Τα καταφύγια γέμισαν και πάλι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, σε ένα νέο επεισόδιο της μακροβιότερης στη μετασοβιετική Ευρασία σύγκρουσης, ξυπνώντας σκληρές εικόνες από το παρελθόν.
Το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε την Τρίτη στρατιωτική επιχείρηση στην αποσχισθείσα περιοχή που αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα του, αλλά μεγάλες περιοχές της ελέγχονται από τους εθνοτικούς Αρμένιους εδώ και τρεις δεκαετίες. Το Μπακού ονόμασε αυτήν την επιχείρηση αντιτρομοκρατική και την απέδωσε σε επιθέσεις που δέχτηκαν στρατιώτες του από τον αρμενικό στρατιωτικό θύλακα που επιχειρούσε να σταματήσει τον εννιάμηνο οδικό αποκλεισμό της περιοχής.
Η αυτοαποκαλούμενη «Δημοκρατία του Αρτσάχ», οι Αρμένιοι αντάρτες δηλαδή, την Τετάρτη παραδέχθηκαν την ήττα τους και δέχτηκαν τους όρους του Μπακού για εκεχειρία. Μια εκεχειρία που όπως δείχνει η ιστορία της περιοχής δεν είναι να την παίρνει κανείς και ως δεδομένη.
Διαδηλωτές κρατούν πλακάτ με τη σημαία της «Δημοκρατίας του Αρτσάχ» - AP
Αζερμπαϊτζάν και Αρμενία διεξήγαγαν έναν αιματηρό πόλεμο για τον έλεγχο του Ναγκόρνο Καραμπάχ στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, και αποτέλεσε το έναυσμα για περαιτέρω βία τα χρόνια που ακολούθησαν.
Το 1988, οι Αρμένιοι που ζούσαν στην περιοχή απαίτησαν τη μεταφορά της τότε Αυτόνομης Περιφέρειας Ναγκόρνο-Καραμπάχ (NKAO) από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν στην Αρμενία. Καθώς η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, οι εντάσεις εξελίχθηκαν σε ευθεία πολεμική σύρραξη. Όταν σταμάτησαν οι μάχες το 1994, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και επτά παρακείμενες περιοχές ελέγχονταν εξ ολοκλήρου ή εν μέρει από τις αρμενικές δυνάμεις. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους: Οι Αζερμπαϊτζανοί εγκατέλειψαν την Αρμενία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τις παρακείμενες περιοχές, ενώ οι Αρμένιοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στο Αζερμπαϊτζάν.
Από το 1994 έως το 2020, διαλείποντα θανατηφόρα περιστατικά, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης επιθετικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών και βαρέων όπλων στις γραμμές του μετώπου και των δραστηριοτήτων των δυνάμεων ειδικών επιχειρήσεων, κατέδειξαν τον πανταχού παρόντα κίνδυνο αναζωπύρωσης του πολέμου. Τον Απρίλιο του 2016, τέσσερις ημέρες έντονων μαχών στη διαχωριστική γραμμή συγκλόνισαν την περιοχή, σκότωσαν εκατοντάδες ανθρώπους και στις δύο πλευρές και προμήνυαν αυτό που επρόκειτο να ακολουθήσει.
Ο ολοκληρωτικός πόλεμος επανήλθε στις 27 του ίδιου μήνα. Έξι εβδομάδες αιματηρών ένοπλων συγκρούσεων έληξαν τελικά τις πρώτες πρωινές ώρες της 10ης Νοεμβρίου με τη μεσολάβηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας για την κατάπαυση του πυρός. Αν και η συμφωνία δεν έφτανε σε μια σαφή και σταθερή ειρήνη, έθεσε τέλος στις πιο θανατηφόρες μάχες που είχε δει η περιοχή εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, με πάνω από 7.000 στρατιωτικούς και περίπου 170 αμάχους νεκρούς.
Σύμφωνα με τη συμφωνία, το Αζερμπαϊτζάν ελέγχει και πάλι πλήρως τις επτά περιοχές που γειτνιάζουν με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τις οποίες οι αρμενικές δυνάμεις κατείχαν από τον προηγούμενο πόλεμο. Κατέχει επίσης ένα σημαντικό μέρος του ίδιου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το υπόλοιπο περιφρουρείται από μια ρωσική ειρηνευτική δύναμη, αλλά εξακολουθεί να διοικείται από αυτοανακηρυχθείσες τοπικές αρχές.
