Η Τουρκία θεωρεί τα Βαλκάνια κομμάτι της φυσικής σφαίρας επιρροής της από την εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και επί των ημερών του Ερντογάν έχει επενδύσει κόπο και χρήμα για να αυξήσει την πολιτική, πολιτισμική και οικονομική της επιρροή. «Οχημα» της Αγκυρας για το σκοπό αυτό μια σειρά από επενδύσεις, μεγάλα έργα υποδομών, εγκαίνια πανεπιστημίων και αναπαλαίωση πληθώρας ιστορικών τεμενών.
Μετά τη νίκη του ΑΚΡ στις εκλογές στις 30 Μαρτίου 2014, ο Ερντογάν είχε μάλιστα ευχαριστήσει ονομαστικά «τους αδελφούς μας» από τη Βοσνία, την πΓΔΜ και το Κόσοβο για τη βοήθειά τους στην εκλογική επικράτηση.
Η προεργασία είχε ξεκινήσει ήδη από τον εμφύλιο πόλεμο στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, την περίοδο 1992 - 1995, όταν η Άγκυρα είχε στείλει μυστικά στρατιωτική βοήθεια στους μουσουλμάνους, σε στενή συνεργασία με άλλες μουσουλμανικές χώρες, μεταξύ των οποίων και το Ιράν.
Η πολιτική αυτή φέρει αναμφίβολα την σφραγίδα του πρώην υπουργού Εξωτερικών, πρωθυπουργού και θεωρητικού του δόγματος του «στρατηγικου βάθους», Αχμέτ Νταβούτογλου. Σε ομιλία του στο Σαράγεβο το 2009, ο Νταβούτογλου είχε αναφερθεί στην Pax Ottomana ως τη «Χρυσή Εποχή των Βαλκανίων», λέγοντας «εμείς θα αναβιώσουμε την εποχή αυτή, τα Οθωμανικά Βαλκάνια ήταν μία πετυχημένη ιστορία και τώρα πρέπει να αναγεννηθούν».
Τα βασικά «όπλα» ενίσχυσης της «μακράς χειρός» της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής έρχονται μέσω των επενδύσεων σε πανεπιστήμια, τζαμιά και υποδομές.
Εχοντας ως σκοπό να εξουδετερώσει την επιρροή του δικτύου των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων του Φετουλάχ Γκιουλέν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου του 2016, η τουρκική κυβέρνηση συνέστησε κρατικό εκπαιδευτικό ίδρυμα με την ονομασία Mααριφ. «Η Τουρκία επέλεξε τα Βαλκάνια ως πεδίο μάχης για την καταπολέμηση του κινήματος Γκιουλέν», είχε δηλώσει η ερευνήτρια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, σε πρόσφατη έρευνα της εφημερίδας Financial Times.
Με φόντο τα παραπάνω, η επιρροή της Άγκυρας στα Βαλκάνια εκφράζεται κυρίως μέσω της υπηρεσίας ΤΙΚΑ (Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού) η οποία ιδρύθηκε το 1991 με στόχο την αναθέρμανση των σχέσεων της Τουρκίας με πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες στις οποίες η Τουρκική γλώσσα και κουλτούρα ήταν κυρίαρχες.
Σήμερα η ΤΙΚΑ συντονίζει επενδυτικά και αναπτυξιακά προγράμματα σε περισσότερες από 150 χώρες παγκοσμίως. Πέρα από την ΤΙΚΑ ενεργό ρόλο στις επιχειρήσεις επιρροής της Τουρκίας στα Βαλκάνια παίζουν το Ίδρυμα Yunus Emre και η DIYANET.
Αλβανία
Σε ό,τι αφορά την Αλβανία, ο Ερντογάν έχει αναπτύξει στενή σχέση με τον πρωθυπουργό Έντι Ράμα και δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι η σχέση αυτή έπαιξε ρόλο στην προσφυγή του τότε επικεφαλής της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο Συνταγματικό Δικαστήριο για την ακύρωση της Συμφωνίας Θαλασσίων Ζωνών που είχε υπογραφεί με την Ελλάδα πριν μερικά χρόνια.
Η Τουρκία ήταν άλλωστε μία από τις πρώτες χώρες που απέστειλαν ανθρωπιστική και οικονομική βοήθεια στην Αλβανία μετά τον καταστροφικό σεισμό του Νοεμβρίου του 2019 και η κίνηση αυτή εκτιμήθηκε δεόντως από την αλβανική πολιτική ηγεσία.
