Καθώς φαίνεται να υποχωρεί η πανδημία του κορονοϊού με τα εμβόλια και τη γενίκευση των διαγνωστικών ελέγχων, το ζήτημα της οικονομικής «πανδημίας» εμφανίζεται ολοένα και πιο ανησυχητικό. Δεν είναι μόνο το «βουνό» των χρεών που συσσωρεύτηκαν σε όλες τις χώρες και ακόμη περισσότερο στις ήδη υπερχρεωμένες, όπως είναι οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου, αλλά και το ζήτημα των συνεπειών της υπερβολικής αύξησης των δημοσίων δαπανών για την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης, που επέβαλε παύση των οικονομικών δραστηριοτήτων σε πολλούς τομείς (τουρισμό, εστίαση, ψυχαγωγία κ.λπ.).
Ως προς το πρώτο ζήτημα της αποπληρωμής των υπέρογκων δημόσιων χρεών που δημιουργήθηκαν, υπάρχουν σκέψεις για μερικό, έστω, κούρεμα ή πάγωμα του χρέους των χωρών της ΕΕ προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ταυτόχρονα, όσον αφορά στα ιδιωτικά χρέη προς τις τράπεζες, την εφορία και τα ασφαλιστικά ταμεία, αναμένονται γενναίες ρυθμίσεις προκειμένου ένα μέρος τουλάχιστον των χρεών αυτών να αποπληρωθεί.
Βεβαίως, ο μοναδικός δρόμος απάντησης στα χρέη, δημόσια και ιδιωτικά, είναι ο δρόμος της ταχύρρυθμης ανάπτυξης, όπως έγινε μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Και τότε η Ευρώπη εξερχόταν από τον πόλεμο με δυσθεώρητα χρέη, τα οποία μπόρεσε να αντιμετωπίσει με τους υψηλούς αναπτυξιακούς ρυθμούς των οικονομιών της στα αμέσως επόμενα χρόνια και μάλιστα σε συνθήκες νομισματικής σταθερότητας μετά τις συμφωνίες του Bretton-Woods το 1944.
Το ερώτημα είναι αν στη σημερινή περίπτωση, η έξοδος από την πανδημία με τη συσσώρευση των χρεών που δημιουργήθηκε, μπορεί να συνοδευθεί με ταχύρρυθμη ανάπτυξη. Για το ζήτημα αυτό υπάρχουν διαφορετικές απόψεις, καθώς πρόκειται για μια πρωτόγνωρη κατάσταση στην ανθρώπινη ιστορία, με την έννοια ότι σε καμιά προγενέστερη πανδημία τα κράτη δεν αύξησαν σε τόσο βαθμό τις δαπάνες τους και επιπλέον δεν έχουν καταστραφεί υποδομές, όπως συνέβη στον πόλεμο, ώστε να επιταχυνθούν οι ρυθμοί ανάπτυξης με την ανοικοδόμηση.
Το θέμα των οικονομικών συνεπειών της μεγάλης αύξησης των δημοσίων δαπανών προκαλεί διχογνωμίες. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις μπορεί να προκληθεί πληθωρισμός, καθώς τα δημοσιονομικά ελλείμματα έχουν ξεπεράσει ορισμένα όρια, τόσο στις ΗΠΑ, όσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως μια πιθανή αναζωπύρωση του πληθωρισμού θα αυξήσει τα επιτόκια δανεισμού, τόσο πρωτογενώς, όσο και μέσω της υποχώρησης της «ποσοτικής χαλάρωσης» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η οποία σήμερα «κρατά» τα επιτόκια δανεισμού τεχνητά χαμηλά ακόμα και σε χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.
Επιπλέον η συσσώρευση αποταμιεύσεων στην περίοδο της πανδημίας, λόγω αναστολής της κατανάλωσης και της επένδυσης, αν εκδηλωθεί με καταναλωτική φρενίτιδα, μπορεί να αντιμετωπίσει στενότητες στην προσφορά, καθώς, λόγω της πανδημίας, ορισμένες εφοδιαστικές αλυσίδες έχουν κενά. Έτσι, ένα αρχικό τουλάχιστον πληθωριστικό κύμα δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Προφανώς μια αύξηση των επιτοκίων για οποιοδήποτε λόγο θα δυσχεράνει σοβαρά την αναπτυξιακή διαδικασία.
Από την άλλη πλευρά, ορισμένες άλλες εκτιμήσεις θεωρούν, ότι η αύξηση των δημοσίων δαπανών στην περίοδο της πανδημίας μπορεί να λειτουργήσει αναπτυξιακά, μέσω της δημιουργίας ζήτησης, ενώ η συσσωρευμένη αποταμίευση μπορεί να εκδηλωθεί ως αναπτυξιακό «ελατήριο», τόσο μέσω της αύξησης κατανάλωσης όσο και της επένδυσης. Έτσι, τόσο το πρόγραμμα του αμερικανού Προέδρου Biden για αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά 1,9 τρισ. δολάρια, όσο και το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης με 750 δις ευρώ, πέραν της αύξησης των δημόσιων δαπανών στα κράτη-μέλη της ΕΕ, μπορούν να συμβάλουν σε μια ταχύρρυθμη αναπτυξιακή διαδικασία, ικανή να αντιμετωπίσει τα δημόσια και ιδιωτικά χρέη που έχουν δημιουργηθεί, χωρίς να υπάρξει, ούτε πληθωρισμός, ούτε αύξηση επιτοκίων.
Για την ώρα δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για το πια από τις δύο εκτιμήσεις μπορεί να ανταποκρίνεται περισσότερο στην επερχόμενη πραγματικότητα. Μόνον από τον Σεπτέμβριο, το τοπίο θα έχει αρχίσει να γίνεται πιο ξεκάθαρο.
* Ο Ναπολέων Μαραβέγιας είναι καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τ. Υπουργός, τ. Αντιπρύτανης.
