Οι απολύσεις κάποια στιγμή θα «απελευθερωθούν», εταιρείες «ζόμπι» τις οποίες απλώς το κράτος σήμερα δεν αφήνει να πεθάνουν, κάποια στιγμή θα κλείσουν, το παραγωγικό μοντέλο της χώρας θα αλλάξει με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους εργαζόμενους που θα χρειασθεί να βρουν αλλού δουλειά, σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις.
Γι' αυτό και είναι πιο απαραίτητο από ποτέ το εργασιακό νομοσχέδιο, τονίζει στο liberal o Μάνος Ματσαγγάνης, αφού η νέα εποχή θα συνοδευτεί αναπόφευκτα από μια «δημιουργική καταστροφή».
Ο καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου εξηγεί ότι σε αυτό το νέο τοπίο, δεν έχουν θέση σκιαμαχίες όπως αυτή για την 4ήμερη εργασία, αλλά να συζητήσουμε για την κατ' επείγουσα ανάγκη αναβάθμισης των δεξιοτήτων για ανέργους και εργαζόμενους. Και θυμίζει ότι πάνω από το 18% των αποφοίτων των ελληνικών ΑΕΙ είναι «λειτουργικά αναλφάβητοι», επίδοση που μας κατατάσσει στην τελευταία θέση στην Ευρώπη.
Κάνει ειδική μνεία σε κατηγορίες εργαζομένων όπου η Ελλάδα βρίσκεται πολύ πίσω από την διεθνή πρακτική, φέρνοντας ως παράδειγμα τους διανομείς που απασχολούν οι εταιρείες ψηφιακής πλατφόρμας, λέγοντας ότι πρέπει η Ελλάδα να τους αναγνωρίσει μια σειρά δικαιωμάτων που σήμερα δεν έχουν, όπως συμβαίνει σε Ιταλία και άλλες χώρες. «Αν υπάρχει κάπου εργασιακός μεσαίωνας, υπάρχει εδώ, και όχι στο μυαλό των συνδικαλιστών που θεωρούν ότι θα καταστρατηγηθεί το 8ωρο στις ΔΕΚΟ», τονίζει με νόημα.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
- Η συζήτηση γύρω από τα εργασιακά στην Ελλάδα έχει επικεντρωθεί στο θέμα της διευθέτησης του χρόνου εργασίας, ωστόσο αυτό έχει ρυθμισθεί στο εξωτερικό εδώ και δεκαετίες. Τι δείχνει η εμπειρία σε όσες χώρες εφαρμόστηκε;
Δεν νομίζω ότι είναι ζήτημα που προσφέρεται για αντιπαράθεση. Υπάρχει βέβαια ένα πραγματικό πρόβλημα με τις υπερωρίες, καθώς σε πολλές επιχειρήσεις οι εργαζόμενοι δεν αμείβονται με βάση όσες πραγματοποιούν.
Δεν βλέπω ωστόσο με ποιο τρόπο ο νόμος για το εργασιακό θα χειροτερεύσει την σε βάρος τους θέση. Η προωθούμενη διάταξη να μπορεί με την σύμφωνη γνώμη του εργαζόμενου, αντί για 5νθήμερο και 8ωρο, αυτός να απασχολείται 4ήμερο και 10 ώρες, σίγουρα δεν τον επιβαρύνει.
Το αντίθετο θα έλεγα, καθώς δίνει το δικαίωμα στις επιχειρήσεις να λειτουργούν πιο ευέλικτα και ίσως, σε συνάρτηση με την ψηφιακή κάρτα εργασίας, να οδηγήσει σε λιγότερη παραβατικότητα, βελτιώνοντας τελικά την θέση των εργαζομένων. Η φασαρία που γίνεται επ' αυτού είναι υπερβολική, θα έλεγα ότι είναι μια σκιαμαχία.
