Του Γιάννη Μαντζίκου
Σε μια ήπειρο της οποίας η πρόσφατη ιστορία είναι γεμάτη πραξικοπήματα, στρατιωτικές δικτατορίες και αμερικανική ανάμιξη, η στήριξη στην Αριστερά και τα απελευθερωτικά και επαναστατικά οράματά της θεωρούνταν περίπου μονόδρομος για εκατομμύρια ανθρώπους. Οι εκπρόσωποί της, που εκλέχτηκαν ή κατέλαβαν την εξουσία σε αρκετές χώρες της περιοχής, ενέπνευσαν επί δεκαετίες τις νεότερες γενιές με τον αέρα και τα ιδανικά του Τσε Γκεβάρα και του Σιμόν Μπολιβάρ.
Φαίνεται, όμως, ότι σιγά σιγά χάνουν τη λάμψη τους. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν στο πλήρωμα του χρόνου και τη νέα εποχή, αλλά και στον νεποτισμό και τον αυταρχισμό που συνόδευσαν τη διακυβέρνησή τους, καθώς και στις κακές οικονομικές συνθήκες στις περισσότερες χώρες των οποίων ηγήθηκαν και ηγούνται. Έτσι, σήμερα, χώρες - προπύργια των γκεβαριστών και μπολιβαριανών, όπως η Κούβα, η Βενεζουέλα και η Νικαράγουα, βρίσκονται πια σε σταυροδρόμια μεγάλων αλλαγών και σοβαρών διλημμάτων.
Η Κούβα μετά τους Κάστρο
Εδώ και λίγες μέρες η Κούβα -όπου αρκετοί προέβλεπαν, όταν ακόμα ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ακμαίος, ότι η εξουσία δεν θα άλλαζε ποτέ και κυρίως αναίμακτα- μπήκε πρώτη σε μια νέα εποχή. Ο αδελφός του Φιντέλ και πρόεδρος τα τελευταία χρόνια, Ραούλ Κάστρο, επέλεξε τον δρόμο της ομαλής μετάβασης, ενδεχομένως γιατί δεν ήθελε να έχει την τύχη του Φουλχένσιο Μπατίστα, του δικτάτορα τον οποίο είχε ανατρέψει με τον αδελφό του και τον Τσε έξι δεκαετίες νωρίτερα.
Ιδανικότερος για αυτή τη μετάβαση κρίθηκε ο Μιγκέλ Ντίαζ-Κάνελ, λάτρης των Beatles και του ρoκ, ο οποίος φαίνεται να αντιπροσωπεύει τη συνέχεια. Εξάλλου, όπως λέει και η παροιμία στην Κούβα, «κανείς δεν μπορεί να διορθώσει το σύστημα, κανείς δεν μπορεί να το γκρεμίσει». Δεν υπάρχει αμφιβολία άλλωστε ότι όταν θα υπάρχουν κρίσεις ή σοβαρά προβλήματα με τις ΗΠΑ, την εξωτερική πολιτική ή την οικονομία, ο 86χρονος Ραούλ θα έχει τον τελευταίο λόγο, όσο βρίσκεται εν ζωή.
Πάντως, δεδομένης της παρουσίας του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ και με τη σύμμαχο Βενεζουέλα να έχει κατρακυλήσει στα οικονομικά τάρταρα, είναι πιθανό ο νέος πρόεδρος να βάλει τη χώρα αργά αλλά σταθερά στον δρόμο του «κόκκινου καπιταλισμού», που εφαρμόζουν τα κομμουνιστικά κόμματα στην Κίνα και το Βιετνάμ, όπου άνοιξαν τις αγορές και επέτρεψαν σε πολίτες να πλουτίσουν ιδιωτικά, διατηρώντας παράλληλα σκληρό πολιτικό έλεγχο.
Η Βενεζουέλα της κρίσης
Οπως εξάλλου σημειώθηκε, η κατάσταση στη Βενεζουέλα δεν είναι καθόλου ευνοϊκή. Η χώρα βρίσκεται στη δίνη μιας βαθύτατης κρίσης, η οποία έφερε και πτώση στις συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών, από 8,5 δισ. δολάρια το 2012 σε μόλις 2,2 δισ. το 2016 - αναγκάζοντας την Αβάνα να φτάσει να αναζητήσει άλλες πηγές για να προμηθεύεται το αναγκαίο πετρέλαιο.
Η Βενεζουέλα βέβαια είναι διαφορετική περίπτωση από την Κούβα, καθώς ο Ούγκο Τσάβες βασίστηκε σε ένα μοντέλο που επέτεινε την εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο ως μοναδική πηγή εσόδων. Ο Τσάβες, όμως, που πέθανε το 2013, ήταν χαρισματικός ηγέτης, ο οποίος είχε τη δυνατότητα να διατηρεί τη συνοχή μεταξύ των διαφορετικών ομάδων μέσα στην κυβερνητική δομή και την κοινωνία.
