Εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα και ιδίως μεταξύ 2020 και 2021 και έως την ψήφιση του Ν.4800/2021 για την αναμόρφωση των διατάξεων που διέπουν τη γονική μέριμνα κατά τη διάσπαση του γάμου, στο δημόσιο λόγο κυριάρχησε –δικαίως– η ανταλλαγή απόψεων γύρω από τη συνεπιμέλεια.
Έχω πολλές φορές αναφέρει σε αρθρογραφία μου, αλλά και μέσα από τη σελίδα μου στο διαδίκτυο («Δράση κατά της Γονεϊκής Αποξένωσης») υποστηρίξει πως η μεταρρύθμιση αυτή υπήρξε μία βαθιά κοινωνική τομή, η οποία πρωτίστως αναδεικνύει το #δικαιωμα_σε_2γονεις, ήτοι το διεθνώς αναγνωρισμένο δικαίωμα για όλα τα παιδιά της Ελλάδα, τις νεαρές Ελληνίδες και τους νεαρούς Έλληνες πολίτες, να έχουν και τους δύο τους γονείς παρόντες στην ανατροφή και τη φροντίδα τους – υπό τις εγγυήσεις εννοείται του Νόμου – οριοθετώντας ο νέος Νόμος ένα πλαίσιο σεβασμού και ευνομίας.
Μία μεταρρύθμιση προοδευτική, η οποία εγγίζει και ενδεχομένως ανατρέπει κατεστημένες νοοτροπίες, αλλά και αναχρονιστικά στερεότυπα – ούσα όμως στη βάση μία «επανάσταση» του αυτονόητου και της λογικής.
Αν όμως στη πορεία για τη διαμόρφωση μίας σύγχρονης αντίληψης σεβασμού στον κρίσιμο αυτό τομέα, η διατύπωση της συνεπιμέλειας είναι ο ένας πυλώνας, η αντιμετώπιση και καταστολή της γονεϊκής αποξένωσης είναι ο έτερος.
Η γονεϊκή αποξένωση (στη διεθνή ορολογία parental alienation) αποτελεί ένα νοσηρό αντικοινωνικό φαινόμενο το οποίο και στην Ελλάδα καταστρέφει το βίο εκατοντάδων χιλιάδων γονέων και συγγενών, αλλά και υποθηκεύει το μέλλον εκατοντάδων χιλιάδων παιδιών. Μπορεί δόκιμα να οριστεί ως μία παρατεταμένη κατάσταση στην οποία ο αποξενωτής γονέας –δίχως υπαιτιότητα από μέρους του στοχοποιημένου (διεθνώς: “targeted parent”) και μετέπειτα αποξενωμένου γονέα (διεθνώς “alienated parent”) – διαβάλλει, δημιουργεί ψευδείς αναμνήσεις, υποσκάπτει, συκοφαντεί τον αποξενωμένο γονέα, με στόχο την αποξένωση του στοχοποιημένου γονέα (πλούσια ελληνική και διεθνής βιβλιογραφία, ενδεικτικά από τους Jennifer Harman, Amy Baker, Demosthenes Lorandos, William Bernet, Eduard Kurk, Dalia Erel κ.α. αλλά και πλουσιότατη ελληνική).
Επιφανείς δε Έλληνες νομικοί όπως οι αείμνηστοι Γεώργιος Κουμάντος και Στέλιος Τσακυράκης υποστήριξαν επίσης την άποψη ότι η άρνηση του παιδιού να επικοινωνήσει με τον ένα γονέα, επειδή ο γονέας που έχει την επιμέλεια καλλιεργεί αρνητικά αισθήματα για τον άλλον γονέα, θα πρέπει να θεωρείται (έστω κατά μαχητό τεκμήριο) ως δείγμα κακής άσκησης της επιμέλειας και να αποτελεί στοιχείο για την αλλαγή του προσώπου άσκησής της.