- Συνολικά, η γνώμη σας για τις παρεμβάσεις που περιλαμβάνει το νομοσχέδιο, ποια είναι, πως το αποτιμάτε;
Έχει πολλά θετικά στοιχεία, αλλά και κάποια που τα θεωρώ αρνητικά και κυρίως την επιχειρούμενη ρύθμιση για τους εργαζόμενους στις ψηφιακές πλατφόρμες, ειδικά τους διανομείς. Σταχυολογώντας τις πολύ θετικές ρυθμίσεις, είναι οι προβλέψεις για άδεια πατρότητας, ψηφιακής κάρτας εργασίας, καταπολέμησης της σεξουαλικής παρενόχλησης, και ενδεχομένως άλλες διατάξεις.
Το πρόβλημα είναι ότι σήμερα στην Ελλάδα, μετά από δέκα χρόνια κρίσης και ενάμισι χρόνο κορονοιού, έχουμε υψηλή ανεργία, που συγκρατήθηκε λόγω της απαγόρευσης των απολύσεων, κατάσταση παρόμοια με αυτήν στην Ιταλία.
Ωστόσο, η απαγόρευση των απολύσεων δεν μπορεί και δεν πρέπει να ισχύει επ' αόριστον, καθώς δεν θέλουμε να δημιουργήσουν εταιρείες- ζόμπι, τις οποίες απλώς το κράτος δεν αφήνει να πεθάνουν. Μια οικονομία της αγοράς βασίζεται στην δημιουργική καταστροφή, είναι σημαντικό να «σβήνουν» εταιρείες που δεν είναι βιώσιμες και να γεννιούνται άλλες πιο ανταγωνιστικές. Να μεταφέρονται εργαζόμενοι και κεφάλαιο από τις μεν στις δε, καθώς επίσης οι εργαζόμενοι να προστατεύονται και να υποβοηθούνται σε αυτή την δύσκολη φάση της μετάβασης, με εισοδηματική στήριξη και πολιτικές επανακατάρτισης.
Επομένως όλοι ξέρουμε ότι θα πρέπει κάποια στιγμή να επιτραπούν οι απολύσεις, το θέμα είναι να προετοιμαστούμε για αυτό. Το εργασιακό νομοσχέδιο αποτελεί μια συμπαθητική προσπάθεια ρύθμισης της νέας κατάστασης που θα προκύψει στην αγορά εργασίας τους επόμενους μήνες, που πρέπει βέβαια να συμπληρωθεί. Είναι αδικαιολόγητη η φασαρία από το ΣΥΡΙΖΑ και τα συνδικάτα για τις υπερωρίες και το 8ωρο.
- Τι άλλες παρεμβάσεις χρειάζονται, προκειμένου αφενός οι εργοδότες να μην καταστρατηγήσουν τις επικείμενες αλλαγές, αφετέρου να μην εκτιναχθεί η ανεργία σε αυτή την δύσκολη μετάβαση της οικονομίας στην επόμενη ημέρα;
Είναι πολύ δύσκολη η άσκηση, όχι για αυτή, αλλά για κάθε κυβέρνηση. Η χώρα έχει ένα απαρχαιωμένο παραγωγικό μοντέλο και ο κορονοιός έδωσε άλλο ένα χτύπημα στην παραπάνω αντίληψη ότι ο τουρισμός είναι η ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας και ότι αυτό αρκεί. Σε αυτό το μοντέλο φθηνής ανάπτυξης η Ελλάδα παραμένει εξαρτημένη.
Οι πιο δημιουργικές από τις προσπάθειες που έχουν γίνει τελευταίως, όπως η έκθεση Πισσαρίδη κινούνται ακριβώς στην κατεύθυνση αναβάθμισης του παραγωγικού μοντέλου. Εγχείρημα που συνεπάγεται ένα σημαντικό κόστος για τους εργαζόμενους, καθώς κάποιες επιχειρήσεις θα κλείσουν και καλώς εχόντων των πραγμάτων θα χρειασθεί να βρουν δουλειά αλλού, σε εκείνες που θα ανοίξουν.
