Γράφει ο Scott Sumner
Κάποια οικονομικά μοντέλα βασίζονται στην υπόθεση ότι οι άνθρωποι είναι εντελώς εγωιστές. Αυτά τα μοντέλα όμως τείνουν να είναι εσωτερικά ασυνεπή, καθώς συχνά υποθέτουν ένα οικονομικό καθεστώς που δεν θα μπορούσε να υπάρξει εάν οι άνθρωποι δεν είχαν απολύτως κανέναν σεβασμό για την ευρύτερη κοινωνία. Μια οικονομία της αγοράς απαιτεί κατ’ ελάχιστον οι άνθρωποι να έχουν έστω κάποια προθυμία να απέχουν από την προσοδοθηρία με τη μορφή φραγμών στο εμπόριο.
Οι άνθρωποι είναι ως ένα βαθμό εγωιστές. Οι περισσότεροι νοιάζονται πολύ για τα δικά τους συμφέροντα, και κάπως λιγότερο για τα ενδιαφέροντα αγνώστων που δεν έχουν συναντήσει ποτέ. Ωστόσο, συχνά εμπλέκονται σε δραστηριότητες (όπως η ψηφοφορία) που είναι δύσκολο να εξηγηθούν υπό μία στενή σκοπιά προσωπικού συμφέροντος. Οι άνθρωποι φαίνεται να τρέφουν τουλάχιστον ένα κάποιο αίσθημα αλληλεγγύης προς τους άλλους, το οποίο εμφανίζεται ως προθυμία να αγωνιστούν για την πατρίδα τους ή να επιδιώξουν φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Ένα άρθρο του Bloomberg σχετικά με μια κρίση εξουσίας στην Καλιφόρνια τράβηξε την προσοχή μου:
«Μια έγκαιρη ειδοποίηση μέσω κινητού μπορεί να απέτρεψε εκατοντάδες χιλιάδες Καλιφορνέζους από το να βυθιστούν στο σκοτάδι εν μέσω ενός καύσωνα την Τρίτη το βράδυ.
Λίγο πριν τις 5:30 μ.μ. τοπικής ώρας, ο πάροχος δικτύου της Καλιφόρνιας κήρυξε το υψηλότερο επίπεδο έκτακτης ανάγκης, προειδοποιώντας ότι επίκεινται διακοπές ρεύματος. Στη συνέχεια, στις 5:48 μ.μ., το Γραφείο Υπηρεσιών Έκτακτης Ανάγκης της πολιτείας έστειλε ένα γραπτό μήνυμα ειδοποίησης σε ανθρώπους σε στοχευμένες κομητείες, ζητώντας τους να εξοικονομήσουν ενέργεια εφόσον το μπορούσαν.
Μέσα σε πέντε λεπτά η έκτακτη ανάγκη του δικτύου είχε τερματιστεί».
Αυτό το γράφημα δείχνει τον αντίκτυπο:
Είναι πιθανό ορισμένοι καταναλωτές ρεύματος να υπέθεσαν εσφαλμένα ότι η απόφασή τους να απενεργοποιήσουν το κλιματιστικό τους θα επηρέαζε σημαντικά τον κίνδυνο διακοπής ρεύματος. Αυτή η απόφαση θα ήταν συμβατή με τον εγωισμό. Δεδομένου ωστόσο του τεράστιου πληθυσμού της Καλιφόρνιας οποιαδήποτε μεμονωμένη μείωση ισχύος θα ήταν μια σταγόνα στον ωκεανό.