Η παραπάνω κατάσταση οδηγεί έως την πλήρη αποκοπή του στοχοποιημένου γονέα από το παιδί του – άνευ αιτίας και κατά κανόνα κατά παραβίαση του πλαισίου επικοινωνίας το οποίο έχει τεθεί δια της νομικής οδού.
Αν και η πραγματικότητα αναφέρει ότι η μεγάλη πλειοψηφία των αποξενωμένων γονέων είναι πατέρες, εντούτοις υπάρχουν και πολλές περιπτώσεις αποξενωμένων μητέρων και για το λόγο αυτό επί του θέματος πρέπει να ακολουθείται αμιγώς γονεϊκή προσέγγιση.
Η γονεϊκή αποξένωση είναι βαθιά παραβατική και κακοποιητική συμπεριφορά και εκφράζεται αρχικά μέσω της άμεσης ή έμμεσης παρεμπόδισης επικοινωνίας του στοχοποιημένου γονέα.
Δεν σταματάει όμως εκεί.
Σε μία από τις πλέον φωτισμένες αποφάσεις της η ελληνική Δικαιοσύνη (Εφ.Αθ.10231/1982) περιέγραψε πρωτοποριακά το τι είναι η γονεϊκή αποξένωση, απεικονίζοντας το μηχανισμό της ως τον «χείριστον τρόπον ματαιώσεως της επικοινωνίας» καθώς ο αποξενωτής γονέας (αδιάφορο το φύλο) «δεν παρενέβαλεν εις ταύτην εξωτερικά εμπόδια αλλά μετέστρεψε το φρόνημα του τέκνου και το έστρεψε κατά του έτερου γονέα» κατάσταση που κατά το Δικαστήριο μπορεί να οδηγήσει την καταστροφή του παιδιού.
Στην πράξη το αποξενωμένο παιδί, όχι απλά χάνει την επικοινωνία με το στοχοποιημένο γονέα, αλλά βαθμιαία αναπτύσσει με «υποβολιμότητα» την οποία προκαλεί ο αποξενωτής γονέας, αρνητικά συναισθήματα –ακόμα και επιθετική συμπεριφορά για τον στοχοποιημένο δίχως να υπάρχει αιτία, και συχνά ακόμα και με παράλογες «δικαιολογίες» (ιδ. το φαινόμενο του λεγόμενου «ανεξάρτητου στοχαστή/ independent thinker phenomenon, όπου το παιδί εμφανίζει αναφέρει ότι από μόνο του σκέφτηκε τις ιδέες της δυσφήμισης του γονέα) – και με τελικό στόχο του αποξενωτή τη διαγραφή του στοχοποιημένου/αποξενωμένου γονέα από την ίδια τη συνείδηση του παιδιού (“erased parent”).
Τα παιδιά υποκείμενα σε σταθερή ροή αρνητικών μηνυμάτων, υποβολής και διαβολής –υποβολιμότητα κατά την ορολογία της παιδοψυχολογίας/παιδοψυχιατρικής– καθίστανται «όμηροι», «όπλα», «μέσα» ή και «ανθρώπινες ασπίδες» του αποξενωτή και προέκταση του εις βάρος του αποξενωμένου, παρά πάσα λογική σεβασμού της παιδικής ψυχής.
Κατά δε ευθεία παραβίαση σημαντικής ελληνικής νομολογίας (πρβλ. ΑΠ 1516/2005) τα παιδιά αναμιγνύονται ευθέως στις διαφορές των ενηλίκων, γινόμενα δέκτες μηνυμάτων τα οποία προδήλως είναι εντελώς αδύνατο να επεξεργαστούν και να αφομοιώσουν κατά την παιδική ακόμα και εφηβική ηλικία, συμπεριφορά συνολικά κρινόμενη ως κακοποιητική και με επιπτώσεις τις οποίες επιφανείς ακαδημαϊκοί (Jennifer Harman – Colorado University) χαρακτηρίζονται ως severe and long-lasting / δριμείες και μακροχρόνιες.
Στόχος είναι ο αποκλεισμός ενός παιδιού από τον κόσμο του ενός γονέα, λόγος για τον οποίο στη διεθνή ορολογία χρησιμοποιείται ο όρος erased parent, αλλά και ο πραγματικά ανατριχιαστικός – πλήν όμως απολύτως περιγραφικά ακριβής όρος “parentectomy”, ήτοι σε ελεύθερη απόδοση «γονεοεκτομή».
Η γονεϊκή αποξένωση είναι εξελικτική συμπεριφορά και σκόπιμο είναι να προληφθεί και να περισταλεί στο αρχικό στάδιο. Αυτός είναι ζήτημα αποτελεσματικού νομικού πλαισίου και αποφασισμένων θεσμών απονομής Δικαιοσύνης, αλλά και διασφάλισης της ταχείας απονομής της. Οι καταστάσεις γονεϊκής αποξένωσης είναι καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης και όχι κλασικής διαμάχης ως προς την επιμέλεια (αρθρογραφία Dr. Dalia Erel «Severe Parental Alienation. A mental health emergency»).
Σε κάθε περίπτωση όμως πρέπει να τονιστεί ότι είναι απολύτως απαραίτητο να εστιάσουμε στο μείζον ζήτημα του σεβασμού προς τις Δικαστικές Αποφάσεις και να διασφαλίσουμε την εφαρμογή τους. Η μέχρι σήμερα ωστόσο κατάσταση και πραγματικότητα έχει καταδείξει πως δεν έχει γίνει επαρκώς αντιληπτή η σημασία της διασφάλισης της εφαρμογής του Νόμου και σιωπηρά και απολύτως εσφαλμένα, –καθώς αντί για σύνεση επιφέρει ασυδοσία – , δεν έχει εμπεδωθεί η ανάγκη επιβολής του Νόμου στις περιπτώσεις κακής χρήσης της επιμέλειας και ιδίως γονεϊκής αποξένωσης.
Τούτο είναι εξόχως σημαντικό και πρέπει να εκφύγουμε της νοοτροπίας της ανοχής. Οι περιπτώσεις κακής χρήσης της γονικής μέριμνας και αποκοπής παιδιών από τον ένα γονέα είναι αρχή γονεϊκής αποξένωσης, η οποία σε βαρύ στάδιο δυσχερώς ανατάσσεται ως προς τις ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά (ιδ. βιβλιογραφία J. Harman, Amy Baker) προκαλώντας σοβαρότατα ψυχικά τραύματα στα παιδιά θύματα της πρακτικής αυτής. Πρόκειται συνεπώς για κακοποιητικές συμπεριφορές οι οποίες είναι αιτία κολασμού και καταστολής.
Στην προσπάθεια ωστόσο αντιμετώπισης της γονεϊκής αποξένωσης συχνά συναντάται μία ακατανόητη και εμμονική αντίδραση.
Ως «επιχειρήματα» γίνεται δανεισμός χιλιοειπωμένων ανακριβειών και διαστρεβλώσεων, οι οποίες εκκινούν από άλλα νομικά συστήματα (αγγλοσαξονικά κυρίως ΗΠΑ), όπου υπήρξε κριτική για δήθεν καταχρηστική επίκληση της γονεϊκής αποξένωσης. Αυτό είναι αυτόχρημα παράλογο και σε σύστημα όπως το δικό μας με ευρεία εξουσία των δικαστικών και εισαγγελικών αρχών να διατάξουν όλα τα πρόσφορα μέτρα διερεύνησης, τέτοιες νομικές «εξυπνάδες» είναι εκ προοιμίου καταδικασμένες.
