Οι προβλεπόμενες μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, όσον αφορά τους υδρογονάνθρακες και τη χάραξη των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών, που κρίνονται ως απαραίτητη προϋπόθεση για την εκμετάλλευση των όποιων κοιτασμάτων, τοποθετεί στο σκοπευτικό την περιοχή του Καστελόριζου.
Η Τουρκική θέση για την περιοχή αυτή είναι ότι: «Το Καστελόριζο είναι ένα μικροσκοπικό νησάκι, εκατοντάδες μίλια μακριά από τον κύριο κορμό ξηράς της Ελλάδας και είναι συνέχεια της Ανατολίας». Δυστυχώς για την Τουρκία, δεν είναι κοινώς αποδεκτές οι σχετικές αιτιάσεις της. Τι ισχύει επομένως;
Α. καθορισμένα και κοινώς αποδεκτά σύνορα:
Στα άρθρα της Συνθήκης της Λοζάνης (Lausanne Treaty), η Τουρκία δεσμεύεται και αποδέχεται το καθεστώς σχετικά με τα νησιά που ανήκαν στην Ιταλία, με ρητή μάλιστα αναφορά και στο Καστελόριζο, όπως είναι στο άρθρο 15, καθώς και ο συνημμένος στη Συνθήκη, χάρτης Νο 2.
Το έτος 1932 η Ιταλία και η Τουρκία με διμερή Συμφωνία καθόρισαν επακριβώς τα θαλάσσια σύνορα στην περιοχή του Καστελόριζου. Ως αποτέλεσμα της Συμφωνίας αυτής και της μείωσης της έντασης με την Ιταλία, η Τουρκία προσκλήθηκε και σε λίγους μήνες έγινε μέλος της Κοινωνίας των Εθνών, που ήταν ο πρόδρομος του ΟΗΕ πριν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με την Συνθήκη των Παρισίων του 1947 η Ιταλία υποχρεώθηκε να παραδώσει τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Επομένως τα θαλάσσια σύνορα στην περιοχή του Καστελόριζου που είχαν σαφώς καθοριστεί μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας, έγιναν πλέον θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι στα άρθρα της Συνθήκης της Λοζάνης, τα νησιά του Αιγαίου αναφέρονται ρητά ως νησιά της Ανατολικής Μεσογείου. Συγκεκριμένα το άρθρο 12 της Συνθήκης αναφέρει: «… εις την κυριαρχία της Ελλάδος επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου».
Β. Τα νησιά δικαιούνται Θαλάσσιων Ζωνών:
Τόσο από τη Σύμβαση από το Δίκαιο της θάλασσας (UNCLOS), όσο και από το Εθιμικό Δίκαιο (Customary Law) που προβλέπεται στο άρθρο 142 της UNCLOS και δεσμεύει χώρες που δεν έχουν αποδεχθεί την Σύμβαση όπως η Τουρκία, τα νησιά έχουν θαλάσσια Ζώνη Εθνικής Κυριαρχίας τουλάχιστον μέχρι τα 12 μίλια. Επίσης δικαιούνται Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) εκμετάλλευσης.
Πιθανές ιδιαιτερότητες που επηρεάζουν την χάραξη των ορίων ΑΟΖ είναι σχετικές με γεωγραφικές αποστάσεις, πληθυσμιακά κριτήρια και άλλες παραμέτρους όπως για παράδειγμα η σύμφωνη γνώμη όμορων κρατών, που κατά καιρούς έχουν ληφθεί υπόψη σε σχετικές Αποφάσεις Διεθνών Δικαστηρίων.
Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητη προϋπόθεση ο καθορισμός των θαλάσσιων Ζωνών Εθνικής Κυριαρχίας και στη συνέχεια, στα εξωτερικά όρια αυτών να χαραχθούν οι Ζώνες Οικονομικής εκμετάλλευσης.
Γ. Η φιλοσοφία «Carpet» του Διεθνούς Δικαίου:
Στα πλαίσια εφαρμογής του Διεθνούς Δικαίου για τον καθορισμό της επίδρασης νήσων στην οριοθέτηση θαλάσσιων Ζωνών, ομάδες νήσων, νησίδων και βραχονησίδων που βρίσκονται συγκεντρωμένες σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, είναι δυνατόν να εκληφθούν ως «χαλί» (αποκαλείται Carpet), δηλαδή ως ενιαίος χώρος «ξηράς» που δικαιούται θαλάσσιων Ζωνών με βάση την περιφερειακή του περίμετρο. Με τη μελέτη του γεωγραφικού χώρου στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι δυνατόν να εκληφθούν ως “Carpet” συστάδες νήσων, όπως για παράδειγμα οι Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, είτε ακόμα και τα δεκατέσσερα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες της συστάδας του Καστελόριζου.