Σύμφωνα με τη πρόσφατη μελέτη που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας τον Δεκέμβριο του 2020, η Τουρκία ενίσχυσε την παρουσία της στην Αλβανία, υποστηρίζοντας την οικονομία και τις επενδύσεις σε διάφορους τομείς, κυρίως ενέργεια, στρατιωτικές υποθέσεις, ακίνητα και εκπαίδευση.
Επιπρόσθετα, τον Απρίλιο του 2020, το Κοινοβούλιο της Αλβανίας ενέκρινε συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, η οποία περιλαμβάνει μεγάλη οικονομική υποστήριξη που χρησιμοποιείται στον τομέα των εξοπλισμών.
Κόσοβο
Ανάλογη είναι η τουρκική «διείσδυση» και στο Κόσοβο, όπου το αεροδρόμιο της Πρίστινα βρίσκεται στα χέρια ελεγχόμενης από το κόμμα του Ερντογάν εταιρείας, όπως εξάλλου και το δίκτυο ηλεκτροδότησης.
Εντός της χώρας λειτουργεί, άλλωστε, η ΤΙΚΑ και το Ίδρυμα Μααρίφ, τα οποία προωθούν την ισλαμιστική ιδεολογία και χρηματοδοτούν εκπαιδευτικές και κοινωνικές δραστηριότητες για τους μουσουλμάνους της περιοχής. Τις τελετές εγκαινίων του τοπικού Μααριφ, το 2017, τίμησαν πολιτικοί από την Τουρκία με επικεφαλής τον υφυπουργό Παιδείας Ορχάν Ερντέμ, ο οποίος στην ομιλία του είπε πως το Ίδρυμα δημιουργήθηκε για να προστατευτεί το εκπαιδευτικό σύστημα από έναν «διαβολικό οργανισμό», που χρησιμοποίησε ως όχημα το τουρκικό κράτος.
Την ίδια ώρα, τουλάχιστον 500 τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται σε μια χώρα με πληθυσμό μικρότερο των δύο εκατομμυρίων. Μεταξύ αυτών που βρίσκονται υπό τουρκικό έλεγχο είναι το αεροδρόμιο και το δίκτυο ηλεκτρικού ρεύματος.
Παράλληλα «τρέχουν» κατασκευές αυτοκινητοδρόμων αξίας πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, ενώ προγραμματίστηκε η ανέγερση ενός οθωμανικού τζαμιού στην Πρίστινα. Στο Κόσοβο διαμένει τουρκική μειονότητα 20.000 ατόμων, περί τους 300.000 Κοσοβάρους μιλούν τουρκικά (εκ των επίσημων γλωσσών στο Σύνταγμα), ενώ υπάρχει πολιτική εκπροσώπηση από τούρκο υπουργό, βουλευτές και δήμαρχο.
Βοσνία
Πριν λίγο καιρό στη Βοσνία έφτασαν 40,000 δόσεις του εμβολίου Sinovac που παρείχε η Τουρκία στη βαλκανική χώρα στο πλαίσιο της καταπολέμησης της πανδημίας του κορονοϊού.
Ο υπουργός Ασφάλειας της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης, Σέλμο Τσίκοτιτς, στις δηλώσεις που παραχώρησε στο αεροδρόμιο ευχαρίστησε τον τουρκικό λαό και τον υπουργό Εσωτερικών, Σουλεϊμάν Σοϊλού, και είπε ότι τα εν λόγω εμβόλια θα χρησιμοποιηθούν για τον εμβολιασμό των στελεχών των δυνάμεων ασφαλείας
Ως γνωστόν, η Τουρκία διατηρεί σημαντικές επενδύσεις στη Βοσνία, συντηρεί την οθωμανική κληρονομιά, ενώ άνοιξε δύο τουρκικά πανεπιστήμια. Οταν μάλιστα ο Ερντογάν επισκέφθηκε το 2017 το βοσνιακό πολιτιστικό κέντρο «Novi Pazar», οι παρευρισκόμενοι φώναζαν: «Σουλτάνε, σουλτάνε!». «Η επιρροή της Αγκυρας στη Βοσνία είναι βαριά» υπογραμμίζει ο Ντίμιταρ Μπέτσεβ, ερευνητής στην αμερικανική δεξαμενή σκέψης Atlantic Council. Χαρακτηριστική της επιρροής του Ερντογάν είναι η σύλληψη το 2017 ενός Τούρκου διευθυντή ξένου σχολείου,«διότι αποτελούσε απειλή για την εθνική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη στη Βοσνία».
Τότε ο Μίλοραντ Ντόντικ, που εκπροσωπεί τη σερβική κοινότητα στη βοσνιακή συλλογική προεδρία, είχε αποκαλύψει πως ο Ερντογάν απαίτησε από τις βοσνιακές αρχές να απελαθούν στην Τουρκία πολλοί τούρκοι υπήκοοι που βαρύνουν υποψίες για δεσμούς με την οργάνωση την οποία η Άγκυρα κατηγορεί πως βρισκόταν πίσω από το αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016.
