Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία την 24η του Φλεβάρη (εν έτει 2022) αποτέλεσε τον καταλύτη για την αρχή μιας σειράς αναδιατάξεων στη διεθνή σκηνή και μια κρίσιμη καμπή στην παγκόσμια ιστορία.
Καταρχάς, πρέπει να τονιστεί ότι η ρωσική εισβολή συνιστά έναν επιθετικό και άμεσο πόλεμο με εκτεταμένη χρήση βίας, κατά ενός κράτους ευρωπαϊκού και ανεξάρτητου, μέλους σε διεθνείς οργανισμούς και με το βλέμμα στραμμένο προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, προκειμένου να προσδεθεί στο φιλοδυτικό άρμα και παράλληλα να απομακρυνθεί από τη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.
Την ώρα που η έκβαση του πολέμου είναι ακόμη αβέβαιη, ο Βλαντιμίρ Πούτιν οραματίζεται μια νέα Σοβιετική Ένωση, η οποία θα απλώνεται σε πολλά ανατολικά ευρωπαϊκά κράτη. Στην αναθεωρητική στάση της Ρωσίας καλείται να απαντήσει η διεθνής κοινότητα, η οποία μάλιστα πρέπει να εξακριβώσει (και να αποδείξει) ότι οι μηχανισμοί της λειτουργούν.
Έδρασαν, όμως, οι μηχανισμοί στην περίπτωση της Ουκρανίας; Ναι, τέθηκε σε εφαρμογή σχεδόν το σύνολο των θεσμικών μέτρων που προβλέπονται από το διεθνές δίκαιο και τους δικαιοδοτικούς μηχανισμούς. (Ψήφισμα Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ, προσφυγές στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου)
Πότε αυτοί τέθηκαν σε ισχύ; Μετά τη ρωσική εισβολή, την έναρξη, δηλαδή, της ένοπλης σύρραξης και ακολούθως την σθεναρή αντίσταση των Ουκρανών και δεν λειτούργησαν προδραστικά, ώστε να διατηρήσουν την ειρήνη.
Ήταν αποτελεσματικοί; Από άποψη “κατάπαυσης του πυρός” και εχθροπραξιών, όχι. Ωστόσο, έπληξαν σε δεδομένο βαθμό επιχειρηματικά συμφέροντα ολιγαρχών από τον περίγυρο του Ρώσου Προέδρου καθώς και καίρια πεδία της οικονομικής δραστηριότητας (τεχνολογία, εμπόριο, ναυτιλία), που εκτείνονται σε περιοχές του δυτικού κόσμου.
Υπό τη σκιά της ρωσικής επίθεσης σε ανεξάρτητο κράτος, η αποτελεσματικότητα του πολυμερούς συστήματος καλείται να ενισχυθεί ως προς τη νομιμότητα, τις αξίες και τη μελλοντική αποτροπή άλλων, επίδοξων ηγετών με αντίστοιχες μαξιμαλιστικές βλέψεις. Το πεδίο της μάχης διεξάγεται μεταξύ δημοκρατίας και απολυταρχικών καθεστώτων. Ακόμα και αν η εισβολή θεωρείται “αποτυχία” του πολυμερούς συστήματος να την αποτρέψει, η ενίσχυση του θεωρείται πιο επιβεβλημένη από ποτέ άλλοτε.
Από την καθολική κινητοποίηση της Δύσης συνεπάγεται ότι το διακύβευμα είναι πολύ ευρύτερο από τον ίδιο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η ειρήνευση αργά ή γρήγορα θα επέλθει στη χώρα, (παρά την τραγωδία που θα έχει προηγηθεί). Η διεθνής πραγματικότητα, ωστόσο, χαρακτηρίζεται από μια πολυπολικότητα (Ευρώπη, Ρωσία, Κίνα, Ινδία) και από άλλα κέντρα να κερδίζουν έδαφος και ισχύ, με την αμερικανική κυριαρχία να φθίνει, αλλάζοντας τους συσχετισμούς δυνάμεων.
Στο σημείο αυτό, δεν πρέπει να επιδιώκεται η ανάκτηση της πρότερης κατάστασης ισχύος, αντίθετα, μια παγκόσμια τάξη ευνοϊκή προς τις δημοκρατικές αξίες. Η ισχύς εν την ενώσει είναι σίγουρα πιο αποτελεσματική από τη διαίρεση που ανοίγει τον δρόμο σε απολυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης, αλλά και πιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση παγκόσμιων απειλών.
Οι προκλήσεις στη σύγχρονη διεθνή ατζέντα είναι στο σύνολο τους διασυνοριακές και επομένως δύσκολο να αντιμετωπιστούν μεμονωμένα λόγω της πολυπλοκότητας τους (ασφάλεια, πανδημία, ενεργειακά ελλείμματα). Η ισχυρή επίδειξη συλλογικής δράσης στην περίπτωση της Ουκρανίας καταδεικνύει την αναγκαιότητα πολυμερών οργανισμών και μιας διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες προσαρμοσμένους στις νέες απειλές. Χαρακτηριστικό είναι ότι εκτός από τον συμβατικό πόλεμο στην Ουκρανία διεξάγεται και ένας κυβερνοπόλεμος, απειλή για την οποία δεν υπάρχει επαρκές πλαίσιο αντιμετώπισης των συνεπειών του.
Η υιοθέτηση μιας αποτελεσματικής και στοχευμένης πολυμέρειας, χωρίς αποκλεισμούς λιγότερο ισχυρών κρατών, θα είναι ο κρίσιμος παράγων της δεκαετίας που διανύουμε, για το μέλλον της ανθρωπότητας. Εξάλλου, θεμέλιο της πολυμέρειας είναι η επίτευξη συναίνεσης μεταξύ όλων των μερών, σε αντίθετη περίπτωση γίνεται λόγος για στυγνή προώθηση των συμφερόντων των μεμονωμένων δρώντων.
Μετά τις τελευταίες εξελίξεις, η ΕΕ καλείται να αναθεωρήσει την αμυντική της πολιτική, επιταχύνοντας τη διαδικασία για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού στρατού με στόχο την αμυντική δράση, ο οποίος σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ θα διασφαλίζει την ειρήνευση στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και να αναπτύξει βαθιά συνεργασία με άλλες ενώσεις και δρώντες σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο με στόχο τη διασφάλιση της ειρήνης και της ευημερίας.
* Η Βασιλική Καραμπούλη είναι Διεθνολόγος - Επιστημονική Συνεργάτης του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη
