"Πολλαπλασιαστής απειλής" είναι ο όρος με τον οποίο το αμερικάνικο Πεντάγωνο χαρακτηρίζει την κλιματική αλλαγή, καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη, η αλλαγή στις βροχοπτώσεις, η αυξανόμενη στάθμη της θάλασσας και τα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα θα εντείνουν την αστάθεια παγκοσμίως, την πείνα, τη φτώχεια και τις συγκρούσεις.
Τα τελευταία χρόνια έχουν ξεσπάσει πολλοί πόλεμοι σε μερικές από τις πιο ξηρές περιοχές του πλανήτη, γεγονός που εύκολα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί και θα συνεχίσει να αποτελεί αιτία διενέξεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Μερικοί ερευνητές έχουν μάλιστα υποστηρίξει πως αυτό συμβαίνει ήδη, εκτιμώντας πχ ότι ξηρασία και ο εμφύλιος πόλεμος της Συρίας είναι ζητήματα αλληλένδετα. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), τα Ηνωμένα Έθνη και οι Ένοπλες Δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν απευθύνει αυστηρές προειδοποιήσεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ασφάλεια. Η ανθρώπινη δραστηριότητα, η επιτάχυνση των παραγωγικών κύκλων και η παγκοσμιοποίηση συμβάλλουν στην αποσταθεροποίηση του κλίματος.
Πρόσφατα, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, John Kerry, κατηγόρησε …την κλιματική αλλαγή για "ένταση της πολιτικής ανησυχίας" στη Μέση Ανατολή, ενώ και ο Barack Obama τόνισε πως η κλιματική αλλαγή εμπεριέχει "σοβαρά καιρικά γεγονότα" τα οποία οδηγούν σε "μετατοπίσεις, η διασκορπισμό και καταπιεσμένους πληθυσμούς" που με τη σειρά τους αυξάνουν "την πιθανότητα μιας παγκόσμιας σύγκρουσης".
Σύμφωνα με μελέτες όπως του Ινστιτούτου Potzdam ή των αναλυτών Solomon Hsiang και Marshall Burke, υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην κλιματική αλλαγή και στα ξεσπάσματα βίας. Ειδικότερα, πως οι υψηλές θερμοκρασίες και οι μειωμένες βροχοπτώσεις συνάδουν με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης συγκρούσεων. Η σειρά των γεγονότων είναι η εξής: Πλημμύρες και ξηρασία προκαλούν γενικευμένη πείνα, μετατοπίσεις πληθυσμών και πτώση στην αγροτική δραστηριότητα. Στη συνέχεια, επικρατεί έλλειψη βασικών πόρων που οδηγεί σε μετανάστευση μεγάλης κλίμακας από τις αγροτικές σε αστικές περιοχές.
Τα παραπάνω όντως συνέβησαν στην περίπτωση της Συρίας, καθώς η ξηρασία που ξεκίνησε το 2006 προκάλεσε την καταστροφή της αγροτικής παραγωγής κατά τα 2/3, με αποτέλεσμα πάνω από ένα εκατομμύριο Σύριοι να αντιμετωπίζουν δυσκολία πρόσβασης σε τρόφιμα, ενώ 1,5 εκατ. κάτοικοι μετακινήθηκαν από αγροτικές περιοχές προς το αστικό τοπίο. Τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν χάσει τη ζωή τους πάνω από 400.000 Σύριοι, σ'' έναν εμφύλιο που πυροδοτήθηκε από την Αραβική Άνοιξη.
Ωστόσο, με μια πιο προσεκτική ματιά στις συγκρούσεις στη Συρία μπορεί κανείς να διακρίνει πως η κλιματική αλλαγή αποτελεί κυρίως αποτέλεσμα και εν συνεχεία αιτία. Το ζήτημα είναι όχι μόνο επιστημονικό αλλά κυρίως οικονομικοκοινωνικό. Όπως επισημαίνει από την πλευρά του ο ψυχοκοινωνιολόγος Harald Welzer στην Le Monde Diplomatique, η κλιματική αλλαγή δεν δημιουργεί μονάχα νέους λόγους βίαιων συγκρούσεων: προκαλεί επίσης και νέες μορφές πολέμου. Η ακραία βία των συγκρούσεων υπερβαίνει το πλαίσιο των κλασικών θεωριών και "δημιουργεί πεδία δράσης για τα οποία τα βιώματα του εξαιρετικά ειρηνικού κόσμου του Δυτικού Ημισφαιρίου της μεταπολεμικής εποχής δεν παρέχουν κανένα πλαίσιο αναφοράς. Ορισμένοι ασύμμετροι πόλεμοι μεταξύ των πληθυσμών και των πολέμαρχων που βρίσκονται στην υπηρεσία μεγάλων ιδιωτικών ομίλων τροφοδοτούν αδιακρίτως τις "αγορές της βίας", στις οποίες η κλιματική αλλαγή προσδίδει νέα, μεγαλύτερη ένταση.
Η ευθύνη της κλιματικής αλλαγής ωστόσο είναι αρκετά περιορισμένη καθώς οι πόλεμοι στη Μέση Ανατολή είναι ένα σύνθετο ζήτημα με ιστορικές, πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές βάσεις που επικαθορίζουν τις αιτίες των συγκρούσεων. Όπως τόνισε ο Andrew Solow, επιστήμονας στο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο Woods Hole της Μασαχουσέτης, "καμία έκταση κλιματικής αλλαγής δεν πρόκειται να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο στη Μασαχουσέτη ή στη Σουηδία". "Αν θέλουμε να μειώσουμε τα επίπεδα βίας και σε άλλες περιοχές, τότε θα ήταν πιο αποτελεσματικό να επικεντρωθούμε στους εξής παράγοντες: να πάψουν οι άνθρωποι να ζουν στην απόλυτη φτώχεια, να τους παρέχουμε την απαραίτητη τεχνολογία ώστε να μην είναι τόσο αντιστρόφως ανάλογη η σχέση κλίματος και επιβίωσης, να μειώσουμε τη διαφθορά κτλ".
"Μερικές φορές έχω την αίσθηση ότι κάποιοι άνθρωποι δίνουν σημασία στον ανθρώπινο πόνο μόνο εφόσον μπορούν να αποδώσουν την αιτία του στην κλιματική αλλαγή", συμπλήρωσε.
Πηγές:
- Potsdam Institute for Climate Impact Research (PIK), Climate disasters increase risk of armed conflict in multi-ethnic countries (https://www.pik-potsdam.de/news/press-releases/climate-disasters-increase-risk-of-armed-conflict-in-multi-ethnic-countries)
- International Studies Review, Political Marginalization, Climate Change, and Conflict in African Sahel States (http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-2486.2009.00913.x/full)
- Solomon M. Hsiang, "Quantifying the Influence of Climate on Human Conflict", Science 13 Sep 2013.
