Του Βασίλη Κοψαχείλη *
Το καθεστώς Κάστρο στην Κούβα δεν θα είχε καμία τύχη επιβίωσης αν δεν είχε οικοδομήσει ένα ισχυρό δίκτυο μυστικών υπηρεσιών σε συνδυασμό με ισχυρές δόσεις Λατινοαμερικάνικου σοσιαλισμού, ελέγχοντας έτσι χώρες και πολιτικούς από τις ακτές της Δυτικής Αφρικής ως και ολόκληρη σχεδόν την Λατινική Αμερική.
Αυτό το διεθνοποιημένο πλέγμα ασύμμετρης ισχύος είναι που καθιστούσε και ακόμη καθιστά την Κούβα ελκυστική για συμμαχίες ή να μετρά ως υπολογίσιμη απειλή σε μια περιοχή πολύ πιο ευρεία από τις πραγματικές δυνατότητες της ίδιας της χώρας.
Και φαίνεται πως αυτό το διεθνοποιημένο πλέγμα ασύμμετρης ισχύος είναι τόσο ισχυρό ώστε να κρατά το καθεστώς των Κάστρο σταθερά στο τιμόνι της χώρας, παρά τον οικονομικό αποκλεισμό της Κούβας από τις ΗΠΑ για πολλές δεκαετίες.
Η «Κουβανική Στρατηγική» του Ερντογάν
Πιθανότατα, ένας από τους καλύτερους μελετητές της στρατηγικής Κάστρο να είναι ο σημερινός Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν. Φαίνεται πως ο Ερντογάν ήξερε ότι οι καλές μέρες της παγκόσμιας οικονομίας που τον βοήθησαν να αναμορφώσει την χώρα του δεν θα κρατούσαν για πολύ, οπότε σιωπηλά και πολύ νωρίς προετοίμασε το έδαφος για τις δύσκολες μέρες, αποκτώντας ισχύ τέτοια και τόση, που να μην μπορεί να αγνοηθεί ούτε σαν εχθρός, ούτε και σαν σύμμαχος.
Σε ιδεολογικό επίπεδο προσεταιρίστηκε και οικειοποιήθηκε το κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνων, θέτοντας παράλληλα εκτός παιχνιδιού τον Γκιουλέν και όσους βρίσκονταν πίσω από την Αραβική Άνοιξη. Μετά την Αραβική Άνοιξη έγινε ο εκφραστής και προστάτης της Διεθνούς των Αδελφών Μουσουλμάνων, ενισχύοντας την παρουσία της στη Μέση Ανατολή και ελέγχοντας ένα προς ένα τα Γκιουλενικά δίκτυα στην Αφρική.
Με το αποτυχημένο πραξικόπημα του καλοκαιριού του 2016 – που πιθανότατα δεν το οργάνωσε ο ίδιος, αλλά ήταν καθόλα έτοιμος να το αντιμετωπίσει υπονομεύοντάς το πριν καν εκδηλωθεί και αφήνοντάς το να εξελιχθεί ώστε να εκθέσει όλους τους αντιπάλους του – έγινε απόλυτος κυρίαρχος στο εσωτερικό της Τουρκίας χωρίς φωνές αμφισβήτησης.
Έχει εργαλειοποιήσει και προσαρμόσει τους ανταγωνισμούς των μεγάλων δυνάμεων στη δική του ατζέντα στρατηγικής παρουσίας της Τουρκίας σε ένα χώρο πολύ ευρύτερο από όσο η ίδια η Τουρκία θα μπορούσε βάσει των φυσικών και διπλωματικών της δυνατοτήτων να επηρεάσει.
Η παραπάνω στρατηγική Ερντογάν καταλήγει στο να έχει η σημερινή Τουρκία ισχυρότατες συμμαχίες αλλά και ισχυρότατες πιέσεις και διπλωματικές συγκρούσεις.
ΗΠΑ και Ερντογάν
Το ερώτημα είναι αν η ΗΠΑ θα αφήσουν τον Ερντογάν να ολοκληρώσει τον «Κουβανικό» σχεδιασμό του.
Η αλήθεια είναι πως για τις ΗΠΑ είναι άλλο πράγμα η Τουρκία και άλλο το καθεστώς Ερντογάν. Πάντα θα υπολογίζουν στην Τουρκία και δεν πρόκειται ποτέ να την κάνουν πετράδι στο στέμμα του τσάρου στο Κρεμλίνο.
Το καθεστώς Ερντογάν είναι που τους ενοχλεί, οι φιλοδοξίες του ίδιου του Ερντογάν τους ενοχλούν, και δεν υπολογίζουν πια στους ελάχιστους και αδύναμους Κεμαλιστές. Ψάχνουν να βρουν τον δικό τους άνθρωπο μέσα από την παλιά φρουρά του ΑΚΡ.
Όπως και στην περίπτωση της Κούβας των Κάστρο, έτσι και στην περίπτωση της Τουρκίας του Ερντογάν, φαίνεται πως οι Αμερικανοί αντιλαμβάνονται πως μόνο με οικονομικές κυρώσεις δεν μπορούν να αποσταθεροποιήσουν την εξουσία του Ερντογάν. Επίσης, φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται πως χρειάζεται λελογισμένη δόση οικονομικών πιέσεων, ειδάλλως το παιχνίδι θα γυρίσει διπλωματικά εναντίον τους.
