Με άρθρο του ο Αντώνης Τριφύλλης μας θύμισε τα λόγια του Κομφούκιου (Κονγκ Φουτζι, 551-479 π.Χ.), ο οποίος έδινε μεγίστη σημασία στην εκπαίδευση των νέων. "Αν θες να προγραμματίσεις για ένα έτος, σπείρε ρύζι. Αν για δέκα χρόνια, φύτεψε δέντρα. Αν για εκατό, μόρφωσε τα παιδιά".
Στην Μεταπολίτευση πολλές κυβερνήσεις έχουν προσπαθήσει να νομοθετήσουν και εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση. Όμως, μονίμως προσκρούουν στις οπισθοδρομικές διαθέσεις των μετρίων, που ενυπάρχουν σε όλα τα κόμματα, αλλά κυρίως βρίσκουν αδιαπέραστο τείχος στις ιδεολογικές αρτηριοσκληρώσεις των εκάστοτε ηγεσιών της Αριστεράς. Και είναι φυσικό. Η πίστη στο δόγμα έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με την διαλεκτική μέθοδο και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
Όμως, η μεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας έχει ήδη αντιληφθεί την αναγκαιότητα της παιδείας και θα στηρίξει την κυβέρνηση, όπως έχει πράξει μέχρι σήμερα, στην υλοποίηση όλων των μεταρρυθμίσεων, που έχει υλοποιήσει. Στην προσπάθεια αυτή η μεν κυβέρνηση θα πρέπει να γνωρίζει ότι το πολιτικό κόστος δεν πρέπει να μετρήσει, αφού μεσοπρόθεσμα οι πολίτες θα της αναγνωρίσουν την τόλμη να υλοποιήσει τα αυτονόητα. Το δε ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να στηρίξει τις περαιτέρω μεταρρυθμίσεις, αφού αυτές θα αποτελούν την συνέχεια εκείνων της περιόδου 2009-2012 επί κυβερνήσεως Γ. Παπανδρέου με υπουργό την Α. Διαμαντοπούλου.
Ας δούμε ποιες μεταρρυθμίσεις έχουν αρχίσει ήδη να υλοποιούνται και ποιες έπονται.
(1) Καθολική εφαρμογή από το 2021 της δίχρονης προσχολικής εκπαίδευσης σε όλα τα νηπιαγωγεία της χώρας.
(2) Ίδρυση δεκάδων Πρότυπων και Πειραματικών Σχολείων (από 60 το 2019, σε 112 το 2021).
(3) Πρόσληψη 16.200 μόνιμων διδασκόντων στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (4.500 διορισμοί στην ειδική αγωγή και 11.700 στη γενική εκπαίδευση).
(4) Ίδρυση Εργαστηρίων Δεξιοτήτων σε όλα τα νηπιαγωγεία, δημοτικά και γυμνάσια της χώρας (σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, υγεία, διατροφή, ψυχική υγεία, κλιματική αλλαγή, πολιτισμική κληρονομία, ανθρώπινα δικαιώματα, εθελοντισμός, διαφορετικότητα, STEM & Ρομποτική, επιχειρηματικότητα και επαγγελματικός προσανατολισμός).
(5) Έναρξη επιμορφώσεων των διδασκόντων από τον Ιούνιο 2021.
(6) Κατάρτιση 123 νέων και επικαιροποίηση 41 Προγραμμάτων Σπουδών γενικής εκπαίδευσης, τα οποία εκσυγχρονίζουν και αναβαθμίζουν το περιεχόμενο και δίνουν έμφαση στην κριτική σκέψη και στις ψηφιακές δεξιότητες.
(7) Εισαγωγή πολλαπλού βιβλίου με ελεύθερη επιλογή από το έτος 2023.