Αντιθέτως, ο διάδοχός του Νικολάς Μαδούρο δεν έχει αυτήν την ικανότητα. Τα τελευταία χρόνια τα έσοδα από το πετρέλαιο καταρρέουν, κυρίως επειδή η Petroleos de Venezuela SA (PDVSA), η κρατική εταιρεία πετρελαίου που είναι η μεγαλύτερη πηγή εσόδων, είναι διαλυμένη εξαιτίας και του αμερικανικού εμπάργκο. Χαρακτηριστικό είναι ότι στα διυλιστήριά της που λειτουργούν πλέον περίπου στο 40%-50% της δυναμικότητάς τους, αρκετοί εργάτες λιμοκτονούν, στα σύνορα της χώρας (κυρίως με την Κολομβία) εκτυλίσσονται σκηνές που θυμίζουν έξοδο αμάχων από εμπόλεμη ζώνη, ενώ ο πληθωρισμός έχει φτάσει στο 6.000%, που είναι ο υψηλότερος σε ολόκληρο τον κόσμο.
Τέλος, ο Μαδούρο, που έχει προκηρύξει εκλογές για τις 20 Μαΐου, έχει ακόμα έναν μπελά: Τον παλιό του σύντροφο, Χένρι Φαλκόν, ο οποίος βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων και διεκδικεί την προεδρία εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι η αντιπολίτευση της χώρας είναι σχεδόν σύσσωμη στη φυλακή.
Η Νικαράγουα του ΔΝΤ
Στη δε Νικαράγουα, ο Ντανιέλ Ορτέγκα, ο ηγέτης του κινήματος των Σαντινίστας και... τελευταίος των Μοϊκανών της εποχής του Ψυχρού Πολέμου στην περιοχή και της ίδιας γενιάς -πάνω κάτω- με τους Κάστρο, βρίσκεται μπροστά σε δίλημμα: Να εφαρμόσει το σενάριο της Βενεζουέλας, δηλαδή μια αυταρχική διακυβέρνηση που δολοφονεί διαδηλωτές ή να επιλέξει μια ομαλή μετάβαση όπως στην Κούβα.
Οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις που συμφωνήθηκαν ουσιαστικά με το ΔΝΤ και άναψαν φωτιά, επρόκειτο να τεθούν σε εφαρμογή από την 1η Ιουλίου. Προέβλεπαν δε αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών για εργαζόμενους και εργοδότες και επιβάρυνση των συντάξεων με φόρο 5%. Με τις αιματηρές διαδηλώσεις, όμως, να συνεχίζονται -στις οποίες πρωτοστάτησαν αρχικά οι συνταξιούχοι, αλλά στη συνέχεια προστέθηκαν και φοιτητές- κανείς δεν ξέρει ποιο θα είναι το μέλλον του Ορτέγκα. Άλλωστε, οι πληροφορίες κάνουν λόγο για δεκάδες νεκρούς, κάτι που αναμφίβολα «βαραίνει» το κλίμα.
Το σίγουρο είναι ότι ο Ορτέγκα γνωρίζει καλά το τέλος του Σομόζα, του τελευταίου της οικογένειας των δικτατόρων που κυριαρχούσαν για χρόνια στη μικρή χώρα της Κεντρικής Αμερικής, που εν τέλει ανατράπηκε από τους Σαντινίστας το 1979. Έκτοτε, ο ίδιος έχασε και κέρδισε εκλογές, για να επιστρέψει στην εξουσία το 2007 και να τη διατηρεί από τότε. Παρά την εικόνα, όμως, που ίσως έχει μείνει από τα παλιά, στην τελευταία «ρεαλιστική» του φάση έχει ασπαστεί την ελεύθερη οικονομία, σε συνδυασμό με ένα είδος σοσιαλισμού. Πολλοί Νικαραγουανοί, πάντως, δυσανασχετούν όλο και περισσότερο με το οικογενειοκρατικό μοντέλο με αυταρχικές τάσεις.
Το 2014 μάλιστα ο Ορτέγκα άλλαξε το Σύνταγμα ώστε να μπορεί να διεκδικήσει πάνω από δύο συνεχόμενες θητείες, ενώ ιδιαίτερα συγκρουσιακή φιγούρα αποτελεί η Ροσάριο Μουρίγιο, σύζυγός του και αντιπρόεδρος της χώρας, η οποία αποκάλεσε πρόσφατα τους διαδηλωτές «βαμπίρ». Παρότι πάντως η χώρα μέχρι τώρα δεν ζει σκηνές Βενεζουέλας, ενώ είναι περισσότερο ασφαλής σε σχέση με τις γειτονικές χώρες Ονδούρα και Παναμά, όπου το έγκλημα οργιάζει, η άμμος στην κλεψύδρα του Ορτέγκα δείχνει να αδειάζει. Μένει να δούμε αν θα γίνει Μαδούρο ή Κάστρο..
