
«Αυτό είναι πολύ δύσκολο» δήλωσε η Τερλέτσκα στην κουζίνα της στη Λοζουβάτκα. «Βρισκόμαστε στο 2024 και ακόμη δεν έχουμε κανένα νέο. Δεν ξέρω τίποτα για τον γιο μου».
Ο Τερλέτσκι πρόσθεσε: «Μερικές φορές, τον ονειρεύομαι. Θέλω να τον ξαναδώ, θέλω να γυρίσει σπίτι». Αναστέναξε βαριά.
Αγώνας μέχρι τέλους
Σε ένα μεγάλο τοπικό αγρόκτημα, ο ιδιοκτήτης Ολεξάντρ Βασιλτσένκο έχει χάσει ζωτικό προσωπικό στις ένοπλες δυνάμεις και φοβάται ότι σύντομα θα φύγουν κι άλλοι. Ανησυχεί ότι τα μηχανήματα που χρειάζεται για τη συγκομιδή ηλίανθων, σιταριού και κριθαριού θα χαλάσουν.
Σύμφωνα με τις τοπικές αρχές, πάνω από το ένα τρίτο των ειδικευμένων αγροτών στη Λοζουβάτκα έχουν κινητοποιηθεί στο στρατό, υπογραμμίζοντας τον αντίκτυπο του πολέμου στη γεωργία, που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της ουκρανικής οικονομίας.
«Πολλοί ειδικοί και μηχανικοί από την κοινότητά μας κινητοποιήθηκαν. Ο εξοπλισμός μας χρειάζεται επισκευή», δήλωσε ο 42χρονος Βασιλτσένκο στο εργαστήριό του, προσθέτοντας ότι θα χρειαστεί χρόνος για την εκπαίδευση νέου προσωπικού. Η επιχείρησή του δεν αποφέρει πλέον κέρδη και χρηματοδοτεί τη λειτουργία της εν μέρει από τις αποταμιεύσεις του.
Αυτές οι προκλήσεις αποτελούν ένα βαθύ δίλημμα για το Κίεβο, καθώς προσπαθεί να κινητοποιήσει άλλους 450-500.000 Ουκρανούς: Εάν προσπαθήσει να στρατολογήσει πάρα πολλούς ανθρώπους, θα μπορούσε να καταλήξει να βλάψει μια οικονομία που έχει ήδη καταστραφεί από τον πόλεμο.
Στο χωριό, η Αναστασία και ο Ολεξάντρ Κορομπτσένκο μένουν σε ένα σπίτι που τους βοήθησαν να βρουν οι φίλοι τους αφού εγκατέλειψαν το σπίτι τους στην περιοχή του Λουχάνσκ στα ανατολικά, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις προέλαυναν στην αρχή της εισβολής του 2022.
Είναι μεταξύ των 3,7 εκατομμυρίων Ουκρανών που εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της χώρας από τις μάχες, σύμφωνα με μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας, των Ηνωμένων Εθνών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ουκρανικής κυβέρνησης. Άλλα 5,9 εκατομμύρια παραμένουν εκτοπισμένοι εκτός Ουκρανίας, σύμφωνα με την έρευνα.
Αν και οι Κορομπτσένκο έχουν βρει δουλειά στη Λοζουβάτκα, αναβάλλουν προς το παρόν τη δημιουργία οικογένειας.
«Όταν δεν ξέρεις τι θα σου συμβεί αύριο, είναι πολύ δύσκολο ακόμη και να σκεφτείς να ζήσεις με ένα παιδί», δήλωσε η 23χρονη Αναστασία. «Είναι πραγματικά δύσκολο».
Καθισμένη πίσω από το γραφείο της στην τοπική βιβλιοθήκη όπου εργάζεται τώρα, είπε ότι τα ουκρανικά εδάφη που κατέχονται από τη Ρωσία πρέπει να πολεμηθούν μέχρι τέλους.
Αυτή η αίσθηση της προκλητικότητας είναι κοινή στην Ουκρανία, ακόμη και όταν οι δυνάμεις της δέχονται αυξανόμενη πίεση από έναν μεγαλύτερο και καλύτερα εξοπλισμένο στρατό και η δυτική στρατιωτική υποστήριξη προς το Κίεβο κλονίζεται.
«Η καρδιά μου πονάει για τις περιοχές Λουχάνσκ και Ντονέτσκ και για την Κριμαία, επειδή βρίσκονται στην Ουκρανία», δήλωσε. «Αυτά είναι τα εδάφη μας, οι άνθρωποι μας ζουν εκεί. Δεν πρέπει να τα παρατήσουμε».
Επιμέλεια κειμένου - Νοηματική απόδοση στα ελληνικά: Χρήστος Θ. Παναγόπουλος
