Ένα σημαντικό ποσοστό μαθητών, που ξεπερνά το 20% κατά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης δηλαδή της Γ’ τάξης του Γυμνασίου, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση για το 2024, αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες στην κατανόηση του σχολικού γραπτού λόγου και σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό στην παραγωγή γραπτού λόγου.
Αντίστοιχες διαπιστώσεις καταγράφονται και στα Μαθηματικά. Με τις δυσκολίες να μην είναι αμιγώς μαθηματικές, αλλά και γλωσσικές. Με αποτέλεσμα οι μαθητές αφ’ ενός να αδυνατούν να κατανοήσουν τα προβλήματα, τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν και αφ’ ετέρου ακόμα και όταν τα κατανοούν, να αδυνατούν να τα επιλύσουν.
Ε, αυτός είναι ο ορισμός του λειτουργικού αναλφαβητισμού. Και για να το αντιληφθούμε ακόμα καλύτερα, ας δούμε τον τρόπο με τον οποίο η UNESCO ήδη από το 1978 έχει ορίσει την έννοια του λειτουργικού αναλφαβητισμού. Είναι η στέρηση της ικανότητας ενός ατόμου που έχει παρακολουθήσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, να κατανοεί με επάρκεια τον προφορικό και γραπτό λόγο, να διατυπώνει με σαφήνεια τη σκέψη του, να κάνει αφαιρετικούς συνειρμούς, να αναπτύσσει κριτική σκέψη, να εκμεταλλεύεται ευκαιρίες για βελτίωση των γνωστικών του δεξιοτήτων.
Η διαφορά του λειτουργικού από τον οργανικό αναλφαβητισμό είναι διακριτή. Ο οργανικός αναλφαβητισμός ορίζεται ως η πλήρης στέρηση στοιχειωδών γνώσεων γραφής, ανάγνωσης, βασικών αριθμητικών πράξεων και κατανόησης απλών μορφών προφορικού λόγου σε θέματα της καθημερινής ζωής. Αντίθετα, ο λειτουργικός αναλφαβητισμός, αναφέρεται στην έλλειψη της ικανότητας να χρησιμοποιεί ο μαθητής που έχει ολοκληρώσει τον κύκλο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, τις γνώσεις που έχει αποκτήσει έτσι, ώστε να είναι ικανός να παράγει αποτελέσματα.
Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός οδηγεί στον ανορθολογισμό, στη συνωμοσιολογία και στην απομάκρυνση της σκέψης από την πραγματικότητα. Διότι ο λειτουργικά αναλφάβητος, δυσκολεύεται να παρακολουθεί και να ενημερώνεται σχετικά με τις εξελίξεις.
Αδυνατώντας να κατανοήσει πολυπαραγοντικά προβλήματα και να προσεγγίσει προβλήματα με διαφορετικές παραμέτρους απορρίπτει την επαγωγική μέθοδο της σκέψης. Απορρίπτοντας με αυτόν τον τρόπο την ίδια τη λογική, διότι τον κουράζει.
Και επειδή η ανθρώπινη φύση έλκεται από το εύκολο και το γρήγορο, ο λειτουργικά αναλφάβητος πολίτης ρέπει προς τη θαλπωρή της ημιμάθειας. Με τη σειρά της η ημιμάθεια οδηγεί στον τυφλό φανατισμό και στην απομάκρυνση από τον πολιτισμό. Άλλωστε και στην έκθεση της ΑΔΙΠΠΔΕ αναφέρεται η ρήση του Olsen, «η ικανότητα του λόγου είναι το κεντρικό γνώρισμα της έννοιας της ανθρωπότητας, η ομιλία μάς κάνει ανθρώπους και ο εγγραμματισμός, πολιτισμένους».
Η έκθεση του ΑΔΙΠΠΔΕ που αποτελείται από 210 σελίδες σημειώνει ότι σοβαρότητα του προβλήματος, καθιστά επιτακτική την ανάγκη άμεσης παρέμβασης για την ελαχιστοποίηση του εν λόγω εκπαιδευτικού προβλήματος, που έχει μάλιστα κοινωνικό και πολιτισμικό πρόσημο, με τεράστιες επιπτώσεις σε μαθητές και στην κοινωνία. Παράλληλα, επισημαίνει ότι καθώς το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ένας θεμελιώδης μοχλός, για να γίνει μια κοινωνία πιο δίκαιη, η επίτευξη δίκαιων και χωρίς αποκλεισμούς συστημάτων είναι μια πρόκληση που οι χώρες, τα σχολεία και οι εκπαιδευτικοί δεν έχουν την πολυτέλεια να αγνοήσουν όχι μόνο για οικονομικούς, αλλά και για κοινωνικούς λόγους. Ανεξάρτητα από την πολιτική προοπτική, όλοι συμφωνούν ότι, σε μια δημοκρατική κοινωνία, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες στα εκπαιδευτικά αποτελέσματα θα πρέπει να ελαχιστοποιηθούν.
Δεν έχει μέλλον μια χώρα της οποίας μαθητές σήμερα και οι πολίτες αύριο δεν γνωρίζουν να ερμηνεύουν, να κατανοούν, να κατηγοριοποιούν, να αποκωδικοποιούν και να αποσαφηνίζουν τα κείμενα που μελετούν, τα προβλήματα που τους τίθενται και τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις που δέχονται.
Δεν έχει μέλλον μια χώρα της οποίας μαθητές σήμερα και οι πολίτες αύριο αδυνατούν να αναλύσουν, να αξιολογήσουν, να κάνουν χρήση λογικών συνειρμών και επαγωγικών σκέψεων, να εξάγουν λογικά συμπεράσματα, να σχηματίζουν εικασίες, να εξηγούν με τρόπο πειστικό και να αφηγούνται.
Η σημερινή κόντρα που αναδύεται σε ολόκληρο τον Δυτικό κόσμο, ανάμεσα στους «λαούς» και στις «ελίτ», σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και στον λειτουργικό αναλφαβητισμό. Ο οποίος δεν είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται μόνο στην Ελλάδα.
Η λαϊκίστικη ηρωοποίηση του λειτουργικού αναλφαβητισμού, η καταδίκη της αριστείας, η περιφρόνηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων και το σαγηνευτικό πλαίσιο των συνωμοσιολογικών και ιδεοληπτικών αφηγημάτων, υπονομεύουν την κοινωνία, τη δημοκρατία, την οικονομία και το ίδιο το μέλλον της Ελλάδας. Μια χώρα με ένα γερασμένο και λειτουργικά αναλφάβητο πληθυσμό, όχι μόνο δεν έχει περιθώρια ανάπτυξης, αλλά ούτε δυνατότητα επιβίωσης.
