Τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη δίκαιη κατανομή ευθύνης και την αλληλεγγύη στο δυσκολότερο ίσως σύγχρονο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη αναζητεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με την πρόταση που κατέθεσε για το Μεταναστευτικό. Σε μία προσπάθεια να ξεπεράσει τα αδιέξοδα της υφιστάμενης διαχείρισης που οδήγησαν σε κακοδιαχείριση ευρωπαϊκών πόρων, σε κολαστήρια, τύπου Μόριας, αλλά και στην εργαλειοποίηση του ανθρώπινου πόνου από τον Ερντογάν, και όχι μόνο. Στόχος της πρότασης είναι να υπάρξει μεγαλύτερη αυστηρότητα στις επιστροφές παράτυπων μεταναστών, αυξημένοι έλεγχοι στα σύνορα και ευρύτερη επιτάχυνση των διαδικασιών. Αλλά, όπως διαφαίνεται, η πρόταση επιχειρεί παράλληλα, να συγκεράσει αποκλίνουσες απόψεις και συμφέροντα των κρατών- μελών, με ότι αυτό συνεπάγεται για την υπό διαμόρφωση συνεκτική και ολοκληρωμένη κοινή ευρωπαϊκή πολιτική.
Ο πρώτος πυλώνας της νέας πρότασης στοχεύει στην καθιέρωση μιας ολοκληρωμένης διαδικασίας συνόρων, η οποία για πρώτη φορά περιλαμβάνει έλεγχο πριν από την είσοδο που καλύπτει τον προσδιορισμό όλων των ατόμων που διασχίζουν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ χωρίς άδεια ή έχουν αποβιβαστεί μετά από έρευνα και επιχείρηση διάσωσης. Αυτό συνεπάγεται έλεγχο υγείας και ασφάλειας, δακτυλικά αποτυπώματα και εγγραφή στη βάση δεδομένων Eurodac. Μετά τον έλεγχο, τα άτομα μπορούν να διοχετεύονται στη σωστή διαδικασία, είτε στα σύνορα για ορισμένες κατηγορίες αιτούντων ή σε μια κανονική διαδικασία ασύλου. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας στα σύνορα, θα ληφθούν, όπως τονίζεται, γρήγορες αποφάσεις ασύλου ή επιστροφής. Η ψηφιακή υποδομή της ΕΕ και κατ επέκταση της Ελλάδος για τη διαχείριση της μετανάστευσης θα εκσυγχρονιστεί περαιτέρω ώστε να αντικατοπτρίζει και να υποστηρίζει αυτές τις διαδικασίες.
Με άλλα λόγια, αναθεωρείται η ισχύουσα αρχή που συνίσταται στο να ανατίθεται στην πρώτη χώρα εισόδου ενός μετανάστη στην ΕΕ όπως η Ελλάδα, η ευθύνη της επεξεργασίας του αιτήματός του για άσυλο.
Το σύμφωνο θα επιδιώξει επίσης να ενισχύσει ένα κοινό σύστημα ΕΕ για επιστροφές μ’ ένα πιο αποτελεσματικό νομικό πλαίσιο, έναν ισχυρότερο ρόλο της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, και έναν νεοδιορισμένο Συντονιστή Επιστροφών της ΕΕ. Το μόνιμο σώμα της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, έχει προγραμματιστεί για ανάπτυξη από την 1η Ιανουαρίου 2021.
Ο δεύτερος πυλώνας στον πυρήνα του Συμφώνου είναι η δίκαιη κατανομή ευθύνης και αλληλεγγύης. Κάθε κράτος μέλος, χωρίς καμία εξαίρεση, πρέπει να συμβάλλει στην αλληλεγγύη σε περιόδους κρίσης, να συμβάλει στη σταθεροποίηση του συνολικού συστήματος, να υποστηρίξει τα κράτη μέλη υπό πίεση και να διασφαλίσει ότι η Ένωση εκπληρώνει τις ανθρωπιστικές της υποχρεώσεις.
