Αν αναπαριστούσαμε την παγκόσμια αγορά σαν μια τεράστια λεωφόρο με λωρίδες ταχείας κυκλοφορίας, όπου προϊόντα, υπηρεσίες, κεφάλαια και άνθρωποι κυκλοφορούν ασταμάτητα μέρα - νύχτα, θα διαπιστώναμε εσχάτως συμφόρηση. Όχι γιατί έχουν πολλαπλασιαστεί οι χρήστες και είναι ανεπαρκείς οι υποδομές, αλλά γιατί παρατηρείται συνωστισμός στις εξόδους…
Είναι ολοφάνερο ότι έχουμε εισέλθει στον αστερισμό της απο-παγκοσμιοποίησης. Παρά τις διαβεβαιώσεις και δεσμεύσεις εκατέρωθεν, όλοι οι φορείς, από τα κράτη και τις επιχειρήσεις μέχρι τους διεθνείς οργανισμούς, προβλέπουν σημαντική υποχώρηση στην παγκοσμιοποιημένη δραστηριότητα. Το πνεύμα του μερκαντιλισμού αναβιώνει και η λέξη αυτάρκεια ακούγεται συχνότερα από ποτέ.
Πολλοί κάτοικοι του ανεπτυγμένου κόσμου, αντιμετωπίζουν τη συγκεκριμένη εξέλιξη ως μια δικαίωση και προαναγγέλλουν χαιρέκακα το τέλος της κυριαρχίας των πολυεθνικών και του χρηματοπιστωτικού κατεστημένου. Δεν είμαι σίγουρος ότι θα διατηρηθεί το μειδίαμα, όταν διαπιστώσουν τις συνέπειες αναστροφής της πορείας.
Ταυτόχρονα λησμονούν ότι εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης, δισεκατομμύρια άνθρωποι στον αναπτυσσόμενο κόσμο κατάφεραν να ξεφύγουν από την απόλυτη φτώχεια. Ακόμα, ότι σχηματίστηκε - έστω σε περιορισμένη διαστρωμάτωση - μεσαία τάξη, που δεν ήταν αυτονόητο για χώρες χαμηλού εισοδήματος. Παράλληλα, επέτυχε τη διασύνδεση του παγκόσμιου εμπορίου με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα που όμοιά της δεν έχουμε ξαναδεί. Σε αυτό συντέλεσε η τεχνολογική πρόοδος και οι χρηματοοικονομικές καινοτομίες.
Ωστόσο η εξέλιξη μοιάζει φυσιολογική. Κοιτάζοντας ψυχρά τα γεγονότα, διαπιστώνουμε πως, για μια ακόμα φορά, γινόμαστε μάρτυρες διάψευσης των προσδοκιών. Η οποία εντάσσεται στις μεγάλες διαψεύσεις που ακολούθησαν την ξέφρενη πορεία της ανθρωπότητας, από τον διαφωτισμό έως την εποχή μας.
Η πιο τρανταχτή από όλες ήταν η πεποίθηση ότι η ευημερία που επέφερε η παγκοσμιοποίηση, θα έστρεφε όλο τον κόσμο στις αρχές της δημοκρατίας και του φιλελευθερισμού. Η δύση καλλιέργησε τη βεβαιότητα, ότι όλοι θα έσπευδαν να υιοθετήσουν το δικό της μοντέλο από την επήρεια της μέθης που προκάλεσε η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού.
Παρομοίως, κρίνοντας με βάση την ευρωπαϊκή ιστορική εξέλιξη, ευελπιστούσε πως α ανέλιξη των αστικών στρωμάτων θα ωθούσε σε μετασχηματισμό τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ριζωμένη αντίληψη πως καπιταλισμός χωρίς δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει, φαίνεται για την ώρα τουλάχιστον, εσφαλμένη.
Οι δικαιούχοι των άμεσων ξένων επενδύσεων αποφάσισαν να κρατήσουν μόνο το οικονομικό κομμάτι και να αδιαφορήσουν για όλα τα υπόλοιπα. Κι αν στην αρχή - για την έξωθεν καλή μαρτυρία - προσποιούνταν ότι κάνουν μεταρρυθμίσεις, δεν νιώθουν πια την ανάγκη να το πράξουν, πετώντας με περιφρόνηση το μετριοπαθές προσωπείο. Έχουν αναδειχθεί παίκτες στο παγκόσμιο προσκήνιο, που δεν αξιώνουν δημοκρατικά ιδεώδη ως προαπαιτούμενα.
Η επόμενη μεγάλη διάψευση, αποδείχτηκε πως ήταν κακός υπολογισμός, στη διαχείριση και τον έλεγχο των φυσικών πόρων. Η αφέλεια εδράζεται στην πολιτική ανάλυση, ότι σε ένα περιβάλλον ελεύθερων αγορών κι αλληλεξάρτησης, κανείς δεν θα διακινδύνευε μονομερείς ενέργειες που θα τον έθεταν στο περιθώριο ως παρία.
