Η πρώτη μου επαφή με τις κάμερες σε περιπολικά και στολές αστυνομικών ήταν το μακρινό 1996 στην Νέα Υόρκη.
Σε πειραματικό ακόμα στάδιο τότε, η χρήση τους διαφημιζόταν ως η μεγαλύτερη καινοτομία στον χώρο της ασφάλειας. Και όντως ήταν.
Όλα τα χρόνια που μεσολάβησαν, οι κάμερες στις στολές των αστυνομικών αλλά και σε οχήματα της αστυνομίας είχαν σημαντική, στρατηγικής σημασίας συμβολή στον διαρκή αγώνα των αρχών. Βοήθησαν σημαντικά σε πολλά επίπεδα και όχι μόνο στα προφανή.
Απέτρεψαν την εκδήλωση παραβατικών πράξεων αφού οι κακοποιοί γνώριζαν πως καταγράφονται. Απέτρεψαν περιστατικά αστυνομικής βίας διότι οι αστυνομικοί -που συνήθως δεν έχουν στενή εποπτεία- γνώριζαν πως υπάρχουν πλέον ντοκουμέντα. Προστατεύτηκαν λοιπόν περισσότερο τόσο η ασφάλεια των αστυνομικών όσο και τα δικαιώματα των πολιτών. Η λογοδοσία (accountability) που είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας βρήκε στη χρήση των καμερών έναν μεγάλο και ισχυρό σύμμαχο.
Όλα καλά λοιπόν; Σίγουρα, «όλα καλύτερα». Το «καλά» είναι μεγάλη κουβέντα.
Σε συζητήσεις μου με αστυνομικούς πολλών σωμάτων στις ΗΠΑ, εκτός από την αυτονόητη θετική διάσταση του μέσου, υπήρχε και ένας διάχυτος προβληματισμός. «Μην ξεχνάς ότι ένα εργαλείο όσο καλό και αν είναι, καθορίζεται από τη χρήση του». Αυτή ήταν η επωδός όσων μου μίλησαν σχετικά.
Ζήτησα διευκρινήσεις, φυσικά. «Με το μαχαίρι κόβεις ψωμί, αλλά κόβεις και τις φλέβες σου», μου απάντησαν.
Καλές οι παροιμίες αλλά ζήτησα κάτι πιο απτό.
Το γεγονός ότι πλέον θα υπάρχει εικόνα και ήχος για τις ενέργειες αστυνομικών, βοηθά μεν, αλλά σε καμία περίπτωση δεν δρα ως προσομοιωτής των συνθηκών που υπάρχουν στο πεδίο.
Μια κάμερα δεν μπορεί επακριβώς να καταγράψει τα συσσωρευμένα συναισθήματα που οδηγούν σε μια πράξη αστυνομικού ή κακοποιού. Δεν μπορεί πάντα και με ακρίβεια να αναπαραστήσει τις λεπτομέρειες μιας διαρκώς κλιμακούμενης ψυχολογικής, συναισθηματικής και επιχειρησιακής δράσης που συνθέτουν ένα πολύπλοκο σκηνικό μέσα στο οποίο καλείται ο αστυνομικός να ενεργήσει.
Επίσης, η εικόνα θα δώσει τη δυνατότητα να γίνει το εξής παράδοξο: Να αναλύεται διεξοδικά και επαναλαμβανόμενα μια σκηνή προκειμένου να καθοριστεί η ορθότητα ή μη μιας συγκεκριμένης επιλογής.
Έγραψα σε προηγούμενο άρθρο μου ότι …replay δεν υπάρχει στη ζωή σε καμία από τις καθημερινές μας ενέργειες, σε όλες τις εκφάνσεις του βίου μας. Το να αναλυθεί επί ώρες μια απόφαση που ένας αστυνομικός έπρεπε να λάβει μέσα σε δευτερόλεπτα, μόνο τη δικαιοσύνη δεν θα υπηρετήσει.
Χρήσιμα λοιπόν τα εργαλεία που προσφέρει η τεχνολογία αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως ο ανθρώπινος παράγοντας καθορίζει την εξέλιξη σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Ο κίνδυνος να βασιστούμε πολύ στην τεχνολογία και να οδηγηθούμε σε επιχειρησιακή ραστώνη καραδοκεί.
Οι κάμερες δημιουργούν ένα αίσθημα ασφάλειας το οποίο εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε εφησυχασμό.
Κανένα μέσο, ειδικά στον τομέα της ασφάλειας, δεν μπορεί να υποκαταστήσει το άγρυπνο «μάτι» του εκπαιδευμένου αστυνομικού το οποίο δεν καταγράφει απλώς, αλλά συνθέτει, αναλύει και συνυπολογίζει αμέτρητους παράγοντες και καταλήγει σε στοχευμένη δράση.
Το ανθρώπινο στοιχείο παραμένει κυρίαρχο στην ευαίσθητη αρένα της ασφάλειας και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από καμία τεχνολογική παρέμβαση.
Από τη στιγμή λοιπόν που σε κανέναν δεν αρέσει ένα Οργουελιανό μοντέλο, πρέπει να αντιληφθούμε πως η πιο έντονη παρουσία των στελεχών ασφαλείας μέσα στις καθημερινές δραστηριότητες μιας κοινωνίας είναι το κλειδί της επιτυχίας.
Ακόμα και στον τομέα των τροχαίων παραβάσεων. Σίγουρα η αστυνομία δεν μπορεί να βρίσκεται παντού άρα οι κάμερες θα βοηθήσουν το έργο της. Η επιδιωκόμενη αποτροπή όμως δε θα έλθει μέσα από τις κάμερες αλλά από την παρουσία της τροχαίας σε κάθε δρόμο.
Κανείς δε θα συνετιστεί πραγματικά επειδή στην Κηφισίας θα μπουν πέντε κάμερες. Συμμόρφωση θα επέλθει όταν ξέρει ότι ακόμα και σε μια γειτονιά δεν θα μπορεί να μπει ανάποδα σε μονόδρομο διότι κάπου εκεί ίσως καιροφυλακτεί αστυνομικός.
Η αλλαγή στην οδηγική συμπεριφορά θα γίνει αισθητή μόνο αν ο πολίτης γνωρίζει ότι, όχι μόνο σε κεντρικές αρτηρίες αλλά και σε μικρούς δρόμους, δεν μπορεί να παραβιάσει STOP χωρίς να ελεγχθεί.
Μόνο όταν εμπεδωθεί σε όλη την επικράτεια μια κουλτούρα ελέγχου.
Καλή λοιπόν η τεχνολογία, αλλά καλύτερη η αλλαγή της συλλογικής μας νοοτροπίας.
Η φράση του Πρωταγόρα «πάντων χρημάτων μέτρον εστίν άνθρωπος» έχει την απολυτή εφαρμογή της και στη δημόσια ασφάλεια.
*Ο Κωνσταντίνος Δούβλης είναι εγκληματολόγος, διδάκτωρ κοινωνιολογίας της αστυνόμευσης