Είμαι βέβαιος ότι τουλάχιστον κάποιοι καταναλωτές από την Καλιφόρνια κατάλαβαν ότι η απόφασή τους να απενεργοποιήσουν το κλιματιστικό τους θα είχε μικρή συνολική επίδραση στον κίνδυνο συσκότισης και το έκαναν από αλληλεγγύη προς το κοινωνικό σύνολο. Πώς μπορώ να είμαι σίγουρος; Επειδή κι εγώ έλαβα αυτό το μήνυμα κειμένου, κάποια στιγμή που η εξωτερική θερμοκρασία υπερέβαινε τους 35 βαθμούς Κελσίου. Έκλεισα αμέσως τον κεντρικό μας κλιματισμό. Υποθέτω ότι και άλλοι σκέφτηκαν παρόμοια.
Ο Homo Economicus είναι μια εύλογη χονδρική προσέγγιση για ορισμένους σκοπούς. Ένα πιο ρεαλιστικό οικονομικό μοντέλο, ωστόσο, θα υποθέτει ότι οι άνθρωποι νοιάζονται πολύ για το δικό τους συμφέρον και αποδίδουν πολύ μικρότερο, αλλά και πάλι θετικό βάρος, στην ωφέλεια του συμπολίτη τους. Επιπλέον, οι άνθρωποι έχουν περισσότερη αλληλεγγύη προς τους ανθρώπους που ζουν κοντά τους, παρά με αυτούς που ζουν μακριά.
Χώρες με υψηλό επίπεδο αλληλεγγύης, όπως η Δανία, τείνουν να έχουν πιο αποτελεσματική διακυβέρνηση από εκείνες τις χώρες όπου οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν χαμηλό επίπεδο αλληλεγγύης προς αγνώστους, όπως το Αφγανιστάν. Πιο συγκεκριμένα, οι χώρες με μεγάλη αλληλεγγύη τείνουν να είναι περισσότερο προσανατολισμένες στην αγορά από τις χώρες όπου οι άνθρωποι έχουν λιγότερη αλληλεγγύη με αγνώστους.
Το 2008, έγραψα ένα άρθρο που έθιγε αυτά τα ζητήματα, το οποίο ξεκινούσε ως εξής:
Οι Μεγάλοι Δανοί: Πολιτιστικές Αξίες και Νεοφιλελεύθερες Μεταρρυθμίσεις
«Σχεδόν κάθε εμπορική συναλλαγή εμπεριέχει ένα στοιχείο εμπιστοσύνης... Μπορεί να υποστηριχθεί εύλογα ότι μεγάλο μέρος της οικονομικής καθυστέρησης στον κόσμο μπορεί να εξηγηθεί από την έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης». (Kenneth Arrow, Gifts and Exchanges, Philosophy and Public Affairs, 1972, σελ. 357.).
Δεν ξέρω αν ο Arrow έχει σωστό, αλλά το παρακάτω ανέκδοτο μπορεί να βοηθήσει στην απεικόνιση της ιδέας που είχε στο μυαλό του: Καθώς ταξίδευα στο Βόρειο Μίσιγκαν αυτό το καλοκαίρι, παρατήρησα αγροκτήματα στην άκρη του δρόμου που πουλούσαν κεράσια. Συχνά, κανένας πωλητής δεν ήταν παρών. Έβαζε κανείς ένα χαρτονόμισμα των πέντε δολαρίων σε ένα μικρό μεταλλικό κουτί και έφευγε με ένα κιλό κεράσια.
Αυτό το σύστημα σε κάνει να συνειδητοποιήσεις την τεράστια σπατάλη εργατικού δυναμικού που υφίσταται όταν κάποιος περιμένει στην άκρη του δρόμου να σταματήσουν οι αυτοκινητιστές και να αγοράσουν κεράσια - και μπορεί να είναι ένας λόγος που οι κοινωνίες υψηλής εμπιστοσύνης τείνουν να είναι σχετικά ευημερούσες».
* Ο Scott Sumner είναι οικονομολόγος, διευθυντής του προγράμματος νομισματικής πολιτικής στο Mercatus Center at George Mason University, ερευνητής στο Independent Institute και καθηγητής του Bentley University στο Waltham της Μασαχουσέτης.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Σεπτεμβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