(8) Εισαγωγή διδασκαλίας των αγγλικών σε κάθε νηπιαγωγείο της χώρας και εισαγωγή της ενισχυτικής διδασκαλίας για όλα τα πανελλαδικώς εξεταζόμενα μαθήματα (π.χ. σχέδιο, μουσική, ξένες γλώσσες) εντός των σχολικών μονάδων.
(9) Επιμορφώσεις εκπαιδευτικών για τα νέα προγράμματα σπουδών (35.000 εκπαιδευτικοί), τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων (75.000 εκπαιδευτικοί), τα αγγλικά στο νηπιαγωγείο (20.000 εκπαιδευτικοί), τη διαφοροποιημένη διδασκαλία (25.000 εκπαιδευτικοί) και εισαγωγική επιμόρφωση 11.500 νεοδιόριστων εκπαιδευτικών. Ήδη ολοκληρώθηκε οριζόντια η επιμόρφωση στις ψηφιακές δεξιότητες και την εξ αποστάσεως διδασκαλία, με τη συμμετοχή άνω των 82.000 εκπαιδευτικών.
(10) Ήδη 506.132 νέοι 4-24 ετών έλαβαν επιταγή 200€ για την αγορά τεχνολογικού εξοπλισμού, ενώ ενισχύθηκε ο ψηφιακός εξοπλισμός σε σχολεία με 90,000 φορητούς υπολογιστές.
(11) Αξιολόγηση σχολικών μονάδων (συμμετοχή του 99.5% των σχολείων), ενώ ακολουθεί η αξιολόγηση εκπαιδευτικών (ν.4823/2021) και η ενίσχυση της αυτονομίας των σχολείων (π.χ. περισσότερη ελευθερία στην αξιολόγηση μαθητών από τους εκπαιδευτικούς, πολλαπλό βιβλίο, ενίσχυση ρόλου Διευθυντή, συνεργασίες με τρίτους φορείς χωρίς έγκριση του Υπουργείου, δυνατότητα αξιοποίησης σχολικών εγκαταστάσεων).
(12) Εφαρμογή της Τράπεζας Θεμάτων στην Α' και τη Β' Λυκείου από το 2021-22.
(13) Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού συστήματος με την εφαρμογή ελληνικής PISA (Programme for International Student Assessment) από το 2021-2022. Στόχος η εξαγωγή πορισμάτων σχετικά με την πορεία της υλοποίησης των προγραμμάτων σπουδών και το βαθμό επίτευξης των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων.
(14) Το Δεκέμβριο 2020 ψηφίστηκε η μεταρρύθμιση του συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης της χώρας (ν.4763/2020). Βασικό πυλώνα της μεταρρύθμισης αποτελεί η αρχή της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και φορέων σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο στη χάραξη πολιτικής για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, στη διάγνωση των αναγκών της αγοράς, καθώς και στην αναδιαμόρφωση των δομών, των ειδικοτήτων και των προγραμμάτων σπουδών επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, δίνοντας ποιοτικές εναλλακτικές στους νέους και αναπτυξιακές προοπτικές στη χώρα. Έχουν δρομολογηθεί συνολικές επενδύσεις άνω των 400 εκ. ευρώ για να εκσυγχρονιστεί ο εξοπλισμός όλων των Εργαστηριακών Κέντρων της χώρας, που εξυπηρετούν όλες τις δομές της ΕΕΚ. Θεσπίστηκε και εφαρμόστηκε το Παράλληλο Μηχανογραφικό Δελτίο, δίνοντας στους νέους αποφοίτους της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης μια εικόνα για τις αναβαθμισμένες επιλογές τους στο πλαίσιο της επαγγελματικής κατάρτισης στα δημόσια ΙΕΚ, ενώ από το φετινό έτος κατάρτισης αρχίζει το πρόγραμμα αμειβόμενης πρακτικής άσκησης για τους καταρτιζόμενους των Ι.Ε.Κ. της χώρας.
