Το παρόν κείμενο έχει το χαρακτήρα καταγραφής σκέψεων και προβληματισμών για ένα ακανθώδες κοινωνικό ζήτημα που λίγο ως πολύ έχει απασχολήσει πολλούς και γίνεται συχνά αντικείμενο συζήτησης. Είναι η υπερβολική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ένα φαινόμενο που λαμβάνει συνεχώς μεγαλύτερες διαστάσεις και αφορά όλο και περισσότερους ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, εισοδήματος, επαγγελματικής ή κοινωνικής διαστρωμάτωσης.
Αφετηριακά, διευκρινίζεται ότι το κείμενο δεν έχει παιδευτική στόχευση και δεν φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις, αλλά να θέσει κρίσιμα ερωτήματα προς προβληματισμό και σκέψη.
Η εξάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η καθημερινή σπατάλη πολλών ωρών στον αχανή ψηφιακό κόσμο, είναι ένα ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει τόσο ως προς τα αίτια πρόκλησης όσο και ως προς τις επιπτώσεις και προεκτάσεις. Είναι η ανάγκη για περισσότερη επικοινωνία που οδηγεί στα social; Μάλλον όχι, αν κρίνουμε από την καταληκτική απόληξη του φαινομένου, που είναι η… απομόνωση.
Μερικές δεκαετίες πριν θα έμοιαζε δυστοπία αλλά σήμερα είναι καθημερινότητα, γίνεται ασυναίσθητα και αυτοματοποιημένα. Η εξάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει φτάσει στο σημείο να αντικαθιστά τη δια ζώσης επαφή, συνδιαλλαγή και επικοινωνία, όσα δηλαδή ήταν από καταβολής κόσμου τα κύρια ζητούμενα και θεμέλια της ανθρώπινης ύπαρξης.
Όλοι έχουμε υπάρξει σε παρέες στις οποίες ο καθένας είναι απορροφημένος στο κινητό του, σε σπίτια όπου κάθε μέλος της οικογένειας απομονώνεται με τη συσκευή του, βυθισμένοι στο δικό τους «παράλληλο» κόσμο. Στο μετρό, όπου κάθε χέρι συνεπάγεται και τηλέφωνο. Γιατί όμως; Είναι οι κοινωνικοί συσχετισμοί και τα ήθη της εποχής; Είναι η αρωγή της τεχνολογικής εξέλιξης ή μια ευρύτερη συνθήκη που χαρακτηρίζεται από υποχώρηση των ατομικών αξιών, υποβάθμιση παραδοσιακών θεσμών και κυριαρχία ενός υπέρμετρου ατομικισμού και ανταγωνισμού;
Οι αναμνήσεις όσων είμαστε σε μια ενδιάμεση ηλικία δίνουν πολλές από τις απαντήσεις, προφανώς όχι όλες, αφού για κάθε «συνειδητό ερευνητή» της ζωής που αναγνωρίζει τη συνθετότητα και πολυπλοκότητα των πραγμάτων, κάθε ερώτημα που λύνεται δημιουργεί αυτομάτως νέα ερωτήματα και τα νέα ερωτήματα ψάχνουν με τη σειρά τους τις απαντήσεις τους, σε έναν κύκλο που δεν κλείνει ποτέ…
Η δική μου λοιπόν γενιά, έχει ανάμεικτα βιώματα και αναμνήσεις, τα οποία μπορεί να αξιοποιήσει για να αξιολογήσει με επάρκεια τα πράγματα, έχοντας ζήσει και τις τρεις καταστάσεις, την προηγούμενη, την ενδιάμεση (μεταβατική) και τη σημερινή. Τα πρώτα σχολικά χρόνια, μέχρι και το λύκειο δεν θυμάμαι καν αν είχαμε λογαριασμούς στα social. Και να είχαμε δεν τα χρησιμοποιούσαμε παρά ελάχιστα.
Από αναμνήσεις όμως, θυμόμαστε τα πάντα και με κάθε λεπτομέρεια. Τους καλούς φίλους, τους αγαπημένους δασκάλους, τους τρόπους και τα μέρη διασκέδασης, την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Όλες αυτές οι αναμνήσεις είναι αποτυπωμένες στον εγκέφαλο και αυτό είναι το φυσιολογικό. Η ζωή έχει νόημα στον βαθμό που συνδέεται με βιωματικές εμπειρίες που χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη, όχι την ψηφιακή, την αναλογική, την ανθρώπινη.
Σήμερα η πραγματικότητα είναι αντίστροφη. Τα πάντα έχουν ως αφετηρία και σημείο αναφοράς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την «εικόνα», το «φαίνεσθαι», όχι το «είναι», τις εντυπώσεις, όχι την ουσία. Ό,τι δεν αναπτύσσεται στον ψηφιακό κόσμο δεν υφίσταται ούτε στον πραγματικό. Οι στιγμές κρίνονται ενδιαφέρουσες και άξιες λόγου στο βαθμό που οι διαδικτυακοί μας φίλοι τις αναγνωρίζουν ως τέτοιες. Στο παρελθόν δεν υπήρχαν τέτοια «φίλτρα», με αποτέλεσμα τα κίνητρα να είναι «καθαρά» και ουσιαστικά.