Λύση δεν είναι ούτε το «όχι σε όλα», ούτε η απαγόρευση των απολύσεων. Η κυβέρνηση δεν κάνει αυτό, προσπαθεί να κάνει κάτι, αλλά χρειάζονται πολύ περισσότερα.
Εδώ σημειώστε ότι κάποιες άλλες παρεμβάσεις, όπως στο Ασφαλιστικό και οι κατά την γνώμη μου, χαριστικές διευκολύνσεις προς τους αυτοαπασχολούμενους, κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση, δίνουν ένα φιλί της ζωής σε ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του παλιού παραγωγικού μοντέλου. Δηλαδή αντί να έχουμε επιχειρήσεις που μεγαλώνουν, επιμένουμε να συντηρούμε μια πανσπερμία μικρών επιχειρήσεων και αυτοαπασχολούμενων χαμηλής παραγωγικότητας, υπό την προστασία του κράτους.
- Τι πρέπει να γίνει την επόμενη ημέρα, προκειμένου να μην βρεθούμε απέναντι σε αύξηση της ανεργίας;
Μαγικές συνταγές δεν υπάρχουν, αλλά μια είναι η γενική κατεύθυνση. Καταρχήν, στήριξη των εργαζομένων που μένουν άνεργοι. Στην Ελλάδα το αγαπημένο θέμα όλων των κυβερνήσεων είναι οι συντάξεις, για τις οποίες ξοδεύουμε 18% του ΑΕΠ, εξαιτίας των συνεπειών της πανδημικής κρίσης, ποσοστό που αποτελεί από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, όταν την ίδια στιγμή οι 3 στους 4 ανέργους δεν δικαιούνται επίδομα ανεργίας.
Σκεφτείτε ότι στην Γερμανία, εκτός του ότι είναι χαμηλότερη η ανεργία, στήριξη από το κράτος, τόσο εισοδηματική, όσο και μέσα από προγράμματα επανακατάρτισης, έχει πάνω από το 80% των ανέργων. Στην Ελλάδα, όχι μόνο αυτό δεν γίνεται, αλλά και καμία κυβέρνηση δεν ασχολήθηκε ποτέ στα σοβαρά με το θέμα – ούτε η προηγούμενη.
Όταν όμως μιας χώρα, όπως η Ελλάδα, επιχειρεί να αλλάξει το παραγωγικό της μοντέλο και γνωρίζει ότι βραχυπρόθεσμα η ανεργία θα αυξηθεί, τότε δεν μπορεί αυτό να μην το διορθώσει. Χρειάζεται εισοδηματική στήριξη των ανέργων, και χρειάζεται οι άνεργοι και οι εργαζόμενοι να εφοδιαστούν με δεξιότητες, προκειμένου να στραφούν σε θέσεις εργασίας με υψηλότερη παραγωγικότητα.
Εδώ έχουμε τεράστιο πρόβλημα ως χώρα. Κατέχουμε την τελευταία θέση όσον αφορά τις δεξιότητες στην Ευρώπη- όχι μόνο στην ΕΕ- σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώνει ο ΟΟΣΑ. Το 18,7% των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, ηλικίας έως 34 ετών, είναι σήμερα λειτουργικά αναλφάβητοι. Ορίζονται ως «lacking basic skills». Σκεφτείτε ότι η προτελευταία χώρα της λίστας, δηλαδή η Λιθουανία, έχει ποσοστό 9,3% λειτουργικά αναλφάβητων. Το μισό από το ελληνικό.
Κανονικά, η προτεραιότητα σε μια χώρα με τέτοιο πρόβλημα, όπως η Ελλάδα, θα ήταν η μεταφορά πόρων από τις συντάξεις στους ανέργους και αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Δηλαδή μεγάλη έμφαση στην ουσιαστική επαγγελματική κατάρτιση αξιοποιώντας τα τεράστια ευρωπαϊκά κονδύλια που ενδεχομένως θα μας δοθούν για τελευταία φορά, προκειμένου να επιμορφώσουμε τους ανέργους να κάνουν κάτι χρήσιμο και να είναι πιο παραγωγικοί. Αν δεν ξεφύγουμε από την εισπρακτική αντίληψη που μας συνοδεύει από την δεκαετία του 1980 και τα τότε μεσογειακά προγράμματα, και διατηρήσουμε το παλιό μοντέλο επιμόρφωσης, η οικονομική καχεξία της χώρας θα συνεχιστεί.