(15) Θεσπίστηκε και εφαρμόζεται η χρηματοδότηση των ΑΕΙ με αντικειμενικά κριτήρια αναγκών (80%) και βάσει αξιολόγησης (20%). Ενισχύθηκε η αυτονομία των ΑΕΙ όσον αφορά στη διαχείριση των πόρων τους (ΕΛΚΕ) από ασφυκτικά γραφειοκρατικές διαδικασίες του Δημόσιου Λογιστικού. Όμως, δεν έχει ακόμη θεσμοθετηθεί το άρθρο 58 του ν.4009/2011, που θα αναφέρουμε παρακάτω. Επίσης, ιδρύθηκε η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), με αρμοδιότητες την αξιολόγηση, την χρηματοδότηση και την διαμόρφωση της Εθνικής Στρατηγικής για την Ανώτατη Εκπαίδευση, η οποία όμως, δύο χρόνια μετά την ίδρυσή της δεν έχει παρουσιάσει απτά αποτελέσματα στα φλέγοντα θέματα, που θα αναπτύξουμε παρακάτω.
(16) Πολύ σημαντικό βήμα απετέλεσε η θεσμοθέτηση της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής (ΕΒΕ), η οποία διασφαλίζει ότι οι νεοεισαχθέντες φοιτητές πληρούν τις ακαδημαϊκές προϋποθέσεις για να παρακολουθήσουν και ολοκληρώσουν τις σπουδές τους στον προβλεπόμενο χρόνο. Συγχρόνως, θεσμοθετήθηκε το ανώτατο όριο φοίτησης στα ν+2 και ν+3 έτη.
(17) Θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα ίδρυσης ξενόγλωσσων προπτυχιακών προγραμμάτων στα πανεπιστήμια.
(18) Επαναφορά του πανεπιστημιακού ασύλου, δηλαδή προστασία της ελεύθερης διακίνησης ιδεών, η οποία είχε μεν προβλεφθεί από το άρθρο 2 του ν.4009/2011, αλλά καταργήθηκε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Όμως, η εφαρμογή του εξαρτάται απολύτως από την υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου για την ασφάλεια και την προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, το οποίο συμπεριλαμβάνει ελεγχόμενη είσοδο στα ΑΕΙ, εκπόνηση σχεδίων ασφαλείας, σύσταση Επιτροπής Ασφάλειας και Προστασίας, καθώς και δημιουργία Ομάδας Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (ΟΠΠΙ). Η εφαρμογή του τελευταίου μέτρου αναμένει την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος, το οποίο όμως δεν μπορεί να υπογραφεί πριν την εκδίκαση των δύο προσφυγών, που έχουν κατατεθεί στο ΣτΕ από τους δικηγόρους Ξενοφώντα Κοντιάδη και Ευάγγελο Μάλλιο εξ ονόματος κάποιων πανεπιστημιακών καθηγητών υπό την κάλυψη όλων των κομμάτων της Αριστεράς. Ήδη έχουν προσληφθεί 400 πτυχιούχοι ΑΕΙ για την ΟΠΠΙ.
(19) Αναστολή της λειτουργίας 37 νέων τμημάτων που ιδρύθηκαν προεκλογικά από τον ΣΥΡΙΖΑ χωρίς ακαδημαϊκά κριτήρια, χωρίς να έχουν προηγηθεί μελέτες σκοπιμότητας και βιωσιμότητας, και κατάργηση της διάταξης, που προέβλεπε την ίδρυση Νομικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Τέλος, στα θετικά του υπουργείου παιδείας εντάσσεται και η κατάργηση των Ανώτατων Εκκλησιαστικών Ακαδημιών Ιωαννίνων και Θεσσαλονίκης.
(20) Με τον ν.4863/2021 απλοποιήθηκε το πλαίσιο λειτουργίας των εταιρειών τεχνοβλαστών (spin-off), και καθορίστηκε η παροχή κινήτρων και διευκολύνσεων στους ερευνητές, τις ερευνητικές ομάδες και τους ίδιους τους οργανισμούς για να συμμετέχουν σε εταιρείες-τεχνοβλαστούς.