Βιώνουμε την εποχή της αντικατάστασης. Η βιωματική εμπειρία αντικαθίσταται από την άσκοπη διαδικτυακή περιπλάνηση. Ο ποιοτικός και παραγωγικός χρόνος με φίλους, αντικαθίσταται από τη σπατάλη χρόνου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ανταλλαγή εμπειριών και το σταδιακό χτίσιμο διαπροσωπικών σχέσεων που χαρακτηρίζονται από κανόνες σεβασμού, εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας, αντικαθίσταται από την «παρακολούθηση» των άλλων στα social media. Η ευγενής άμιλλα από τον εγωισμό και την πλάνη που γεννά το επίπλαστο και εφήμερο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η λίστα της αντικατάστασης είναι ατελείωτη και ο καθένας μπορεί να τη συμπληρώσει κατά βούληση. Η ουσία όμως, παραμένει ίδια: υπάρχει σοβαρό πρόβλημα.
Και το πρόβλημα δεν είναι τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που από τη φύση τους είναι εθιστικά, παραμορφωτικά και κατά κανόνα επιζήμια.
Το πρόβλημα είναι βαθύτερο και με ρίζες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έκαναν κάτι άλλο παρά να λειτουργήσουν ως δύναμη αποκάλυψης μιας χρονίζουσας κοινωνικής παθογένειας με χαρακτηριστικά ανθρωπιστικής και κοινωνικής κρίσης. Η αδυναμία αντιμετώπισης των αυξανόμενων και διαφορετικής διαβάθμισης προβλημάτων της εποχής, οδήγησε στο πρωτόγνωρο σημερινό τους ξέσπασμα.
Αυξανόμενη βία, νεανική παραβατικότητα, σχολικός εκφοβισμός, ανομία, οπαδική βία, στυγνό έγκλημα, κοινωνική ανασφάλεια, καταχρήσεις, προβλήματα ψυχικής υγείας, ένα απερίγραπτο χάος.
Σε αυτή την κατεύθυνση (του χάους…), κινείται και ο παγκόσμιος δείκτης ευτυχίας που ανακοινώθηκε από τον ΟΗΕ. Πέρα από τη γενική κατάταξη των χωρών, έχει ένα οριζόντιο εύρημα. Οι νέοι κάτω των 30, αυτό-αξιολογούνται ως λιγότερο ευτυχείς σε σύγκριση με τους άνω των 60. Ουσιαστικά, πρόκειται για… «πρόωρη συνταξιοδότηση» και παραίτηση από την πραγματική ζωή.
Οι άνω των 60 είναι περισσότερο αισιόδοξοι από τους κάτω των 30. Ένας από τους βασικούς λόγους, είναι η εξάρτηση των social που αποπροσανατολίζει, δημιουργεί ανισορροπία, στρεβλές και ψευδείς αντιλήψεις για το κόσμο, τις σχέσεις και το νόημα της ζωής.
Τουλάχιστον ο… «μαγικός κόσμος» των social, είναι πολυπολικός και πολυδιάστατος. Εκτός από την τραγική του διάσταση (αυτή της αποπροσωποποίησης, αποξένωσης και απομάγευσης των ανθρώπινων σχέσεων) έχει και τη φαιδρή του διάσταση. Αφού πρώτα «μοιραζόμαστε» οικειοθελώς τα περισσότερα, σχεδόν κάθε έκφανση της ζωής μας, στη συνέχεια ανησυχούμε μήπως η κυβέρνηση υποκλέψει τα προσωπικά μας δεδομένα ή επιχειρήσει να μας… «τσιπάρει» μέσω των νέων ταυτοτήτων, για να μη χάσει στιγμή από τη… συναρπαστική μας ζωή! Θα ήταν αστείο αν δεν ήταν τραγικό.
Έχει λεχθεί ότι αισιόδοξος είναι συνήθως ο μη καλά πληροφορημένος. Ισχύει σε μεγάλο βαθμό. Από την άλλη, τα πράγματα δεν είναι ποτέ τόσο άσχημα για να μην μπορούν να πάνε χειρότερα. Το βέβαιο είναι ότι η εξαιρετικά ευμετάβλητη και ρευστή εποχή που διανύουμε, έχει προκαλέσει μετάλλαξη και τεκτονικό σεισμό στις ανθρώπινες σχέσεις. Το ερώτημα είναι η ένταση του και αν αυτή προκαλέσει ταρακούνημα ή ισοπέδωση. Σε μεγάλο βαθμό, το ερώτημα απαντάται στην αμείλικτη πραγματικότητα και στα καθημερινά δελτία των ειδήσεων.
Συμπέρασμα: Οι ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, η υγιής κοινωνικοποίηση, η δια βίου μάθηση, η οικοδόμηση ενός απαραβίαστου αξιακού συστήματος, η ενασχόληση με τα κοινά, η επίτευξη προσωπικών στόχων, η αγάπη για τη φύση, η συνειδητοποίηση του εφήμερου των πραγμάτων και του πεπερασμένου του ανθρώπινου βίου, η πνευματική και σωματική άσκηση, είναι μερικά από τα αντίδοτα στους σύγχρονους αναστολείς της ευτυχίας.
Προσεγγίζουμε και το Πάσχα, όπου ανοίγεται μια κατάλληλη χρονική περίοδος για αναστοχασμό και επανεκκίνηση, με απώτερο σκοπό την επαναφορά της ισορροπίας και της φυσικής τάξης των πραγμάτων σε όλα τα επίπεδα.
