Έχει τεθεί σε διαβούλευση από το υπουργείο Δικαιοσύνης σχέδιο νόμου με τον τίτλο: «Τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας». Η διαβούλευση θα ολοκληρωθεί στις 8 Οκτωβρίου. Πρόκειται για ένα σχέδιο νόμου 100 σελίδων, με μια αιτιολογική έκθεση 292 σελίδων.
Η πρώτη μου εντύπωση είναι ότι πρόκειται για μια –σε πολλά σημεία– αναχρονιστική στροφή στο ποινικό δίκαιο που δεν ταιριάζει σε ένα σύγχρονο φιλελεύθερο κράτος δικαίου. Το πνεύμα του σχεδίου, αν αντιλαμβάνομαι καλά, είναι η ικανοποίηση του κοινού περί δικαίου αισθήματος με αυστηροποίηση παντού. Ποτέ όμως δεν βοήθησε το Δίκαιο η ευκαιριακή ποινικοποίηση επικαιρικών πράξεων και συμπεριφορών.
Μια τέτοια απολύτως λανθασμένη επιλογή είναι και η προτεινόμενη αντικατάσταση του άρθρου 191 του ΠΚ, σύμφωνα με την οποία το εν λόγω άρθρο αντικαθίσταται ως εξής:
«Άρθρο 191
Διασπορά ψευδών ειδήσεων
1. Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις που είναι ικανές να προκαλέσουν ανησυχίες ή φόβο στους πολίτες ή να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών και χρηματική ποινή. Εάν η πράξη τελέστηκε επανειλημμένα μέσω του τύπου ή μέσω διαδικτύου, ο υπαίτιος τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών και χρηματική ποινή.
Με την ίδια ποινή τιμωρείται και ο πραγματικός ιδιοκτήτης ή εκδότης του μέσου με το οποίο τελέστηκαν οι πράξεις των προηγούμενων εδαφίων.
2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος κάποιας από τις πράξεις της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή.».
Το σημερινό άρθρο 191 έχει ως εξής:
«Διασπορά ψευδών ειδήσεων
1. Όποιος δημόσια ή μέσω του διαδικτύου διαδίδει ή διασπείρει με οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις με αποτέλεσμα να προκαλέσει φόβο σε αόριστο αριθμό ανθρώπων ή σε ορισμένο κύκλο ή κατηγορία προσώπων, που αναγκάζονται έτσι να προβούν σε μη προγραμματισμένες πράξεις ή σε ματαίωσή τους, με κίνδυνο να προκληθεί ζημία στην οικονομία, στον τουρισμό ή στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή να διαταραχθούν οι διεθνείς της σχέσεις, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή.
2. Όποιος από αμέλεια γίνεται υπαίτιος της πράξης της προηγούμενης παραγράφου τιμωρείται με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας.».
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ακόμα και η ισχύουσα διάταξη του άρθρου 191 είναι άκρως προβληματική αν την εξετάσει κανείς ως θεμιτό της ελευθερίας της έκφρασης περιορισμό. Αλλά η νέα διάταξη μας γυρίζει μισό αιώνα πίσω. Για να γίνει κατανοητό σε όλους, με το νέο σχέδιο δεν είναι ανάγκη να προέκυψε ως αποτέλεσμα της διασποράς ψευδών ειδήσεων φόβος, αλλά αρκεί δυνητικά να μπορεί να προκύψει φόβος ή ανησυχία (λέξη που προστίθεται για να περιπλέξει ακόμη περισσότερο τα πράγματα) σε αόριστο αριθμό πολιτών. Αρκεί οι ψευδείς ειδήσεις να «…είναι ικανές να κλονίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στην εθνική οικονομία, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στη δημόσια υγεία».
Πρόκειται για αδιανόητη και ολοκληρωτική ρύθμιση. Η τροποποίηση αυτή μετατρέπει τη διασπορά ψευδών ειδήσεων από συγκεκριμένης διακινδύνευσης έγκλημα –όπως λένε οι νομικοί– σε δυνητικής διακινδύνευσης έγκλημα. Την ίδια τύχη επιφυλάσσει εσφαλμένα το σχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης και σε μια σειρά άλλα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα, όπως λ.χ. ο εμπρησμός, η πλημμύρα, η έκρηξη κ.ο.κ. Διαφωνώ απολύτως.
Αλλά στην περίπτωση του άρθρου 191 διακυβεύονται από την επιπόλαιη αυτή πρόταση του υπουργείου πολύ σημαντικά πράγματα, τα κυριότερα εξ αυτών είναι η ελευθερία της έκφρασης και η ελευθερία του Τύπου. Σκεφτείτε να γράψει, ψευδώς, αύριο μια εφημερίδα ότι τα αεροσκάφη Χ που προμηθεύεται η Ελλάδα από την Ψ χώρα δεν είναι ικανά να αναχαιτίσουν τα τουρκικά αεροσκάφη. Θα στείλουμε στη φυλακή τον συντάκτη του άρθρου και τον εκδότη ή τον διευθυντή της εφημερίδας;
Εκτός αυτού μην έχετε καμία αμφιβολία ότι οι πάσης φύσεως «γκαουλάιτερ» του διαδικτύου, οι κάθε είδους «εθνικοί μηνυτές» με τους δικηγόρους τους ή ακόμη και φανατικοί «εμβολιαστές» θα ξεσαλώσουν από μια τέτοια αστόχαστη ρύθμιση. Οι δικαστές θα αντιμετωπίσουν χιλιάδες μηνυτήριες αναφορές, και με την τάση που διακρίνει την πλειονότητα από αυτούς να καταδικάζουν στην περίπτωση των αντικειμενικών αδικημάτων για ψύλλου πήδημα τους ανθρώπους θα υπάρξουν και μαζικές καταδίκες.
Η ρύθμιση ωστόσο δεν πρόκειται να λειτουργήσει αποτρεπτικά για τις περιπτώσεις των φανατικών αντιεμβολιαστών, όπως αφελώς νομίζουν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και διατείνονται πολλοί άλλοι επιπόλαια. Αντιθέτως, θα τους ηρωοποιήσει και θα τους μετατρέψει σε «νεομάρτυρες». Τους στρώνουν τον δρόμο να μπουν στις επόμενες εκλογές στη Βουλή εν κυμβάλοις αλαλαγμού.
Επανέρχομαι στο θέμα αρχής. Δεν προστατεύεις την εθνική οικονομία, τη δημόσια υγεία και την άμυνα της χώρας με τέτοιες επικίνδυνες για την ελευθερία του ατόμου ρυθμίσεις. Εξηγούμαι όμως ότι, ακόμη κι αν ήταν σε θέση να φέρει κάποιο αποτέλεσμα η αναχρονιστική πρόταση για αντικατάσταση του άρθρου 191 ΠΚ, εγώ αντίθετος θα ήμουν και τότε, γιατί εκτός από την αποτελεσματική προστασία της δημόσιας υγείας θα είχε ως καταλυτική επίπτωση και τον αποτελεσματικό ενταφιασμό του κράτους δικαίου και της ανθρώπινης ελευθερίας. Στη ζωή μας κάνουμε επιλογές.
* O Tάσος Ι. Αβραντίνης είναι νομικός και μέλος του ΔΣ του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών - Μάρκος Δραγούμης