Οι ανωτέρω περιγραφείσες μεταρρυθμίσεις αποδεικνύουν και στον πλέον κακόπιστο ότι ο μεταρρυθμιστικός οργασμός στην εκπαίδευση δεν σταμάτησε από τον Ιούλιο 2019 έως σήμερα. Αντιθέτως, ήταν ουσιαστικός και καίριος. Όμως, θα συνεχίσουμε να επιμένουμε ότι ο μεταρρυθμιστικός κύκλος θα είναι ατελής, εάν δεν θεσμοθετηθούν και εφαρμοστούν κάποιες κεφαλαιώδους σημασίας ενέργειες. Αυτές είναι η επαναφορά των επτά πυλώνων του νόμου 4009/2011, τους οποίους θεωρούμε αδήριτη ανάγκη για την αναβάθμιση.
- Τα Συμβούλια Ιδρυμάτων, τα οποία καταργήθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ και δεν επανήλθαν. Είναι εκείνα, που προσέλκυσαν άτομα εγνωσμένης ακαδημαϊκής και επαγγελματικής αξίας, και τα οποία είχαν την ευθύνη του ελέγχου των πράξεων της Συγκλήτου και του πρύτανη, την επιλογή των υποψηφίων πρυτάνεων και κοσμητόρων, βάσει ακαδημαϊκών κριτηρίων, το σχεδιασμό της ανάπτυξης του ιδρύματος, την προσέλκυση πόρων και δωρεών και την επιλογή του ΔΣ του ν.π.ι.δ., το οποίο θα διαχειριζόταν την έρευνα, την περιουσία και την αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας. Θα προσθέσω ότι το προσχέδιο του νόμου, που κατατέθηκε στη Βουλή προέβλεπε ότι ο πρύτανης και οι κοσμήτορες των σχολών εκλέγονται, μετά από εισήγηση ειδικής επιτροπής, από το Συμβούλιο, προκειμένου να μην υπάρχουν δεσμεύσεις απέναντι σε ομάδες και συντεχνίες. Το τελευταίο καταργήθηκε, προκειμένου να υπάρξει η μέγιστη δυνατή συναίνεση στην ολομέλεια της Βουλής.
- Ο περιορισμός της διάρκειας φοίτησης των σπουδαστών και ο έλεγχος της ακαδημαϊκής προόδου, προκειμένου να συνεχισθεί η φοίτηση. Δηλαδή η απαλλαγή των ιδρυμάτων από τους αιώνιους φοιτητές, ώστε αυτοί να συνεχίζουν σε άλλα ιδρύματα ή να διοχετεύονται σε επαγγελματικές σχολές.
- Η πρόληψη της υβριδικής αναπαραγωγής των καθηγητών. Ένας απόφοιτος του πανεπιστημίου Α δεν μπορούσε να εκλεγεί σε οιανδήποτε θέση διδάσκοντος στο ίδιο ίδρυμα, πριν παρέλθουν τουλάχιστον τρία χρόνια θητείας σε άλλο ισότιμο ίδρυμα. Είναι θλιβερό να βλέπεις τμήματα πανεπιστημίων να αποτελούνται κατά πλειοψηφία από αποφοίτους τους, οι οποίοι ουδέποτε σπούδασαν, δίδαξαν ή ερεύνησαν σε άλλο ίδρυμα.
- Η ίδρυση επιχορηγούμενων εδρών και καθηγητικών θέσεων (endowed chairs), ώστε ιδιώτες δωρητές ή μεγάλες επιχειρήσεις να χρηματοδοτούν θέσεις με συγκεκριμένη αποστολή και γνωστικό αντικείμενο.
