Ακούμε καθημερινά για την ενεργειακή κρίση και ζούμε τις συνέπειές της. Τι είναι όμως η ενεργειακή κρίση; Η αντίληψη που έχει επικρατήσει και που θα βρείτε να ορίζεται ακόμη και από εγκυκλοπαιδικά λεξικά, είναι ότι πρόκειται για την έλλειψη της προσφοράς επαρκών ενεργειακών αγαθών, ώστε να μπορέσουν να καλυφθούν οι ανάγκες της κατανάλωσης. Εάν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ουσιαστικά πρόκειται για διαταραχή του ισοζυγίου της προσφοράς και της ζήτησης ενέργειας. Μπορεί συνεπώς να αποκατασταθεί από παρεμβάσεις, τόσο στο ένα όσο και στο άλλο σκέλος του.
Αυτό που κυρίως πληροφορούμαστε ότι γίνεται για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι η αναζήτηση άλλων πηγών ενέργειας, για να καλυφθούν οι ανάγκες όταν ένα συγκεκριμένο ενεργειακό αγαθό δεν επαρκεί (π.χ. το πετρέλαιο, το αέριο). Ωστόσο εξισορρόπηση μπορεί να προκύψει και από τη μείωση της κατανάλωσης. Αυτό επιχείρησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να πετύχει για ένα μεμονωμένο ενεργειακό αγαθό, το φυσικό αέριο, ζητώντας από τα κράτη να μειώσουν κατά 15% την κατανάλωση του.
Έρχεται λοιπόν η εξοικονόμηση ενέργειας με τη μείωση της κατανάλωσης να κάνει δυνατή την επίτευξη του ισοζυγίου με λιγότερες διαθέσιμες ποσότητες ενέργειας. Ενισχύει έτσι τη θωράκιση ενός ενεργειακού συστήματος έναντι κρίσεων, παράλληλα δε συμβάλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση παράπλευρων επιπτώσεων της λειτουργίας του και συγκεκριμένα του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ) και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) έχουν υιοθετήσει την προτεραιοποίηση των μέτρων εξοικονόμησης στις κατευθύνσεις που έχουν εκδώσει τους τελευταίους μήνες. Εντούτοις, δεν ήταν πάντα έτσι. Το 2014 ο δεσμευτικός στόχος της εξοικονόμησης ενέργειας δεν περιλαμβανόταν στα μέτρα που η Επιτροπή είχε προτείνει για την ενεργειακή μετάβαση. Η συμπερίληψή του έγινε μόνο μετά από πρωτοβουλίας του τότε Υπουργού Ενέργειας της Ελλάδας, που είχε την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του Γ. Μανιάτη.
Για τους ασχολούμενους με τα ενεργειακά, η εξοικονόμηση αποτελούσε πάντα θεμελιώδη πυλώνα της ορθολογικής εξέλιξης ενός ενεργειακού συστήματος. Μπορεί να μην έχει αποτελέσει κεντρική πολιτική κατεύθυνση, δεν προωθείται άλλωστε από μεγάλης κλίμακας οικονομικές οντότητες και ισχυρά λόμπι, αποτελεί όμως τον κρισιμότερο ίσως παράγοντα και δικαίως έχει ονομαστεί το «πρώτο καύσιμο» από τον ΔΟΕ.
Σήμερα, είναι τεκμηριωμένο ότι οι παρεμβάσεις εξοικονόμησης στον κτιριακό τομέα δίνουν ώθηση στην ανάπτυξη της οικονομίας. Έχει γίνει ευρέως αντιληπτό ότι υπάρχει πλήθος παράπλευρων οφελών από την εξοικονόμηση για τους πολίτες, βάσει εμπεριστατωμένων αναλύσεων τόσο του ΔΟΕ όσο και της ΕΕ. Η μείωση των ποσών που δαπανούνται για ενεργειακά αγαθά προκύπτει σαν απτό άμεσο όφελος ενός νοικοκυριού, ενώ παρεμβάσεις, για παράδειγμα στις κατοικίες, βελτιώνουν την άνεση διαβίωσης και αυξάνουν την οικονομική τους αξία.
Υπάρχουν μια πλευρά που μόνο πρόσφατα αρχίζει να τονίζεται: οι δυνατότητες εξοικονόμησης από προσαρμογή της συμπεριφοράς των καταναλωτών. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα εκτιμώνται πλέον και ποσοτικά (για παράδειγμα από τον ΔΟΕ), επιτυγχάνονται δε χωρίς να απαιτούνται οι επενδύσεις σε ανακαινίσεις κτιρίων ή σε νέες τεχνολογίες.
Ξέρουμε όλοι πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να μειωθεί η ενέργεια που καταναλώνουμε, δίχως να χαμηλώσουμε καθόλου το επίπεδο διαβίωσής μας. Ενδεικτικά είναι η ορθολογική ρύθμιση κλιματισμού και θέρμανσης, η ορθολογική διαχείριση πορτών και παραθύρων, η οικονομική οδήγηση (ας θυμηθούμε τη μείωση του ορίου ταχύτητας στις ΗΠΑ κατά την πετρελαϊκή κρίση του 1974), ενώ υπάρχουν πολλά άλλα. Ένας Βρετανικός ιστότοπος απαριθμεί 151 τρόπους μείωσης της κατανάλωσης με αλλαγές καθημερινών συνηθειών!
Τα συνήθη κρατικά μέτρα για την εξοικονόμηση αφορούν κυρίως την οικονομική ενίσχυση τεχνολογικών παρεμβάσεων (ανακαινίσεις κτιρίων, εγκατάσταση ηλιακών θερμοσιφώνων κ.α.) και τη χρήση τεχνολογικά προηγμένων προϊόντων (π.χ ηλεκτρικών αυτοκινήτων, αποδοτικών οικιακών συσκευών).
Αναμφίβολα, τέτοιες δράσεις πρέπει να συνεχιστούν και να ενταθούν. Μήπως όμως είναι η ώρα να αναληφθούν και πρωτοβουλίες που θα παροτρύνουν τους καταναλωτές να επωφεληθούν από μια ενεργειακά οικονομικότερη διαχείριση, με κέρδος και για το δικό τους πορτοφόλι, χωρίς να μειώσουν την άνεσή τους; Μήπως με κόστος πολλαπλά μικρότερο του κόστους των επιδοτήσεων, μπορεί να επιτευχθούν μεγαλύτερης κλίμακας αποτελέσματα;
* Ο Κώστας Μαθιουδάκης είναι καθηγητής ΕΜΠ, πρώην Γενικός Γραμματέας Ενέργειας