Δ. Η «Αρχιπελαγική» προσέγγιση:
Η Ελλάδα δεν θεωρείται αρχιπελαγική χώρα, διότι δεν αποτελείται αποκλειστικά από νησιά. Βέβαια δεν θα πρέπει να διαφεύγει της προσοχής το γεγονός ότι ο αμιγώς Ελληνικός όρος «Αρχιπέλαγο» για πρώτη φορά παγκοσμίως εφαρμόστηκε για τα νησιά του Αιγαίου. Συγκεκριμένα ο Ενετός Marco Boscini το έτος 1658 σχεδίασε το χάρτη με τίτλο «Arcipelago» για τα νησιά του Αιγαίου. Χαρακτηριστικό του χάρτη αυτού είναι ότι το άνω μέρος του είναι προς την Ανατολή, ενώ ο Βορράς είναι προς τα αριστερά, όπως δηλαδή θα έβλεπε ένας παρατηρητής το Αιγαίο από τη θέση της Βενετίας.
Στη διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για τη Θάλασσα (UNCLOS), περιλαμβάνονται συγκεκριμένες αναφορές σε άρθρα, ειδικά για τα νησιά Αρχιπελάγους, μεταξύ των οποίων είναι για παράδειγμα το άρθρο 46. Στα σχετικά αυτά άρθρα καθορίζεται ότι τα νησιά του Αρχιπελάγους, εκλαμβάνονται ως ενιαίος χώρος ξηράς, με την προϋπόθεση η απόσταση μεταξύ τους να μην υπερβαίνει τα 100 – 150 μίλια.
Στην περίπτωση της συστάδας νήσων του Καστελόριζου, η απόσταση από την Ρόδο είναι μόνο 70 μίλια, ενώ από τον κύριο κορμό ξηράς της χώρας και μέχρι το Καστελόριζο παρεμβάλλονται εκατοντάδες νησιά, νησίδες και βραχονησίδες με την απόσταση μεταξύ τους να μην υπερβαίνει σε καμία περίπτωση τα 100 μίλια. Επομένως όχι μόνο ιστορικά αλλά και με σύγχρονες παραμέτρους Αρχιπελάγους, το Καστελόριζο με τα υπόλοιπα νησιά της Δωδεκανήσου αποτελεί ενιαίο χώρο.
Σε αυτή τη βάση είναι δυνατόν να υπολογιστούν οι Θαλάσσιες Ζώνες στην περιοχή, ακριβώς όπως υποδεικνύει ο χάρτης της Σεβίλλης (Sevilla map). Ο χάρτης αυτός σχεδιάστηκε το 2004 στο πανεπιστήμιο της Σεβίλλης μετά από σχετικό Ευρωπαϊκό αίτημα, υποτυπώνοντας στο χάρτη τα καθοριζόμενα στα άρθρα της Διεθνούς Σύμβασης για τη Θάλασσα (UNCLOS) του 1982. Παρά το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος χάρτης είναι αποτέλεσμα μίας μελέτης και δεν είναι επίσημο έγγραφο, είναι ενδεικτικός της επήρειας των παραμέτρων «Αρχιπελάγους» στον καθορισμό θαλάσσιων Ζωνών για την περιοχή του Καστελόριζου. Οι γραμμές ορίων των ΑΟΖ στην Μεσόγειο, όπως έχουν σχεδιαστεί στο χάρτη αυτό της Σεβίλλης, αποδίδει πλήρη επήρεια στο σύμπλεγμα του Καστελόριζου.
Εν κατακλείδι, ο καθορισμός της επήρειας του συμπλέγματος Καστελόριζου στο σχεδιασμό των Θαλάσσιων Ζωνών (Maritime Zones), περιλαμβάνει την σύμπηξη εξειδικευμένης γνώσης και εμπειρίας από νομικούς, γνώστες του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, εμπειρογνώμονες σε περιφερειακά ζητήματα, αλλά και έμπειρους χαρτογράφους.
Μία «Άσκηση επί Χάρτου» επί του θέματος, που είναι προγραμματισμένη να λάβει χώρα σε λίγες ημέρες σε διεθνές φόρουμ, εκτιμάτε ότι θα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ως προς την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων.
*Ο αντιπτέραρχος ε.α. Ιωάννης Αναστασάκης είναι στρατηγικός αναλυτής και συνεργάζεται με το ISDA στην Αθήνα, το ERPIC στην Λάρνακα, το UCLA/CMED στο ΛοςΆντζελες, το PRIF/APOME στη Φρανκφούρτη (adHoc), το ZSF στο Ζάγκρεμπ (adHoc), το A.S. στο Μόναχο, το NESACSS στην Ουάσιγκτον. Τέως Πρόεδρος του ExpertsGroup (Ομάδας Εμπειρογνωμόνων) του Οργανισμού WassenaarArrangementγια την Διττής Χρήσης Τεχνολογία και μέλος του ArmsExportControlAssociation. Πρόεδρος του GCSPAthensA.H. Είναι επίσης Γεν. Γραμματέας του Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολής Ικάρων (ΣΑΣΙ).
