Τι λέμε στα παιδιά μας για τον πόλεμο; Πώς απαντάμε όταν μας ρωτούν «θα έρθει και εδώ ο πόλεμος;», «μπορεί να πεθάνουμε;». Είναι σωστό να τα αφήνουμε εκτεθειμένα σε διαρκή ενημέρωση και σκληρές εικόνες έχοντας διαρκώς την τηλεόραση ανοιχτή στο σαλόνι;
Αν όλα αυτά που συμβαίνουν στην Ουκρανία γεννούν φόβο σε εμάς τους ίδιους τους ενήλικες, είναι σωστό και εφικτό ρεαλιστικά να κρύψουμε κάποια πράγματα από τα παιδιά;
Τις τελευταίες μέρες οι ψυχολόγοι και οι παιδοψυχολόγοι δέχονται βομβαρδισμό τέτοιων ερωτήσεων από γονείς που δεν ξέρουν τι να κάνουν και γνωρίζουν πως όλα όσα συμβαίνουν έχουν αρνητική επίδραση στα παιδιά μετά τη μεγάλη δε περιπέτεια του κορονοϊού που ανέτρεψε την καθημερινότητά τους.
Δύο ειδικοί, η αναπληρώτρια καθηγήτρια παιδιατρικής – εφηβικής ιατρικής Άρτεμις Τσίτσικα, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής και Επιστ. Υπεύθυνος των Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους των ΠΟΥ & ΕΚΠΑ και η ψυχολόγος Βάσια Μπούμπα Ακαδ. Υπότροφος ΕΚΠΑ δίνουν χρηστικές συμβουλές για τους γονείς που αναζητούν τον κατάλληλο τρόπο να χειριστούν μία ακόμα δύσκολη κατάσταση.
Όπως αναφέρει η ψυχολόγος Βάσια Μπούμπα, η έκθεση των παιδιών και των εφήβων σε ειδήσεις που σχετίζονται με τραυματικά γεγονότα, όπως ο πόλεμος, μπορεί να προκαλέσει τη βίωση έντονων αρνητικών συναισθημάτων, με το άγχος, τη λύπη, το φόβο και το θυμό να είναι μερικά από αυτά. Ιδιαίτερα κατά την περίοδο της εφηβείας, όπου οι νέοι ανακαλύπτουν τον εαυτό τους αλλά και τον κόσμο γύρω τους, αντιμετωπίζοντας καθημερινά τις προσωπικές τους προκλήσεις, κρίνεται σημαντική η κατάλληλη προσέγγιση και αντιμετώπιση από τους γονείς και τους ενήλικες που βρίσκονται δίπλα τους, προκειμένου να τους βοηθήσουν.
Καταρχάς για να μπορέσουμε για να μπορέσουμε να διαχειριστούμε οι ίδιοι την κατάσταση (εμείς οι γονείς) θα πρέπει να διαχειριστούμε τα συναισθήματα που μας προκαλεί. Με αυτό τον τρόπο θα είμαστε σε θέση να μιλήσουμε στα παιδιά με ψυχραιμία και έχοντας προετοιμαστεί για τις απαντήσεις στα ενδεχόμενα ερωτήματά τους, όπως υπογραμμίζει η αναπληρώτρια καθηγήτρια παιδιατρικής – εφηβικής ιατρικής Άρτεμις Τσίτσικα.
Στον δεκάλογο που ακολουθεί καταγράφονται τα σημαντικότερα στοιχεία για τη διαχείριση αυτής της κατάστασης ούτως ώστε να μην εντείνουμε το άγχος και την αγωνία των παιδιών, καθώς βρισκόμαστε και προς το τέλος της σχολικής χρονιάς όπου τα παιδιά- μικρότερα και μεγαλύτερα- θα πρέπει να προετοιμάζονται για σχολικές εξετάσεις.
Το πιο βασικό στοιχείο στη συζήτηση με τα παιδιά, όπως επισημαίνουν και οι δύο επιστήμονες είναι η ειλικρίνεια. Η απόκρυψη της αλήθειας και η ωραιοποίηση της κατάστασης δεν προτείνονται, ενώ στην εποχή του διαδικτύου το ψέμα θα αποκαλυφθεί αμέσως.
Έχει επίσης ιδιαίτερη σημασία να είμαστε διαθέσιμοι και πρόθυμοι να ακούσουμε τις ερωτήσεις και τους προβληματισμούς των παιδιών. Τα παιδιά δεν είναι μικροί ενήλικες και έχουν μία δική τους οπτική με την οποία βλέπουν τα πράγματα άρα απαιτείται εποικοδομητική συζήτηση για την ανακάλυψη του τρόπου με τον οποίο τα ίδια τα παιδιά και οι έφηβοι βλέπουν τα πράγματα.
Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην έκθεση, κυρίως των μικρότερων παιδιών, σε βίαιες εικόνες και ειδήσεις που μπορεί να τα επηρεάσουν. Η απομάκρυνση από κάθε μέσο ενημέρωσης, δεν είναι φυσικά εφικτή, αλλά μπορούν να παρθούν κάποια μέτρα, τα οποία θα δράσουν προστατευτικά.
Η μείωση των ωρών που η τηλεόραση είναι ανοιχτή, προβάλλοντας ειδήσεις και ο περιορισμός των συζητήσεων μεταξύ ενηλίκων σχετικά με το θέμα του πολέμου, παρουσία των παιδιών, αποτελούν κάποια από αυτά. Άλλωστε οι ενήλικοι μπορούμε να ενημερωθούμε για τις εξελίξεις ακούγοντας ραδιόφωνο την ώρα που οδηγούμε ή που τα παιδιά είναι στο σχολείο και παρακολουθώντας την ειδησεογραφία σε site.
Εάν μας τεθεί ένα ερώτημα του οποίου την απάντηση δε γνωρίζουμε, είναι προτιμότερο να το παραδεχτούμε, να αναζητήσουμε περαιτέρω πληροφορίες και να δώσουμε μία εμπεριστατωμένη απάντηση στο παιδί, αντί για πληροφορίες που ενδεχομένως το αποπροσανατολίσουν. Όταν τα παιδιά δε λαμβάνουν ξεκάθαρες απαντήσεις έχουν την τάση να πλέκουν σενάρια με το μυαλό τους.
Η διατήρηση της καθημερινής ρουτίνας και του προγράμματος, είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς συντελεί στη μείωση του άγχους και της ανασφάλειας, δημιουργώντας μία αίσθηση κανονικότητας.
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια παιδιατρικής – εφηβικής υγείας Άρτεμις Τσίτσικα εξηγεί ότι η διατήρηση της ρουτίνας αποτελεί μεγάλο καταφύγιο σε περιόδους ανασφάλειας και αυτό καταγράφηκε και στην εποχή της πανδημίας όπου όλοι οι επιστήμονες σύστηναν στους γονείς όταν τα σχολεία ήταν κλειστά και δε λειτουργούσαν καθόλου ή λειτουργούσαν με τηλεκπαίδευση να μην αφήνουν τα παιδιά τους να ξενυχτούν μπροστά σε ταμπλέτα, video games ή την τηλεόραση γιατί έτσι τα παιδιά έκαναν τη νύχτα μέρα και έχαναν τελείως το πρόγραμμά τους.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκείνο το στοιχείο που χρειάζονται περισσότερο από όλα τα παιδιά και οι έφηβοι είναι η ασφάλεια η αίσθηση δηλαδή ότι μεγαλώνουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Σε καταστάσεις κρίσης, τονίζεται η ανάγκη για καθησυχασμό και μετάδοση του αισθήματος της ασφάλειας.
Το να νιώθουν τα παιδιά ότι δεν κινδυνεύουν, οδηγεί σε σημαντική μείωση των αρνητικών συναισθημάτων. Αντίθετα, αν τα παιδιά νιώσουν ανασφαλή αυτό έχει σημαντική επίδραση στη ζωή τους και γι’ αυτό θα πρέπει να διατηρούμε χαμηλούς τόνους στο σπίτι ακόμα και αν έχουμε διενέξεις εμείς οι γονείς μεταξύ μας ακόμα και αν οι γονείς είναι στα πρόθυρα ενός διαζυγίου.
Στη δεδομένη χρονική συγκυρία όπου έχει απλωθεί σε όλο τον κόσμο ένα μεγάλο κύμα συμπαράστασης προς τον ουκρανικό λαό είναι πολύ σημαντικό να καλλιεργήσουμε στα παιδιά τη σημασία της κοινωνικής προσφοράς και να τα ωθήσουμε σε δραστηριότητες που μέσα από τις οποίες μαθαίνουν ότι μπορούν να προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο.
Τονίζουμε την ανάγκη για προσφορά σε όσους πλήττονται, καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση και δίνοντας έμφαση στη σημασία της αλληλεγγύης. Ενημερωνόμαστε μαζί με τα παιδιά για φιλανθρωπικές οργανώσεις και δράσεις, προσφέροντας ό,τι μπορούμε. Το μάθημα της ενσυναίσθησης είναι πολύ ισχυρό και πολύτιμο σε τέτοιες περιόδους και τα παιδιά πρέπει να μάθουν να βοηθούν τον συνάνθρωπο.
