Η είδηση για τον τερματισμό των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας προς την Ευρώπη, οι οποίες διαρκούσαν περισσότερο από 40 χρόνια, εγείρει τις ανησυχίες για μια ακόμα κρίση στον τομέα της ενέργειας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πρώτη κιόλας μέρα του νέου έτους, έρχεται αντιμέτωπη με μια νέα «καταιγίδα» και έναν ψυχρό χειμώνα, καθώς από χθες η ρωσική Gazprom σταμάτησε να προμηθεύει με φυσικό αέριο την Ευρώπη μέσω Ουκρανίας.
Οι εξαγωγές σταμάτησαν από από τις 08:00 (ώρα Μόσχας, 07:00 ώρα Ελλάδας), με το κλείσιμο να σηματοδοτεί το τέλος μιας δεκαετίας τεταμένων σχέσεων μετά την κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014.
Οι τελευταίες εξελίξεις επιβεβαιώνουν ότι η ενεργειακή κρίση όχι μόνο δεν έχει ακόμα τελειώσει, αλλά μπορεί ανά πάσα στιγμή να επανέλθει δριμύτερη λόγω γεωπολιτικής συγκυρίας και προβλημάτων στην προμήθεια.
Το κόστος μιας νέας κρίσης υπολογίζεται ότι μπορεί να ανέλθει έως και στα 60 δισ. ευρώ, με τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να αναμένεται να το επωμιστούν για ακόμη μια φορά.
Στο μεταξύ, η αυξημένη ζήτηση για το αμερικανικό LNG δεν μπορεί να αποτελέσει σταθερή εναλλακτική, ιδιαίτερα μετά τις απειλές του Ντόναλντ Τραμπ για δασμούς. Ωστόσο, πολλά θα κριθούν από την εναλλακτική ζήτηση των ασιατικών χωρών και της Κίνας για το αμερικάνικο LNG που υποκαθιστά πια σε μεγάλο βαθμό την τροφοδοσία του ρωσικού αερίου.
Η τιμή του φυσικού αερίου στις ΗΠΑ, αφού εκτοξέυθηκε κατά 20% την περασμένη Δευτέρα στα 4 δολ/mmBtu, υποχώρησε χθες Τρίτη 31 Δεκεμβρίου στα 3,6 δολ., διατηρούμενη σε ιστορικά υψηλά των τελευταίων ετών.
Οι υπόλοιποι αγοραστές ρωσικού φυσικού αερίου που επηρεάζονται άμεσα, όπως η Σλοβακία και η Αυστρία, έχουν κανονίσει εναλλακτικές προμήθειες και οι αναλυτές, από την πλευρά τους, προβλέπουν ελάχιστο αντίκτυπο στην αγορά από τη διακοπή της σύμβασης Ουκρανίας - Ρωσίας.
Η αγορά φυσικού αερίου έδειξε μικρή αντίδραση την Τρίτη, με τις ευρωπαϊκές τιμές αναφοράς του φυσικού αερίου να κλείνουν στα 48,50 ευρώ ανά μεγαβατώρα, σημειώνοντας οριακή μόνο άνοδο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, η διακοπή της ροής φυσικού αερίου θα έχει πολύ μεγαλύτερη γεωπολιτική σημασία.
Ποιοι επηρεάζονται
Η ποσότητα των ρωσικού φυσικού αερίου που έφτανε στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας είναι μεν μικρή, ωστόσο το κλείσιμο της στρόφιγγας αναμένεται να επηρεάσει άμεσα ολόκληρο το μπλοκ.
Η διαδρομή μέσω Ουκρανίας εξυπηρετεί την Αυστρία και τη Σλοβακία. Η Αυστρία λάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού της αερίου μέσω Ουκρανίας, ενώ η Σλοβακία λαμβάνει περίπου 3 bcm ετησίως από την Gazprom, δηλαδή περίπου τα δύο τρίτα των αναγκών της.
Η Σλοβακία δήλωσε ότι η απώλεια της ρωσικής προμήθειας δεν θα επηρεάσει την κατανάλωσή της, καθώς έχει διαφοροποιήσει τις συμβάσεις της. Η Αυστρία, σύμφωνα με τον ρυθμιστή ενέργειας της χώρας, είναι έτοιμη για την αλλαγή προμήθειας. Ο σοβιετικής εποχής αγωγός Urengoy-Pomary-Uzhgorod μεταφέρει αέριο από τη Σιβηρία μέσω της πόλης Sudzha (υπό έλεγχο της Ουκρανίας) στη Ρωσία και στη συνέχεια στην Ευρώπη.
Η Gazprom πρόκειται να σταματήσει από σήμερα τις παραδόσεις αερίου και στη Μολδαβία, στο πλαίσιο μιας οικονομικής διένεξης μ' αυτή την πρώην σοβιετική δημοκρατία, η οποία επανεξέλεξε μια φιλοευρωπαία πρόεδρο.