Την ανάδειξη της μάστιγας της γονεικής αποξένωσης φοβάται μόνο εκείνος ή εκείνη που με νοοτροπία «σατράπη ψυχών» μετατρέπει ένα παιδί σε όπλο προς τέρψη νοσηρής ιδιοτέλειας, συχνά με υπόβαθρο ψυχικής διαταραχής. Τη φοβάται όποιος ή όποια θέλει τα παιδιά με ένα γονιό.
Διερωτώμαι υποθετικά εάν οιοσδήποτε νομικός νους θα στρέφετο επί παραδείγματι κατά της έννοιας της «νόμιμης άμυνας», επειδή κάποιος την επικαλέστηκε ψευδώς… Έτσι και η γονεϊκή αποξένωση είναι παράλογο να αφήνεται ανεξέλεγκτη, με υποθετική επίκληση ότι κάποιος μπορεί να την επικαλεστεί ψευδώς...
Ούτε πρέπει να εγκλωβιζόμαστε σε θεωρητικές συζητήσεις περί την ορολογία της συμπεριφοράς ή επί του τομέα της ψυχιατρικής περί του εάν ταξινομείται ως «σύνδρομο» ή μη – καθώς τέτοιες «λογικές» αποπροσανατολίζουν από την ουσία. Και η ουσία είναι ότι πρόκειται για ευθέως αντικοινωνική συμπεριφορά – η οποία είναι απαραίτητο να στοχοποιηθεί και να εξαλειφθεί – νομικά, δικαστικά αλλά και να αποδοκιμαστεί κοινωνικά.
Πέφτουν άραγε από τα «σύννεφα» κάποιοι στο άκουσμα ότι υπάρχει «πλύση εγκεφάλου» εις βάρος παιδιών; Δεν το έχουν ξανακούσει όσοι/όσες αντιδρούν; Υπάρχει δηλαδή η έννοια της «ψυχολογικής χειραγώγησης» παντού –εκτός– από παιδιά τα οποία βρίσκονται υπό τον έλεγχο ενός νοσηρής αντίληψης γονέα;
Η αλήθεια και η λογική είναι αμείλικτες.
Ο εγκλωβισμός στη συζήτηση περί την ορολογία καταδεικνύει και μόνο την κακοπροαίρετη στάση όσων αντιδρούν. «Αποξένωση», «διάρρηξη», «απομάκρυνση» κ.ο.κ. ουδεμία σημασία έχουν – μην παίζουμε με τις λέξεις.
Ξεκάθαρα: εκεί όπου αυτό είναι νόμιμο, θεμιτό και εφικτό θέλουμε παιδιά με δύο γονείς ή όχι; Αυτό είναι το ερώτημα. Ανεχόμαστε την εργαλειοποίηση παιδικών ψυχών ναι ή όχι;
Ας προχωρήσουμε λοιπόν θαρραλέα και αποφασιστικά – και σε επίπεδο νομοθεσίας και σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών.
Η γονεϊκή αποξένωση είναι παιδική κακοποίηση, εδράζεται σε ενδοοικογενειακή ψυχολογική βία και αποτελεί στίγμα στην κοινωνία μας και τον πολιτισμό μας, ο οποίος αναγνωρίζει για όλα τα παιδιά της χώρα μας το δικαίωμα σε ΔΥΟ γονείς – και δεν μπορεί να ανεχθεί «γονεοεκτομές» (parentectomy).
Στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, είναι αδιανόητο να επιτρέπουμε σε περιπτώσεις διαζυγίων, παιδιά να μεγαλώνουν σαν να έχουν χάσει γονιό που όμως τα λαχταρά και έντιμοι και ευσυνείδητοι γονείς να θρηνούν, απροστάτευτοι, παιδιά που ζουν.
*Δικηγόρος ,Μέλος της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής (2020) για την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου, Διαχειριστής της διαδικτυακής Σελίδας (Facebook) “Δράση κατά της Γονεϊκής Αποξένωσης – Act against Parental Alienation GR” https://www.facebook.com/actagainstPA