Ακόμη και όταν οι συνθήκες είναι δυσχερείς, η μετάδοση ενός θετικού κλίματος και του αισθήματος αισιοδοξίας για το μέλλον, είναι ζωτικής σημασίας για τη διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων και την ενστάλαξη της ελπίδας. Μέσα στο σπίτι δεν μιζεριάζουμε, δεν καταστροφολογούμε, δεν μεταφέρουμε αρνητικά συναισθήματα -το ίδιο κάνουμε ακόμα και όταν εμείς οι ίδιοι περνάμε μία κρίση. Πρέπει να επικρατεί αισιοδοξία, η σκέψη ότι όλα θα περάσουν ότι θα τα καταφέρουμε και ότι θα βγούμε από αυτό δυνατότεροι.
Δεν ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν φυσιολογικά τις δικές τους υπαρξιακές αγωνίες, φόβους που βιώνουν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής τους, αλλά και άγχη που μπορεί να τους δημιουργήσουν λανθασμένοι χειρισμοί των ενηλίκων. Ειδικά οι έφηβοι βρίσκονται σε μία ηλικία διαρκών αναζητήσεων αναθεωρήσεων καταρρίψεις προτύπων και δεν πρέπει να υποτιμούμε τις δικές τους ανασφάλειες και τους φόβους.
Επειδή μάλιστα οι έφηβοι είναι συνήθως οργισμένη με όλα και αρνητική σε όλα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι είναι απολύτως λογικό τα παιδιά σε τέτοιες καταστάσεις να εκφράσουν άγχος, φόβο, θυμό και άλλα δυσάρεστα συναισθήματα. Είναι ωστόσο ιδιαίτερα προσαρμοστικά και ανθεκτικά, αρκεί να νιώσουν το σεβασμό μας και την πρόθεσή μας να τα ενημερώσουμε και να τα καθοδηγήσουμε.
Ο τρόπος που μιλάμε στα παιδιά είναι πολύ σημαντικός και πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στην ηλικία τους και στη δυνατότητά τους να κατανοήσουν τα λόγια μας. Στα μικρότερα παιδιά εξηγούμε με απλά λόγια – χωρίς όμως να υπερβάλλουμε και να προκαλούμε πανικό. Αν δεν πούμε τίποτα, τα πράγματα μπορεί να χειροτερέψουν γιατί όταν τα παιδιά δεν ενημερώνονται διαισθάνονται ότι κάτι συμβαίνει, ακούν ψιθύρους και μισόλογα και νιώθουν αγωνία, γίνονται ευερέθιστα και αντιδρούν.
Επίσης, όταν μιλάμε στα παιδιά, τονίζουμε την πίστη μας στο καλό, τις πανανθρώπινες αξίες και το αίσθημα αλληλεγγύης και προσφοράς σε όσους δοκιμάζονται. Ιδιαίτερα για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους διερευνούμε τις ανάγκες τους, το βαθμό έκθεσής τους σε πληροφορία και εικόνες, τις σκέψεις τους και σεβόμαστε το χρόνο που χρειάζονται για επεξεργασία.
Εάν τα παιδιά εξακολουθούν να δείχνουν ότι βιώνουν έντονη ανασφάλεια και άγχος δεν είναι ντροπή να απευθυνθούμε σε έναν ειδικό επιστήμονα. Σε κάποιες περιπτώσεις και ανάλογα με το σπίτι αν για παράδειγμα υπάρχουν προβλήματα ενδοοικογενειακά εάν το παιδί έχει χάσει έναν παππού η μία γιαγιά και έχει ανατραπεί η καθημερινότητα του εάν οι γονείς είναι διαζευγμένοι ή πρόκειται να χωρίσουν και το κλίμα ανάμεσα τους δεν είναι καλό, είναι πιθανό ό,τι και αν κάνουμε το παιδί να χρειαστεί περισσότερη στήριξη, οπότε σε αυτή την περίπτωση απευθυνόμαστε σε έναν ειδικό επιστήμονα που θα μας βοηθήσει εξατομικεύοντας τη στήριξη που θα δώσει.
Για περισσότερη υποστήριξη, μπορούμε να συμβουλευτούμε τη Γραμμή Υποστήριξης 800 4000 009, καθημερινές ημέρες χωρίς χρέωση 10.00-17.00 και να προτείνουμε στα παιδιά τη συμμετοχή τους (και ενημέρωσή τους) στην πρώτη youth to youth πλατφόρμα we-knowhow.gr, καθώς και να απευθύνουν ερωτήματα στο [email protected].
Στην ψηφιακή πλατφόρμα we-know how.gr τα παιδιά μπορούν να γίνουν ένα με μία μεγάλη παιδική – εφηβική κοινότητα όπου ανταλλάσσουν σκέψεις, συμβουλεύονται ειδικούς, δημιουργούν ψηφιακά εργαλεία ενδυνάμωσης και ενσυναίσθησης και να νιώσουν ότι είναι μέλη μίας μεγάλης αλληλέγγυας κοινότητας.