Φευ! Οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις δεν έχουν τα ίδια κίνητρα και επιδιώξεις με τα αυταρχικά καθεστώτα. Ούτε υπόκεινται στους ίδιους ελέγχους και λογοδοσία. Επιπλέον, οι συνθήκες ανταγωνισμού δεν είναι ίδιες σε όλο τον κόσμο. Ενώ στη δύση, οι εταιρίες καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα διαρκώς αυξανόμενο ρυθμιστικό πλαίσιο, στο «μη προνομιούχο» αναπτυσσόμενο κόσμο, ευδοκιμούν η κλεπτοκρατία, η ευνοιοκρατία και ολοκληρωτικός καπιταλισμός.
Η τρίτη διάψευση, οφείλεται στην εκπληκτική πρόοδο των logistics. Με τη συνδρομή της τεχνολογίας, το σύγχρονο εμπόριο βασίστηκε στην αρχή του «τα πάντα στην ώρα του». Ουσιαστικά καταργήθηκε η ανάγκη των αποθεμάτων και η παραγωγή θεμελιώθηκε σε αποτελεσματικές αλυσίδες διανομής, με χαρακτηριστικό την ταχύτητα και την ελαστικότητα. Και κάπως έτσι, το συγκριτικό πλεονέκτημα, μετατράπηκε σε μειονέκτημα.
Οι πρώτες καμπάνες ήχησαν με το ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο της Φουκουσίμα και τις καταστροφικές πλημμύρες που συνέβησαν την ίδια περίοδο στη Νοτιοανατολική Ασία. Τότε συνειδητοποιήσαμε έντρομοι, πόσο εκτεθειμένοι είμαστε στην παραγωγή ζωτικής σημασίας εξαρτημάτων και ανταλλακτικών, από μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή.
Όμως δεν τρομάξαμε αρκετά, πιστεύοντας πως είναι μια παροδική δυσλειτουργία. Και όπως συμβαίνει με τη σεισμική ακολουθία, επρόκειτο για προσεισμικές δονήσεις. Ο ισχυρότερος σεισμός της πανδημίας ανέδειξε εκ νέου τις ανισορροπίες και η ενεργειακή κρίση ταρακούνησε συθέμελα το σύστημα με συσσωρευμένη ενέργεια πολλών Ρίχτερ!!!
Οι αρχικές εκτιμήσεις για παροδικές παρενέργειες στην εφοδιαστική αλυσίδα και πληθωρισμό, αποδείχτηκαν λανθασμένες. Τα φαινόμενα αποκτούν μόνιμα χαρακτηριστικά. Χωρίς να είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε δει τον κύριο σεισμό, ο κόσμος μοιάζει να περιχαρακώνεται, προσπαθώντας να μαντέψει την επόμενη απειλή.
Η δύση κινδυνεύει να συνθλιβεί από συμπληγάδες. Από τη μια, οι βαρόνοι του καρτέλ των υδρογονανθράκων και από την άλλη οι επόπτες που ελέγχουν τους διακόπτες των εργοστασίων. Οι εκβιασμοί αχρηστεύονται όταν εξουδετερώνεται η ισχύς τους. Με την κλεψύδρα να αδειάζει, ίσως δεν έχουν απομείνει πολλές κινήσεις στο τραπέζι.
Η κατάσταση έχει μεταστραφεί συγκριτικά με την πρώτη φάση της παγκοσμιοποίησης. Ο μήνας του μέλιτος, όπου κάποιοι άλλοι εργάζονταν για να καταναλώνουμε αμέριμνοι, έχει παρέλθει οριστικά. Οι οικονομικές σχέσεις και ο συσχετισμός δυνάμεων έχει αναστραφεί. Το δημογραφικό ισοζύγιο αυξάνεται εκθετικά. Οι εξαθλιωμένοι του προηγούμενου αιώνα, πλέον διαθέτουν τεχνογνωσία και εσωτερική αγορά 4,5 δισεκατομμυρίων. Μια ήπειρος πεινασμένη για ενέργεια και πόρους νιώθει ασθενή προσήλωση σε αρχές και διαφορετική ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Η αναζήτηση ζωτικού χώρου μπορεί απλά να είναι θέμα χρόνου!!!
* Ο Νικόλαος Δ. Τσαγκανέλιας εργάζεται για πάνω από 27 χρόνια στο χρηματοοικονομικό χώρο. Από το 2015 εργάζεται στην Tavira Securities με έδρα το Λονδίνο, ως Hedge Fund Operations & Risk