Σερβία
Με τη Σερβία, οι άλλοτε «παγωμένες» σχέσεις έδωσαν τη θέση τους σε διμερή στρατηγική και εταιρική συνεργασία.
Η πολιτική του Προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς για ενίσχυση των σχέσεων με την Τουρκία κατέστησε άλλωστε τη χώρα του, τον υπ’αριθμόν 1 παραλήπτη Τουρκικών επενδύσεων στα Βαλκάνια για το 2019. Οι σχέσεις των δύο χωρών είναι πολύ στενές και στον τομέα της Άμυνας και Ασφάλειας με την Σερβία να εκδηλώνει ενδιαφέρον για αγορά Τουρκικής κατασκευής συστημάτων ασφαλείας. Σημειώνεται ότι στη Σερβία λειτουργούν 33 καταστήματα της τουρκικής τράπεζας Halkbank και υπάρχει έντονη δραστηριότητα της ΤΙΚΑ.
Βουλγαρία
Οι σχέσεις με τη Άγκυρα δεν είναι τόσο στενές όσο ορισμένοι, εκ πρώτης όψεως, πιστεύουν. Η τουρκική μειονότητα, που αριθμεί περί τις 600.000, εντοπίζεται κυρίως στη Νοτιοδυτική Βουλγαρία και αποτελεί περί το 8% του πληθυσμού της χώρας.
Το τουρκικό μειονοτικό κόμμα MRF (Κίνημα Δικαιωμάτων και Ελευθεριών) αποτελεί τον βασικό πολιτικό εκφραστή της μειονότητας, αλλά σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, η ελίτ του είναι φίλα προσκείμενη στη Μόσχα και όχι στην Αγκυρα. Αλλωστε, ο ιστορικός του ηγέτης, ο Αχμέτ Ντογκάν, εφέρετο να είναι στέλεχος των βουλγαρικών μυστικών υπηρεσιών επί του κομμουνιστή ηγέτη Τοντόρ Ζίφκοφ.
Τα τελευταία χρόνια, το κόμμα του πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ και κυρίως ο ίδιος επεδίωξαν να μη διαταράξουν τις σχέσεις με την Αγκυρα λόγω του Μεταναστευτικού. Ωστόσο, μία σειρά από κινήσεις, όπως το γεγονός ότι το κράτος καταβάλλει τους μισθούς των ιμάμηδων, καταδεικνύει την καχυποψία έναντι των τουρκικών προθέσεων. Φιλικές, αν και διακριτικές, σχέσεις με την τουρκική μειονότητα φέρεται επίσης να διατηρεί η υπουργός Εξωτερικών Εκατερίνα Ζαχάριεβα.
Μαυροβούνιο
Οι δυο χώρες έχουν οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με αυξανόμενες επενδύσεις τουρκικών επιχειρήσεων στο Μαυροβούνιο-, ενώ η Τουρκία στηρίζει την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ.
Έχει επενδύσει σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα στη χώρα, όπως το ισλαμικό θεολογικό λύκειο Mehmet Fatih, και έχει ανακαινίσει μνημεία της Οθωμανικής περιόδου, μέσω της TiKA. Προωθεί επίσης αυξημένη συνεργασία στους τομείς του τουρισμού, της γεωργίας, των ΑΠΕ, των υποδομών, της διαχείρισης λιμένων, του χρηματοοικονομικού τομέα, κ.α.
Βόρεια Μακεδονία
Η Τουρκία ήταν μια από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν την εθνική κυριαρχία της Βόρειας Μακεδονίας μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της από την πρώην Γιουγκοσλαβία το 1991 και οι δυο χώρες τηρούν πολύ στενούς και φιλικούς δεσμούς.
Η Τουρκία στήριζε σθεναρά την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ, ενώ τουρκικές επιχειρήσεις έχουν κάνει μεγάλες επενδύσεις στη χώρα. Υπολογίζεται ότι η Τουρκία έχει επενδύσει μέσω της ΤΙΚΑ κεφάλαια ύψους 100 εκατ. ευρώ στη χώρα. Η χρηματοδότηση αυτή αφορούσε κυρίως τον αγροτικό και εκπαιδευτικό τομέα, σημαντικές όμως επενδύσεις πραγματοποιήθηκαν και στον τομέα των υποδομών με Τουρκικές εταιρείες να έχουν αναλάβει τη διαχείριση των αεροδρομίων των Σκοπίων και της Οχρίδας.