Προετοιμασία της ΕΕ
Οι Βρυξέλλες από την πλευρά τους έσπευσαν να ανακοινώσουν πως έχουν ληφθεί εδώ και καιρό τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να αποφευχθεί μια νέα ενεργειακή κρίση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση διπλασίασε τις προσπάθειές της να μειώσει την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια μετά το ξέσπασμα της στρατιωτικής σύγκρουσης στην Ουκρανία το 2022, αναζητώντας εναλλακτικές πηγές.
Μια εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε ότι οι προετοιμασίες της ΕΕ περιλάμβαναν μέτρα για την ενεργειακή απόδοση, την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ένα ευέλικτο σύστημα φυσικού αερίου. «Η ευρωπαϊκή υποδομή φυσικού αερίου είναι αρκετά ευέλικτη ώστε να παρέχει φυσικό αέριο μη ρωσικής προέλευσης στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη μέσω εναλλακτικών διαδρομών. Έχει ενισχυθεί με σημαντικές νέες δυνατότητες εισαγωγής LNG από το 2022», δήλωσε η Anna-Kaisa Itkonen.
Οι επιπτώσεις
Η Ρωσία και η Σοβιετική Ένωση ξόδεψαν μισό αιώνα δημιουργώντας ένα σημαντικό μερίδιο της ευρωπαϊκής αγοράς φυσικού αερίου, το οποίο στο αποκορύφωμά της ήταν περίπου 35%, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει σχεδόν καταστρέψει αυτή την επιχείρηση για την Gazprom.
Οι περισσότερες διαδρομές ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι κλειστές, συμπεριλαμβανομένης της Yamal-Europe μέσω Λευκορωσίας και του Nord Stream κάτω από τη Βαλτική που ανατινάχτηκε το 2022.
Ο αγωγός της σοβιετικής εποχής μέσω Ουκρανίας φέρνει αέριο από τη Σιβηρία μέσω της πόλης Σούτζα -που τώρα βρίσκεται υπό τον έλεγχο Ουκρανών στρατιωτών- στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας. Στη συνέχεια, ρέει μέσω της Ουκρανίας στη Σλοβακία, όπου ο αγωγός χωρίζεται σε κλάδους που πηγαίνουν προς την Τσεχική Δημοκρατία και την Αυστρία.
Το Κίεβο αρνήθηκε να διαπραγματευτεί μια νέα συμφωνία διαμετακόμισης. Οι παγκόσμιες εξαγωγές LNG στη Γηραιά Ήπειρο έχουν αυξηθεί κατά 75% μετά τον πόλεμο. Οι περισσότερες από αυτές τις εξαγωγές προέρχονται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ουάσιγκτον συμφώνησε το 2023 να παραδώσει 15 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα επιπλέον LNG στις αγορές της ΕΕ.
Μέχρι τον Ιούνιο του 2022, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξήγαγαν περίπου 57 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα LNG, εκ των οποίων τα 39 προορίζονται για την Ευρώπη. «Οι εξαγωγές LNG από τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν σχεδόν τριπλασιαστεί», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Τώρα, ο Ντόναλντ Τραμπ αναμένεται να πιέσει ακόμα περισσότερο την ΕΕ να εισαγάγει αμερικανικό LNG και οι Βρυξέλλες αναγκαστικά θα το αποδεχτούν παρότι είναι κατά πολύ ακριβότερο και θα πιέσει έτσι περαιτέρω την δοκιμαζόμενη ευρωπαϊκή οικονομία, ιδιαίτερα την βιομηχανία.
Oι εναλλακτικές διαδρομές
Η Ρωσία και η πρώην Σοβιετική Ένωση πέρασαν μισό αιώνα δημιουργώντας μια σημαντική παρουσία στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου, η οποία έφτασε το μέγιστο το 2018, καλύπτοντας περίπου το 35% της αγοράς. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, ωστόσο, κατέστρεψε αυτήν την επιχείρηση για την Gazprom.
Ο αγωγός Yamal-Europe μέσω Λευκορωσίας έχει επίσης κλείσει, ενώ ο αγωγός Nord Stream στη Βαλτική Θάλασσα καταστράφηκε το 2022. Συνολικά, οι διάφορες διαδρομές μετέφεραν ρεκόρ 201 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου στην Ευρώπη το 2018. Το 2023, η Ρωσία μετέφερε περίπου 15 bcm μέσω Ουκρανίας, έναντι 65 bcm όταν ξεκίνησε το τελευταίο πενταετές συμβόλαιο το 2020.
Η μοναδική ενεργή διαδρομή ρωσικού φυσικού αερίου είναι ο TurkStream, που διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα προς την Τουρκία. Ο TurkStream διαθέτει δύο γραμμές - μία για την τουρκική εγχώρια αγορά και μία για την κεντρική Ευρώπη, εξυπηρετώντας χώρες όπως η Ουγγαρία και η Σερβία.