Μετά τον πόλεμο του 2020, η γραμμή του μετώπου έχει γίνει μακρύτερη και πιο ασταθής από ό,τι πριν. Οι αντίπαλες στρατιωτικές θέσεις απέχουν μεταξύ τους μόνο 30-100 μέτρα. Πριν από τον πόλεμο του 2020, η απόσταση μεταξύ τους ήταν εκατοντάδες μέτρα. Η μετακίνηση της γραμμής του μετώπου έχει τοποθετήσει τις στρατιωτικές θέσεις απέναντι από τους οικισμούς αμάχων.
Τα φυλάκια της ρωσικής ειρηνευτικής αποστολής έχουν αναπτυχθεί κατά μήκος των κύριων δρόμων στις αρμενικά κατοικημένες περιοχές της ζώνης σύγκρουσης και της κύριας αρτηρίας κυκλοφορίας μεταξύ Αρμενίας και Ναγκόρνο-Καραμπάχ, συμπεριλαμβανομένου του διαδρόμου Lachin. Το κοινό ρωσοτουρκικό κέντρο παρακολούθησης που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της συμφωνίας του Νοεμβρίου 2020, βρίσκεται στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, περίπου 20 χιλιόμετρα από τη γραμμή του μετώπου.
Γιατί τώρα;
Τους τελευταίους μήνες, οι ΗΠΑ, η ΕΕ και η Ρωσία προέτρεψαν το Αζερμπαϊτζάν να διατηρήσει την πίστη του κατά τη διάρκεια διπλωματικών συνομιλιών που αποσκοπούν στον οριστικό τερματισμό της σύγκρουσης, αντί να επιδιώξει μια στρατιωτική λύση για την επιβολή ελέγχου σε ολόκληρη την περιοχή.
Στο πλαίσιο των συνομιλιών στην Ουάσινγκτον, τις Βρυξέλλες και τη Μόσχα, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικολ Πασινιάν προέβη σε μια σειρά πρωτοφανών παραχωρήσεων, φτάνοντας μέχρι την αναγνώριση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως αζέρικου εδάφους. Ωστόσο, η κυβέρνησή του υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπογράψει μια ειρηνευτική συμφωνία που δεν περιλαμβάνει διεθνώς κατοχυρωμένα δικαιώματα και εγγυήσεις για τους Αρμένιους του Καραμπάχ.
Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί τους τελευταίους δύο μήνες, με ένα αζέρικο φυλάκιο που πρόσφατα ανεγέρθηκε στο διάδρομο Lachin να αρνείται να επιτρέψει τη διέλευση οποιασδήποτε ανθρωπιστικής βοήθειας
Ο Αλίγιεφ έχει απορρίψει ευθέως οποιαδήποτε τέτοια ρύθμιση, επιμένοντας ότι δεν πρέπει να υπάρχει καμία ξένη παρουσία στο κυρίαρχο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν. Επιμένει ότι ως πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, όσοι ζουν εκεί θα έχουν τα ίδια δικαιώματα με οποιονδήποτε άλλο πολίτη - αλλά έχει συνεχίσει την έντονη αντι-αρμενική ρητορική, συμπεριλαμβανομένης της περιγραφής των αυτονομιστών ως «σκυλιά», ενώ η κυβέρνηση εξέδωσε γραμματόσημο μετά τον πόλεμο του 2020 με έναν εργάτη με στολή επικίνδυνων ουσιών να «απολυμαίνει» το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι εχθροπραξίες ήρθαν επίσης εν μέσω μεγάλων εντάσεων μεταξύ της Αρμενίας και της μακροχρόνιας συμμάχου της Ρωσίας. Η Αρμενία έχει διαμαρτυρηθεί επανειλημμένα ότι η ρωσική ειρηνευτική δύναμη των 2.000 μελών δεν ήταν σε θέση ή δεν ήθελε να κρατήσει ανοιχτό τον δρόμο προς την Αρμενία, παρόλο που το καθήκον αυτό προβλεπόταν στη συμφωνία που τερμάτισε τον πόλεμο του 2020.
Η Αρμενία εξόργισε επίσης τη Ρωσία, η οποία διαθέτει στρατιωτική βάση στη χώρα, πραγματοποιώντας στρατιωτικές ασκήσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες αυτόν τον μήνα και προχωρώντας προς την επικύρωση της Σύμβασης της Ρώμης που δημιούργησε το διεθνές ποινικό δικαστήριο, το οποίο έχει απαγγείλει κατηγορίες στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν.
Ο ρόλος της Ρωσίας και της Τουρκίας
Οι περιφερειακές δυνάμεις έχουν εμπλακεί σε μεγάλο βαθμό στη σύγκρουση όλα αυτά τα χρόνια.
Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, ήταν η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την ανεξαρτησία του Αζερμπαϊτζάν το 1991 και παραμένει σταθερός υποστηρικτής της χώρας.
Τα τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar λέγεται ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις μάχες του 2020, επιτρέποντας στο Αζερμπαϊτζάν να επιτύχει εδαφικά κέρδη.
Η Αρμενία, από την άλλη πλευρά, είχε παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Υπάρχει μια ρωσική στρατιωτική βάση στην Αρμενία και αμφότερες είναι μέλη της στρατιωτικής συμμαχίας έξι πρώην σοβιετικών κρατών του Οργανισμού Συλλογικής Συνθήκης Ασφάλειας (CSTO).
Αλλά οι σχέσεις μεταξύ της Αρμενίας και της Ρωσίας έχουν χαλάσει από τότε που ο Νικολ Πασινιάν, ο οποίος ηγήθηκε τεράστιων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων το 2018, έγινε πρωθυπουργός της Αρμενίας.
Πρόσφατα δήλωσε ότι η εξάρτηση της Αρμενίας από τη Ρωσία ως μοναδική πηγή ασφάλειας ήταν "στρατηγικό λάθος".
Στη συνέχεια, η Αρμενία ανακοίνωσε αυτόν τον μήνα ότι φιλοξενεί κοινές ασκήσεις με τις δυνάμεις των ΗΠΑ, οι οποίες επικρίθηκαν από τη Μόσχα ως «μη φιλικά βήματα».
Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αρνήθηκε ότι η Αρμενία διέκοψε τη συμμαχία της με τη Ρωσία, αλλά δήλωσε ότι το Ερεβάν είχε «ουσιαστικά αναγνωρίσει» την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
"Εάν η ίδια η Αρμενία αναγνώριζε ότι το Καραμπάχ είναι μέρος του Αζερμπαϊτζάν, εμείς τι πρέπει να κάνουμε;", δήλωσε κατά τη διάρκεια ενός οικονομικού φόρουμ στο Βλαδιβοστόκ.
Ο Νότιος Καύκασος είναι παραδοσιακά ένας μπερδεμένος ιστός μεταβαλλόμενων συμμαχιών.
Εκτός από τη Ρωσία, η Αρμενία έχει οικοδομήσει στενές σχέσεις με το γειτονικό Ιράν, το οποίο έχει ορκιστεί να την προστατεύσει, καθώς και με την Ινδία και τη Γαλλία. Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει συμμετάσχει στο παρελθόν στις διαπραγματεύσεις για την υποστήριξη του Πασινιάν και η χώρα φιλοξενεί μια μεγάλη και ιστορική αρμενική διασπορά.
Το Αζερμπαϊτζάν, εν τω μεταξύ, λειτουργεί στη βάση «ένα έθνος, δύο κράτη» με την Τουρκία, με την οποία έχει βαθιές πολιτιστικές, γλωσσικές και ιστορικές σχέσεις. Λαμβάνει επίσης μεγάλες αποστολές όπλων και στρατιωτικού υλικού από το Ισραήλ, ενώ παρέχει στο κράτος της Μέσης Ανατολής φυσικό αέριο.
Η ΕΕ έχει στραφεί στο Αζερμπαϊτζάν για να βοηθήσει να αντικαταστήσει τη Ρωσία ως πάροχο ενέργειας. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην πρωτεύουσα, Μπακού, το περασμένο καλοκαίρι σε μια προσπάθεια να εξασφαλίσει αυξημένες εξαγωγές φυσικού αερίου, περιγράφοντας τη χώρα ως «αξιόπιστο εταίρο».
