Λίγες μέρες μας χωρίζουν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 24-25 Μαρτίου. Συγκαλείται δύο εβδομάδες μετά από το άτυπο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Βερσαλλιών, το οποίο ολοκληρώθηκε με έκφραση πολλών καλών και σημαντικών προθέσεων αλλά χωρίς καμία συγκεκριμένη απόφαση. Ήταν νωρίς, θα πουν μερικοί. Και όντως ήταν νωρίς για τα θέσμια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μόνο που τα γεγονότα τρέχουν και οι οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου, με κορυφαία την ενεργειακή κρίση, είναι ήδη έντονα αισθητές σε κάθε πτυχή της οικονομικής δραστηριότητας και στη μεγάλη πλειονότητα των Ευρωπαίων πολιτών που βλέπουν τη ζωή τους να αλλάζει από μέρα σε μέρα χωρίς να γνωρίζουν αν και πότε θα σταματήσει αυτό.
Στη συνάντησή τους στη Ρώμη, που πραγματοποιήθηκε στο ενδιάμεσο των δύο Ευρωπαϊκών Συμβουλίων, οι πρωθυπουργοί Ελλάδας, Ισπανίας, Ιταλίας και Πορτογαλίας αναζήτησαν τρόπους που θα επιτρέψουν στην Ευρώπη να γίνει πιο ανθεκτική στα ενεργειακά σοκ, όπως κοινές ενεργειακές προμήθειες που θα αυξάνουν τη διαπραγματευτική της ικανότητα, από κοινού αποθήκευση φυσικού αερίου και καθορισμό ανώτατων ορίων στην τιμή του. Διακήρυξαν δε την ανάγκη να υπάρξει κοινή ευρωπαϊκή λύση στο κοινό πρόβλημα που δημιουργεί η ενεργειακή κρίση.
«Δώσαμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ένα καθαρό μήνυμα ότι πρέπει να επιβάλει ανώτατο όριο στην τιμή του φυσικού αερίου και να αποσυνδέσει την τιμή του από την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας» δήλωσε ο Μάριο Ντράγκι μετά την τετραμερή συνάντηση, προσθέτοντας χαρακτηριστικά ότι «στα επόμενα χρόνια οι επενδύσεις στην ενέργεια, την άμυνα και το περιβάλλον είναι πολύ μεγάλες για οποιονδήποτε εθνικό προϋπολογισμό».
Στην ίδια γραμμή και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, που συμφώνησε ότι «οι λύσεις δεν μπορεί να είναι μόνον εθνικές» και πρότεινε «σε πρώτη φάση να υπάρξουν εναρμονισμένες ευρωπαϊκές πολιτικές παρέμβασης απέναντι στους κερδοσκόπους, ώστε να επανέλθει η ισορροπία στις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος και του φυσικού αερίου» επισημαίνοντας ότι «όταν οι αγορές γίνονται έρμαια των κερδοσκόπων, τότε απαιτείται μία ευρωπαϊκό παρέμβαση».
Είναι αξιοσημείωτο ότι η ενεργειακή κρίση δείχνει να καταργεί ιδεολογικές οριοθετήσεις και να φέρνει κοντά εκπροσώπους διαφορετικών πολιτικών προελεύσεων. Έτσι, στη συνάντηση της Ρώμης είδαμε δύο κεντροδεξιούς πρωθυπουργούς να συμπλέουν με δύο κεντροαριστερούς και όλοι να υπερθεματίζουν ως προς την ανάγκη παρέμβασης στις αγορές. Στον αντίποδα, βόρειες χώρες όπως η Ολλανδία, η Δανία, η Γερμανία, η Φινλανδία και η Εσθονία, με πρωθυπουργούς επίσης διαφορετικής πολιτικής προέλευσης, αντιτίθενται σε παρεμβάσεις στην αγορά και διαφωνούν με τον καθορισμό ανώτατου ορίου. Διαπιστώνεται ότι ο διαφορετικός βαθμός και το είδος ενεργειακής εξάρτησης κάθε χώρας αποδεικνύονται ισχυρότερα από την πολιτική τοποθέτηση αυτών που τις κυβερνούν.
