Οι επόμενες εβδομάδες ή μήνες θα μας αλλάξουν ριζικά. Διαψεύδονται βεβαιότητες, αδιανόητες εξελίξεις μοιάζουν ξεπερασμένες, ο φόβος αντικαθιστά την ελπίδα. Απαράβατες γραμμές διαπερνούνται καθημερινά, ενώ οι εμπειρίες του καθενός αναθεωρούν στάσεις και απόψεις. Προς ποια κατεύθυνση, όμως;
Η ζωή μοιράζει διδάγματα απλόχερα – αλλά και αμφίσημα. Σε πολλές διαστάσεις, τα διδάγματα μπορούν να αξιοποιηθούν με ριζικά διαφορετικό τρόπο. Ας αναφερθούμε σε πέντε:
Πρώτον, είναι η Κίνα πρότυπο; Η Κίνα φαίνεται να ήλεγξε την επιδημία καλύτερα από την Ιταλία. Σημαίνει αυτό ότι κλειστές και ελεγχόμενες κοινωνίες εξασφαλίζουν μεγαλύτερη ασφάλεια για τον πολίτη; Από την άλλη πλευρά, μια ανοικτή κοινωνία θα είχε εντοπίσει το αρχικό πρόβλημα πολύ νωρίτερα και δεν θα είχαμε επιδημία καθόλου.
Δεύτερον, αποδείχθηκε η ανωτερότητα του κρατισμού; Η ανάγκη κεντρικού συντονισμού (αλλά και καταναγκασμού) όταν η κυρίαρχη αντίδραση θα ήταν ‘Ο σώζων εαυτόν σωθήτω’ δεν αμφισβητήθηκε ούτε και από τον Μίλτον Φρίντμαν. Από την άλλη πλευρά, ένα πλουραλιστικό σύστημα του οποίου τα συστατικά μπορούν να συνεργάζονται είναι πιο ευέλικτο στον εντοπισμό λύσεων.
Τρίτον, καταδικάστηκε η παγκοσμιοποίηση; Ενώ η πανδημία τον 14ο αιώνα πήγε από το Ουχάν στην Στοκχόλμη σε τέσσερα χρόνια, το COVID πήγε σε τέσσερις εβδομάδες. Από την άλλη πλευρά, ενώ η αυτομαστίγωση τότε δεν απέδωσε, η παγκόσμια επιστημονική συνεργασία θα σημάνει (ελπίζουμε) το τέλος της πανδημίας πολύ συντομότερα.
Τέταρτον, είναι η κοινωνική προστασία πολυτέλεια; Μια επιδημία αποδεικνύει ότι η κοινωνία είναι τόσο προστατευμένη όσο το πιο απροστάτευτο τμήμα της. Τα κενά της ασφάλισης υγείας κατευθύνουν την πανδημία στις ΗΠΑ· το αν ομάδες κοινωνικού αποκλεισμού (άστεγοι, πρόσφυγες/μετανάστες, Ρομά, φυλακισμένοι) περιλαμβάνονται ισότιμα καθορίζει αν η εθνική προσπάθεια θα πετύχει. Καμιά επιδημία δεν συγχωρεί κενά. Αλλά και χώρες με ‘έξυπνο’ σύστημα κοινωνικής προστασίας όπως η Γερμανία έχουν προβάδισμα στην υλοποίηση αντίμετρων στα οικονομικά προβλήματα της επιδημίας.
Πέμπτον, καπιταλισμός και το περιεχόμενο της εργασίας. Η τηλεργασία συχνά αποδεικνύει ότι η παραγωγή γίνεται και χωρίς προσωπική παρουσία. Μαρξιστές ίσως παρατηρήσουν ότι η εργασία σε κοινωνική απομόνωση ισούται με ‘καπιταλισμό χωρίς καπιταλιστές’· η επιτυχία της τεκμηριώνει ότι φυσική παρουσία στοχεύει μόνο στον έλεγχο του εργάτη. Από την άλλη πλευρά και οι εργαζόμενοι ανακαλύπτουν ότι η εργασία προσφέρει σε κοινωνικότητα περισσότερο από μισθό.
Διάφοροι θα δουν την συγκυρία ως ευκαιρία να προωθήσουν θέσεις που ανέκαθεν είχαν – από την καταδίκη φιλελευθερισμού στην οικονομία ως την επιβεβαίωση καταπιεστικού κρατισμού στα δικαιώματα. Η ορθή παρατήρηση ότι η κοινωνική προστασία είναι κρίσιμη οδηγεί στην ενσωμάτωση των πιο ευάλωτων ή και σε περισσότερα προνόμια σε τυχερούς.
Τα σταυροδρόμια μπροστά μας είναι υπαρκτά. Το πού θα καταλήξουμε είναι άδηλο. Φθάνει να καταλάβουμε ότι τίποτε δεν είναι αυτονόητο και τίποτε δεν πρέπει να επιβληθεί ‘ανωθεν’.
Το εμβόλιο στον κορονοϊό αναζητείται. Το εμβόλιο στην επικίνδυνη διολίσθηση υπάρχει. Λέγεται ανοικτή συζήτηση και προβληματισμός.