- Οι διακριτές ακαδημαϊκές βαθμίδες Πανεπιστημίων και ΤΕΙ. Η πελατειακού χαρακτήρα ανακήρυξη όλων των ΤΕΙ σε πανεπιστήμια (νόμος Γαβρόγλου 4559/2018), παραμένει ως έχει και ουδείς τολμά να την θίξει. Έτσι, υποβαθμισμένα τμήματα, που έπρεπε να έχουν ενταχθεί στην διετή Επαγγελματική Εκπαίδευση, σήμερα αποτελούν πανεπιστημιακά τμήματα με τετραετείς σπουδές, ενώ η χώρα στερείται Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Η δε πρόθεση – σύμφωνα με δηλώσεις του αρμόδιου υφυπουργού – για να διατηρηθεί αυτή η αβελτηρία, οργανώνοντας μέσα στα πανεπιστήμια σχολές τεχνολογικών εφαρμογών τετραετούς φοίτησης θα αποτελέσει παγκόσμια αντι - ακαδημαϊκή πρωτοτυπία.
- Το άρθρο 8, το οποίο προέβλεπε (α) ότι όλα τα τμήματα της ίδιας σχολής λειτουργούν στην ίδια πόλη, προκειμένου να αποφεύγονται επαναλήψεις κοινών μαθημάτων, εργαστηρίων και βιβλιοθηκών, και (β) ότι με ΠΔ και κατόπιν εισήγησης της τότε ΑΔΙΠ θα υπήρχε συγχώνευση και κατάργηση τμημάτων και ΑΕΙ. Το εν λόγω πρόβλημα έχει γίνει ακόμη πιο σοβαρό μετά την ένταξη δεκάδων διάσπαρτων τμημάτων ΤΕΙ στα πανεπιστήμια.
- Το άρθρο 58, βάσει του οποίου ιδρύεται ν.π.ι.δ. για τη διαχείριση της περιουσίας του ιδρύματος, των ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την ίδρυση νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Το ν.π.ι.δ. θα διοικείτο από Δ.Σ. που θα όριζε το Συμβούλιο Ιδρύματος.
Τριάντα μήνες μετά την αλλαγή κυβέρνησης οι τραγικές συνέπειες ένταξης των ΤΕΙ στα Πανεπιστήμια, αυτής της καταστροφικής και δημαγωγικής πράξης του ΣΥΡΙΖΑ, έχουν αρχίσει να διογκώνουν το πρόβλημα. Σε έρευνα, που πραγματοποίησε το 2021 ο ΣΕΒ με θέμα «Επένδυση στην αναβάθμιση της πρακτικής άσκησης φοιτητών στις επιχειρήσεις», αποκαλύπτονται οι οδυνηρές συνέπειες της κατάργησης των ΤΕΙ και της συγχώνευσής τους με τα πανεπιστήμια.
Η έρευνα διαπιστώνει χάσμα μεταξύ των σπουδών και της αγοράς εργασίας, λόγω του ελλιπούς πλαισίου πρακτικής άσκησης των φοιτητών, που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κατάργηση των ΤΕΙ. Σημειωτέον, ότι βάσει της Έκθεσης του ΟΟΣΑ 2017 (Κεφάλαιο 3: Transition from school to work), η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες στη μετάβαση των νέων από την εκπαίδευση στην απασχόληση (https://www.oecd.org/education/EAG-Interim-report-Chapter3.pdf).
Στον τομέα αυτόν η κυβέρνηση άργησε να νομοθετήσει. Ίσως αυτό οφείλεται στην σθεναρή αντίσταση, που προβάλλεται τόσο από πανεπιστημιακές συντεχνίες όσο και από την αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά και στην ατολμία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης να προτείνει τα αυτονόητα. Ελπίζουμε ότι η υπουργός παιδείας Νίκη Κεραμέως έχει πάρει τα μηνύματα για επιτάχυνση και ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων στη χρονική διάρκεια της πρώτης θητείας της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη.
* Ο Ιωακείμ Γρυσπολάκης είναι πρώην πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης και μαθηματικός.