Οι ελπίδες για λευκό καπνό στρέφονται τώρα προς το τακτικό Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 24-25 Μαρτίου. Αρκούν όμως οι δεκαπέντε ημέρες που χωρίζουν τα δύο συμβούλια να γεφυρώσουν τις διαφορές που δεν επέτρεψαν στο προηγούμενο Συμβούλιο να καταλήξει σε αποφάσεις που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αλλά και εκ των πραγμάτων θα άνοιγαν νέες προοπτικές για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση;
Ο ιστορικός χρόνος δεν συμπίπτει κατ’ ανάγκην με τον ημερολογιακό και, όταν χρειάζεται, ο πρώτος μπορεί να είναι πολύ πυκνότερος από τον δεύτερο. Αυτό δείχνει η εμπειρία, ακόμη και η πιο πρόσφατη. Πράγματι, ενώ το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 19 Ιουνίου 2020 θεωρήθηκε ως πλήρες αδιέξοδο, ένας μόλις μήνας ήταν αρκετός για να φθάσει η Ευρώπη, υπό την πίεση του κορονοϊού, στις ιστορικές αποφάσεις της 21ης Ιουλίου για το Ταμείο Ανάκαμψης και την ανάληψη αμοιβαίου χρέους κολοσσιαίου ύψους, όσο και αν αυτό απαίτησε μια μαραθώνια συνεδρίαση πέντε ημερών.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, επιχειρώντας να αξιοποιήσει τον χρόνο μεταξύ των δύο Συμβουλίων, ετοιμάζει ένα πακέτο επειγόντων μέτρων που θα παρουσιαστεί στους ευρωπαίους ηγέτες στο τέλος αυτής της εβδομάδας. Πρόκειται ωστόσο περισσότερο για μέτρα που προτείνεται να ληφθούν από το κάθε κράτος μέλος και λιγότερο για ανάληψη κοινής ευρωπαϊκής δράσης, όπως υποστηρίζουν οι νότιες χώρες και η προεδρεύουσα Γαλλία. Δεν αγγίζουν δε καθόλου οι προτάσεις της Επιτροπής το «καυτό» ζήτημα του ενδεχόμενου νέου κοινού δανεισμού.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, τη στιγμή αυτή φαίνεται να διαμορφώνονται τα εξής δύο ενδεχόμενα :
Αν, ακόμη και στις λίγες πλέον ημέρες που μεσολαβούν μέχρι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 24-25 Μαρτίου, υπάρξει μια προοπτική λύσης στη σημερινή κρίση στην Ουκρανία - και παρ' όλο που η προοπτική αυτή δεν θα γίνει άμεσα αισθητή οικονομικά - θα μειωθεί η πίεση της κοινής γνώμης για επείγουσα λήψη μέτρων. Τότε, οι κυβερνήσεις των βορείων χωρών που προαναφέραμε θα προβάλουν με μεγαλύτερη ένταση και επιμονή την αντίδρασή τους στην παρέμβαση στην αγορά ενέργειας και στον καθορισμό ανώτατης τιμής. Πολύ δε μεγαλύτερη θα είναι η αντίδρασή τους στη χρηματοδότηση κοινών δράσεων μέσω ενός νέου κοινού δανεισμού εμμένοντας στην - εν πολλοίς ανέφικτη - πρότασή τους να καλυφθούν οι νέες ανάγκες με τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ.
Αν όμως, όπως βεβαίως απευχόμαστε, φανεί ότι παρατείνεται ο πόλεμος και μαζί του τα δεινά που αυτός συνεπάγεται εκτός και εντός της Ένωσης, θα είναι από πολύ δύσκολο έως αδύνατο να συγκρατηθεί η πίεση της κοινής γνώμης, ακόμη και στο εσωτερικό των «φειδωλών» χωρών. Στην περίπτωση αυτή θα ισχυροποιηθούν τα αντίθετα επιχειρήματα των τεσσάρων χωρών του νότου αλλά και της πλειονότητας των κρατών μελών, ιδιαιτέρως δε του προέδρου Μακρόν, που έχει βάλει σχεδόν όλα του τα χαρτιά στην ανάληψη κοινής ευρωπαϊκής δράσης και νέου κοινού δανεισμού - και οπωσδήποτε δεν θα του είναι εύκολο να υποχωρήσει λίγες μέρες πριν τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία.
Εφ’ όσον ισχύσει η πρώτη περίπτωση και επικρατήσει η άποψη των χωρών του βορρά, αυτό θα δείξει ότι υπάρχουν ακόμη πολλά εμπόδια στον δρόμο προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Στη δεύτερη όμως περίπτωση, που φαίνεται πιο πιθανή, θα βγει ο αναμενόμενος λευκός καπνός και η ενωμένη Ευρώπη θα έχει κάνει μέσα σε δυο χρόνια ένα δεύτερο μεγάλο άλμα προς την ολοκλήρωσή της. Χωρίς ωστόσο να λησμονείται ότι για το πρώτο άλμα χρειάστηκε μια σαρωτική πανδημία και ότι αυτή τη φορά το εφαλτήριο θα είναι, δυστυχώς, ένας πόλεμος μέσα στην ίδια την ήπειρό μας και η καταστροφή μιας ευρωπαϊκής χώρας.
* Ο Αλέκος Κρητικός είναι πρώην στέλεχος ΕΕ, πρώην Γεν. Γραμματέας στα υπουργεία Ανάπτυξης και Εσωτερικών, Ειδικός Σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ
