Η νέα μεγάλη καλοκαιρινή παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το σκοτεινό αριστούργημα του Τζουζέππε Βέρντι Ριγολέττος, σε μουσική διεύθυνση Λουκά Καρυτινού και σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου, θα παρουσιαστεί απόψε, την Κυριακή, όπως και στις 8 και 11 Ιουνίου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου. Η παραγωγή υλοποιείται με τη στήριξη της δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) για την ενίσχυση της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Ο Ριγολέττος θεωρείται μια από τις δημοφιλέστερες όπερες του ρεπερτορίου. Στο έργο αυτό, το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε πριν από 171 χρόνια στη Βενετία, ο Βέρντι αλλάζει σελίδα στη συνθετική του διαδρομή και παρουσιάζει μια σύνθεση με ξεκάθαρο στίγμα και αυξημένη διάθεση για πειραματισμό. Οι μεταπτώσεις ανάμεσα σε λυρικές και δραματικές σκηνές εξασφαλίζουν τη διαρκή ροή της υπόθεσης με μεγάλη ταχύτητα. «Καινοτομία της μουσικής, του ύφους, της μορφής των κομματιών. Θαυμαστή δουλειά της ενορχήστρωσης: αυτή η ορχήστρα μιλά, δακρύζει, συγκινεί», γράφει την επομένη της παγκόσμιας πρώτης του Ριγολέττου, στις 12 Μαρτίου 1851, ο Ιταλός κριτικός Τομμάζο Λοκατέλλι.
Η ιστορία μιλά για τον έρωτα της Τζίλντας, κόρης του καμπούρη αυλικού γελωτοποιού Ριγολέττου, για τον έκλυτο Δούκα της Μάντοβας, ο οποίος της παρουσιάζεται ως φτωχός φοιτητής. Προκειμένου να εκδικηθεί για τη χαμένη τιμή της κόρης του, ο Ριγολέττος καταστρώνει τη δολοφονία του Δούκα. Ανακαλύπτοντας τα σχέδια του πατέρα της, η Τζίλντα αποφασίζει να σώσει τον αγαπημένο της και να θυσιαστεί, παίρνοντας τη θέση του.
Για τη νέα παραγωγή του Ριγολέττου, η Εθνική Λυρική Σκηνή ανέθεσε τη σκηνοθεσία στη διακεκριμένη σκηνοθέτιδα και καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου Κατερίνα Ευαγγελάτου. Μετά την πολύ επιτυχημένη της πρώτη συνεργασία με την ΕΛΣ στη σύγχρονη όπερα Ζ, η Ευαγγελάτου έρχεται να αναμετρηθεί με το σπουδαίο αυτό έργο του οπερατικού ρεπερτορίου στην ιδιαιτέρων απαιτήσεων σκηνή του Ωδείου Ηρώδου Αττικού. Εξελίσσοντας την αναγνωρίσιμη σκηνοθετική της ταυτότητα, η Κατερίνα Ευαγγελάτου θα επιχειρήσει να φωτίσει την αντιφατική, σκοτεινή προσωπικότητα του χαρακτήρα του Ριγολέττου, μεταφέροντας την ιστορία του έργου στη διεφθαρμένη κοινωνία της ιταλικής επαρχίας της δεκαετίας του 1980. Η σκηνοθέτιδα σημειώνει για τη σκηνοθετική της προσέγγιση: «Ο κύκλος βίας που περιγράφει ο Βέρντι στον Ριγολέττο μεταφέρεται στον μικρόκοσμο της ιταλικής επαρχίας της δεκαετίας του 1980, όπου το οργανωμένο έγκλημα κυριαρχεί. Η διαφθορά, τα εγκλήματα και οι βιασμοί είναι το πραγματικό πρόσωπο μιας κοινωνίας θρησκόληπτης, συντηρητικής και προληπτικής. Το σκηνικό της Εύας Μανιδάκη –ένα φθαρμένο από τον χρόνο αρχοντικό της ιταλικής επαρχίας, που κρύβει μέσα του την ωμότητα και τη σκοτεινιά των ηρώων του έργου– είναι απολύτως ενταγμένο στον φυσικό σκηνικό χώρο του Ηρωδείου, ενώ τα κοστούμια του Άλαν Χράνιτελ συμπληρώνουν την εικόνα μιας κοινωνίας σε παρακμή».
Το σκηνικό υπογράφει η Εύα Μανιδάκη, τα κοστούμια ο Άλαν Χράνιτελ, τη χορογραφία και κινησιολογία η Πατρίσια Απέργη και τους φωτισμούς η Ελευθερία Ντεκώ.
Διευθύνει ο διαπρεπής αρχιμουσικός και καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών Λουκάς Καρυτινός. Στον ρόλο του τίτλου ο διεθνώς αναγνωρισμένος Έλληνας βαρύτονος Δημήτρης Τηλιακός, ο οποίος έχει ερμηνεύσει τον Ριγολέττο με μεγάλη επιτυχία σε Βρυξέλλες, Μόσχα, Δρέσδη, Στουτγάρδη. Στον ρόλο του Δούκα της Μάντοβας ο διακεκριμένος Ιταλός τενόρος Φραντσέσκο Ντεμούρο, ο οποίος έχει ερμηνεύσει τον ρόλο σε Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, Εθνική Όπερα Παρισιού, Ρεάλ Μαδρίτης, Αρένα της Βερόνας, Όπερα του Σαν Φρανσίσκο, Ζυρίχη, Τόκυο, Βερολίνο, Αμβούργο, Φρανκφούρτη, ενώ μέσα στο 2022 τον ερμήνευσε στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου και την Κρατική Όπερα της Βιέννης. Την Τζίλντα ερμηνεύει η σοπράνο με τη διεθνή σταδιοδρομία Χριστίνα Πουλίτση, η οποία έχει ερμηνεύσει τον ρόλο με τον κορυφαίο αρχιμουσικό Ζούμπιν Μέτα στη Φλωρεντία. Τον Σπαραφουτσίλε ερμηνεύει ο Πέτρος Μαγουλάς και τη Μανταλένα η Μαίρη-Έλεν Νέζη. Μαζί τους διακεκριμένοι και νεότεροι μονωδοί όπως οι Μαργαρίτα Συγγενιώτου, Δημήτρης Κασιούμης, Νίκος Κοτενίδης, Γιάννης Καλύβας, Γιώργος Ματθαιακάκης, Διαμάντη Κριτσωτάκη, Πέτρος Σαλάτας και Εβίτα Χιώτη.
Ο Ριγολέττος με μια ματιά
Ο συνθέτης / Ο Τζουζέππε Βέρντι, ο διασημότερος συνθέτης του ιταλικού ρομαντισμού, γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε της βόρειας Ιταλίας το 1813 και πέθανε στο Μιλάνο το 1901. Σπούδασε μουσική στο επαρχιακό Μπουσσέτο και στη συνέχεια στο Μιλάνο. Τα πρώτα του έργα γράφτηκαν μέσα στο επαναστατικό κλίμα της εποχής, απηχώντας ιδεολογικά τον αγώνα για την απελευθέρωση των ιταλικών κρατιδίων από τους Αυστριακούς και την ενοποίησή τους σε κυρίαρχη χώρα. Η ενασχόληση του Βέρντι με την πολιτική τον ανέδειξε σε εθνικό σύμβολο. Ως ακροστιχίδα το σύνθημα Viva Verdi σήμαινε Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας – Viva Vittorio Emanuele Re D’Italia. Το 1861 ο συνθέτης εξελέγη μέλος του πρώτου ιταλικού κοινοβουλίου. Διασημότερες όπερές του είναι οι Ναμπούκκο (1842), Ριγολέττος (1851), Ο τροβαδούρος (1853), Τραβιάτα (1853), Η δύναμη του πεπρωμένου (1862), Αΐντα (1871), Οθέλλος (1887) και Φάλσταφ (1893). Με τη μουσική του ο Βέρντι εξέφρασε σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό επίπεδο την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη. Αγαπήθηκε από ιδιαίτερα πλατύ κοινό και απέκτησε εξαρχής δημοτικότητα που παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 19ου αιώνα, ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που έζησε εκείνη τη μοναδική στιγμή στην ιστορία της μουσικής κατά την οποία η υψηλή τέχνη έγινε ταυτόχρονα και λαϊκή.
Το έργο / Το τρίπρακτο μελόδραμα Ριγολέττος είναι εμπνευσμένο από το θεατρικό Ο βασιλιάς διασκεδάζει (1832) του Βικτόρ Ουγκό. Το ποιητικό κείμενο υπογράφει ο Φραντσέσκο Μαρία Πιάβε.
Πρεμιέρες / Ο Ριγολέττος πρωτοπαρουσιάστηκε στο Θέατρο Ο Φοίνικας της Βενετίας στις 11 Μαρτίου 1851. Στην Ελλάδα αναφέρεται παράσταση της όπερας το 1852 στην υπό βρετανική προστασία Κέρκυρα και στις 28 Οκτωβρίου 1853 στην Αθήνα, σε ιταλική γλώσσα. Στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ο Ριγολέττος περιλήφθηκε τον Ιανουάριο του 1948, όταν δόθηκε σε μουσική διεύθυνση του Λεωνίδα Ζώρα και σε σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Πέρση, με τον Ευάγγελο Μαγκλιβέρα στον κεντρικό ρόλο, τον Αντώνη Δελένδα ως Δούκα και τη Φραντσέσκα Νικήτα ως Τζίλντα.
Σύνοψη πρωτοτύπου
Α΄ Πράξη / Αίθουσα στο δουκικό μέγαρο, Μάντοβα, 16ος αιώνας. Κατά τη διάρκεια μιας γιορτής στο ανάκτορο ο Δούκας της Μάντοβας διηγείται στους αυλικούς τις νέες «περιπέτειές» του. Μιλά για μια όμορφη κοπέλα που έχει προσέξει στην εκκλησία και την οποία επιθυμεί να κατακτήσει. Την ίδια στιγμή φλερτάρει την Κόμησσα του Τσεπράνο. Ο Ριγολέττος, ο καμπούρης γελωτοποιός της αυλής, χλευάζει τον σύζυγο της κόμησσας και παροτρύνει τον Δούκα να εξορίσει, ακόμα και να εκτελέσει τον Κόμη του Τσεπράνο. Όταν ο ιππότης Μαρούλλο διαδίδει τη φήμη ότι ο Ριγολέττος έχει κρυφή ερωμένη, όλοι μαζί οι αυλικοί αποφασίζουν να τον εκδικηθούν απάγοντάς την. Ο Κόμης του Μοντερόνε κατηγορεί τον Δούκα ότι έχει ατιμάσει την κόρη του και, ενοχλημένος από τα ειρωνικά σχόλια του γελωτοποιού, καταριέται τόσο τον Ριγολέττο όσο και τον Δούκα.
Σε έναν δρόμο κοντά στο σπίτι του Ριγολέττου. Αναλογιζόμενος συνεχώς την κατάρα του Κόμη του Μοντερόνε, ο Ριγολέττος επιστρέφει στο σπίτι του. Λίγο προτού φτάσει, τον πλησιάζει ο Σπαραφουτσίλε, δολοφόνος επί πληρωμή. Στο σπίτι η Τζίλντα, κόρη του Ριγολέττου, διαβεβαιώνει τον πατέρα της ότι δεν βγαίνει παρά μόνο για να εκκλησιαστεί. Όταν ο Ριγολέττος αποσύρεται, εμφανίζεται ο Δούκας, ο οποίος κρυφακούει την Τζίλντα να εξομολογείται στη βάγια της ότι αισθάνεται ενοχές επειδή δεν ανέφερε στον πατέρα της τον άγνωστο νεαρό που έχει συναντήσει στην εκκλησία, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Δούκα. Τη στιγμή που μιλά για τον έρωτά της, εμφανίζεται ο Δούκας και εκφράζει στην Τζίλντα τα αισθήματά του, λέγοντάς της πως είναι φτωχός σπουδαστής. Στο μεταξύ, καταφτάνουν ο Κόμης του Τσεπράνο, ο Μπόρσα και ο Μαρούλλο, με σκοπό να απαγάγουν αυτήν που νομίζουν ερωμένη του Ριγολέττου. Όταν ο γελωτοποιός τούς ξαφνιάζει, εκείνοι τον πείθουν ότι θέλουν να απαγάγουν την Κόμησσα του Τσεπράνο και του ζητούν να τους βοηθήσει. Ο Ριγολέττος δέχεται, και εκείνοι του δένουν τα μάτια. Καθυστερημένα, αφού οι άνδρες έχουν αρπάξει την Τζίλντα, ο πατέρας της συνειδητοποιεί την αλήθεια.