Η απόφαση του Λευκού Οίκου να κηρύξει την Οργάνωση των Αδελφών Μουσουλμάνων ως τρομοκράτες, μπορεί μεν να εξυπηρετεί την Αίγυπτο, αλλά η κίνηση στοχεύει πρωτίστως το προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα! Την ίδια στρατηγική που ακολούθησαν οι Αμερικανοί στη σχέση Τουρκίας – ISIS σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν και στην περίπτωση Τουρκίας – Αδελφών Μουσουλμάνων. Όσο καθοριστική ήταν η διακοπή της παραπάνω σχέσης για τις εξελίξεις στη Μεσοποταμία, άλλο τόσο καθοριστική θα είναι η διακοπή της παραπάνω σχέσης στην προώθηση του Αμερικανικού σχεδίου στο Λεβάντε.
Η στρατιωτική κλιμάκωση στην Ανατ. Μεσόγειο
Ο συνδυασμός οικονομικών πιέσεων και ιδεολογικής απονομιμοποίησης του καθεστώτος Ερντογάν το οδηγούν σε στρατιωτικούς λεονταρισμούς στην περιοχή της Ανατ. Μεσογείου.
Μιλάω για λεονταρισμούς, διότι στην πραγματικότητα η σημερινή Τουρκία δεν μπορεί να υποστηρίξει επαρκώς μια ευρύτερη σύγκρουση στην Ανατ. Μεσόγειο. Ο πόλεμος είναι πρωτίστως υπόθεση κοινωνικοοικονομικής αντοχής και επιμελητείας!
Η Τουρκία το γνωρίζει αυτό και εύχεται να της τύχει ένα νέο «Μαβί Μαρμαρά», δηλαδή μια χαμηλής έντασης δυναμική απάντηση των θιγόμενων από τις ενέργειές της κρατών της περιοχής, που θα την παρουσίαζε τελικά ως θύμα και όχι ως θύτη, ώστε να ενορχηστρωθεί μια αποκλιμάκωση, με εκείνη κερδισμένη σε διπλωματικό επίπεδο.
Ενδεχομένως σε κάτι τέτοιο να προσβλέπει και ο Αμερικανικός παράγοντας. Δεν θέλουν να χάσουν την Τουρκία μέσα από τα χέρια τους και όλοι, τόσο η Άγκυρα όσο και η Ουάσινγκτον, ψάχνονται για έναν αξιοπρεπή συμβιβασμό. Μην ξεχνάμε ότι η υποκριτική έχει πολλές σχέσεις με την εφαρμοσμένη διεθνή πολιτική…
Θύμα οι Τριμερείς Συνεννοήσεις;
Όσο η Ελλάδα, η Κύπρος, η Αίγυπτος και το Ισραήλ θα παραμένουν μονάδες προσδεμένες στις άνευρες Τριμερείς Συνεννοήσεις, όποια εξέλιξη και αν υπάρξει στις σχέσεις Ουάσινγκτον – Άγκυρας, θα είναι απειλή στα περιφερειακά τους συμφέροντα.
Η προσέγγιση που έχουν υιοθετήσει στην αντιμετώπιση των νομικών, στρατιωτικών και ενεργειακών υποθέσεων είναι τόσο παλαιά και απαρχαιωμένη όσο και τα εκκρεμή προβλήματα της περιοχής!
Η συγκρότηση δυο ανταγωνιστικών γεωστρατηγικών μπλοκ στην Ανατ. Μεσόγειο, του Τουρκο-Ρωσικού από τη μία και του Γαλλο-Αμερικανικού από την άλλη, έχει περιορίσει την Ιταλική παρουσία στα νερά του κοιτάσματος Ζορ και την πολύ πιο έξυπνα κινούμενη Γερμανία να διαπραγματεύεται σε Αίγυπτο και Κύπρο την ορθότερη εκμετάλλευση του ενεργειακού πλούτου με την εγκατάσταση γεννητριών φυσικού αερίου που θα παράγουν ηλεκτρικό ρεύμα.
Αν η Γερμανική στρατηγική συνδυαστεί με τον διπλής διαδρομής αγωγό ηλεκτρικού ρεύματος που χρηματοδοτεί η ΕΕ και ήδη συνδέει το Ισραήλ με την Κύπρο και που θα συνεχίσει ως την Ελλάδα, σημαίνει απλά ότι υπάρχει ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας απεμπλοκής των κρατών της περιοχής από το γεωπολιτικό άγος που θέλει να τους φορτώσει η παρωχημένη τους αντίληψη (που ενισχύεται από κύκλους εντός των κρατών αυτών) και φυσικά η στρατηγική της Τουρκίας στην περιοχή.
Αν θέλουν ωστόσο τα κράτη των Τριμερών Συνεννοήσεων να δουν κέρδη από τους περιφερειακούς σχεδιασμούς θα πρέπει να καινοτομήσουν πολιτικά! Η σύσταση Εταιρείας Ανατολικής Μεσογείου, για την οποία έχω κάνει αναφορά σε προηγούμενη αρθρογραφία μου, είναι επίκαιρη όσο ποτέ στις μέρες μας!
* Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