Άλλη γενναία τομή, που δεν μπορεί φυσικά να γίνει από την μία μέρα στην άλλη, είναι η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος το οποίο πρέπει επιτέλους να πάψει να παράγει λειτουργικά αναλφάβητους.
Αν ήμουν στην θέση της κυβέρνησης θα πονοκεφάλιαζα με αυτό το πρόβλημα και αντίστοιχα αν ήμουν στην αντιπολίτευση θα έκανα προτάσεις για αυτό το θέμα, αντί για την φασαρία περί «εργασιακού μεσαίωνα».
- Έχει ξεσπάσει μεγάλη συζήτηση γύρω από την προστασία εργαζομένων στις ψηφιακές πλατφόρμες, δηλαδή τους διανομείς και κατά πόσο οι νέες παρεμβάσεις στα εργασιακά τους προστατεύουν από φαινόμενα εκμετάλλευσης. Ποια η γνώμη σας;
Το νομοσχέδιο, έτσι όπως έχει διαρρεύσει, δίνει την δυνατότητα στις εταιρείες ψηφιακής πλατφόρμας, να μεταχειρίζονται τους διανομείς ως ανεξάρτητους συνεργάτες. Ένας δηλαδή από τους τρόπους συνεργασίας των παρόχων υπηρεσιών με τις πλατφόρμες που αναγνωρίζει το νομοσχέδιο είναι οι ανεξάρτητες υπηρεσίες, όταν είναι πασιφανές ότι πρόκειται για εργαζόμενους με εξαρτημένη μορφή εργασίας.
Πιστεύω ότι αυτό είναι απαράδεκτο. Θα πρέπει οι διανομείς αν όχι να προσλαμβάνονται ως μισθωτοί, να τους αναγνωρίζεται τουλάχιστον μια σειρά δικαιωμάτων που σήμερα δεν έχουν.
Η Ελλάδα βρίσκεται σε αυτό το πεδίο πολύ πίσω από άλλες χώρες και από την διεθνή συζήτηση. Στην Ιταλία πριν από μερικές εβδομάδες, το δικαστήριο ανάγκασε τις εταιρείες στον τομέα της εστίασης να προσλάβουν ως μισθωτούς 60.000 εργαζόμενους, καταβάλλοντας επίσης βαριά πρόστιμα, καθώς μέχρι εκείνη την στιγμή αυτό δεν συνέβαινε.
Στην Βρετανία, τον περασμένο Φεβρουάριο, η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου δεν επέβαλε στην Uber να θεωρεί τους οδηγούς της ως μισθωτούς, αλλά να τους αναγνωρίσει κάποια από τα δικαιώματα που έχουν οι μισθωτοί: Ωριαία αμοιβή πάνω από τον κατώτατο μισθό, ασφάλιση εργατικού ατυχήματος, άδειες ασθενείας, μητρότητας και διακοπών.
Στο τομέα της διανομής στην Ελλάδα, οι εργαζόμενοι χρησιμοποιούν το δικό τους μηχανάκι και αν εμπλακούν σε τροχαίο ατύχημα, είθισται οι συνάδελφοί τους να κάνουν έρανο για να πληρώσουν τα έξοδα του νοσοκομείου. Αν υπάρχει κάπου εργασιακός μεσαίωνας, υπάρχει εδώ, και όχι στο μυαλό των συνδικαλιστών που θεωρούν ότι θα καταστρατηγηθεί το 8ωρο στις ΔΕΚΟ.
*Ο Μάνος Ματσαγγάνης είναι καθηγητής δημόσιας οικονομικής στο Εργαστήριο Κοινωνικής Πολιτικής του Πολυτεχνείου του Μιλάνου.