Β΄ Πράξη / Στο δουκικό μέγαρο. Οι ευγενείς, που ακόμη αγνοούν την πραγματική σχέση της κοπέλας με τον γελωτοποιό, πληροφορούν τον Δούκα ότι έχουν απαγάγει την ερωμένη του Ριγολέττου. Ο Δούκας σπεύδει να τη βρει, ώστε να μείνει μόνος μαζί της. Ο Ριγολέττος εκλιπαρεί τους αυλικούς να την ελευθερώσουν. Έπειτα εμφανίζεται η Τζίλντα, κυριευμένη από έρωτα, αλλά και τύψεις. Οι αυλικοί ξαφνιάζονται μόλις συνειδητοποιούν ότι δεν πρόκειται για την ερωμένη, αλλά για την κόρη του γελωτοποιού. Οργισμένος, ο Ριγολέττος ορκίζεται ότι θα εκδικηθεί τον Δούκα.
Γ΄ Πράξη / Κοντά στον ποταμό Μίντσο, στα περίχωρα της Μάντοβας. Ο Ριγολέττος και η Τζίλντα φτάνουν σε ένα μαγειρείο, όπου βρίσκεται επίσης ο Σπαραφουτσίλε. Ο Ριγολέττος κλείνει συμφωνία μαζί του, σχεδιάζοντας τη δολοφονία του άνδρα που ατίμασε την κόρη του. Λίγο αργότερα η Τζίλντα βλέπει κρυφά τον Δούκα να φλερτάρει τη Μανταλένα, αδελφή του Σπαραφουτσίλε.
Γοητευμένη από τον Δούκα, η Μανταλένα παρακαλεί τον αδελφό της να αθετήσει τη συμφωνία με τον γελωτοποιό. Εκείνος της υπόσχεται ότι, αν κάποιος άλλος μπει την κατάλληλη στιγμή στο μαγειρείο, θα σκοτώσει εκείνον αντί του υποψήφιου θύματος. Η ερωτευμένη Τζίλντα, η οποία κρυφακούει τη συνομιλία, αποφασίζει να θυσιάσει τη ζωή της. Πράγματι, μεταμφιεσμένη σε άνδρα, χτυπά εγκαίρως την πόρτα τους.
Ο Ριγολέττος καταφτάνει με τα χρήματα. Ο Σπαραφουτσίλε του παραδίδει μέσα σε σακί ένα δολοφονημένο σώμα. Προτού ρίξει το πτώμα στον ποταμό, ο Ριγολέττος ακούει από μακριά τη φωνή του Δούκα. Κατάπληκτος, ανοίγει το σακί και αντικρίζει την ετοιμοθάνατη κόρη του. Απελπισμένος, θυμάται και πάλι την κατάρα του Κόμη του Μοντερόνε.
Τη μουσική διεύθυνση θα έχει ο Λουκάς Καρυτινός, η σκηνοθεσία είναι της Κατερίνας Ευαγγελάτου, τα σκηνικά της Εύας Μανιδάκη, τα κοστούμια του Αλαν Χράνιτελ η χορογραφία και κινησιολογία της Πατρίσιας Απέργη, οι φωτισμοί της Ελευθερίας Ντεκώ, η διεύθυνση χορωδίας του Αγαθάγγελου Γεωργακάτου και η διεύθυνση μπάντας της Κάτιας Μολφέση.
Με την Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΛΣ
Τιμές εισιτηρίων: €25, €45, €55, €60, €85, €100
Φοιτητικό, παιδικό: €15 / ΑΜΕΑ: €15
Προπώληση: Ταμεία ΕΛΣ, εκδοτήρια Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου,
aefestival.gr & viva.gr