Πως θα γίνει αυτό; Η Κομισιόν προτείνει ένα σύστημα ευέλικτων συνεισφορών από τα κράτη μέλη, που μπορεί να κυμαίνονται από τη μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο από τη χώρα της πρώτης εισόδου έως την ανάληψη ευθύνης για τα άτομα που επιστρέφουν χωρίς δικαίωμα διαμονής ή διάφορες μορφές επιχειρησιακής υποστήριξης. Με άλλα λόγια, οι χώρες της ΕΕ που δεν θέλουν να πάρουν αιτούντες ασύλου σε περίπτωση αύξησης των μεταναστευτικών ροών πρέπει αντίθετα να συμμετάσχουν στις επιστροφές όσων η αίτηση τους για άσυλο απορρίπτεται από τις ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες έφθασαν, προς τις χώρες προέλευσής τους.
Το πρόβλημα είναι ότι και το νέο προτεινόμενο σύστημα βασίζεται σε ευέλικτες μορφές υποστήριξης που ξεκινούν από εθελοντική βάση, με ότι αυτό συνεπάγεται. Ωστόσο, προβλέπονται αυστηρότερες συνεισφορές σε περιόδους πίεσης στα επιμέρους κράτη μέλη, βάσει ενός δικτύου ασφαλείας.
Η Κομισιόν ανακοίνωσε επίσης, ειδική ομάδα εργασίας για τη μόνιμη βελτίωση της κατάστασης στη Λέσβο. Στόχος της ομάδας θα είναι η διασφάλιση της αποτελεσματικής διαχείρισης της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένων επαρκών συνθηκών διαβίωσης, περισσότερης βεβαιότητας μέσω ταχύτερων διαδικασιών και πιο ισορροπημένης κατανομής ευθύνης και αλληλεγγύης. Η ειδική ομάδα θα συνεργαστεί στενά με επιτόπιους οργανισμούς της ΕΕ και διεθνείς οργανισμούς. Αλλά και με τις ελληνικές αρχές για την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων υποδοχής τους επόμενους μήνες. Οι εγκαταστάσεις, λέγεται ότι θα είναι ευρωπαϊκού επιπέδου, ανθεκτικές υποδομές και θα παρέχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και επαρκή αποχέτευση. Θα λάβουν υπόψη τις ειδικές ανάγκες των γυναικών, των παιδιών και των οικογενειών, και θα απαιτήσει μεγαλύτερη συμμετοχή των οργανισμών της ΕΕ και των διεθνών οργανισμών.
Επίσης, αυτή η ομάδα θα επιβλέπει:
--Τον τερματισμό του υπερπληθυσμού μέσω της μεταφοράς εναπομείναντων ευάλωτων ατόμων στην ηπειρωτική χώρα και της συνεχιζόμενης μετεγκατάστασης ασυνόδευτων παιδιών και οικογενειών με παιδιά σε άλλα κράτη μέλη
– Αύξηση εθελοντικών επιστροφών
– Γρήγορες, αποτελεσματικές διαδικασίες για την παροχή σαφήνειας και βεβαιότητας στους αιτούντες και τη βελτίωση της σύνδεσης μεταξύ βασικών διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένου του ασύλου και της επιστροφής ή της ένταξης που υποστηρίζονται από οργανισμούς της ΕΕ
Ο Γ. Κουμουτσάκος, σχολιάζοντας τη συνολική πρόταση, μεταξύ άλλων, δήλωσε χαρακτηριστικά:
“Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέβαλε προσπάθεια να συγκεράσει αποκλίνουσες απόψεις, προερχόμενες από διαφορετικές ομάδες κρατών. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, τα κείμενα που παρουσιάστηκαν σήμερα θα αποτελέσουν αντικείμενο έντονων διαπραγματεύσεων. Κατά τη διάρκειά τους θα υποστηρίξουμε ενεργά και αποφασιστικά τις θεμελιώδεις θέσεις μας”.
Απέναντι στην προωθούμενη εθελοντική αλληλεγγύη, έβαλε και πάλι στο τραπέζι την έννοια της “υποχρεωτικής αλληλεγγύης και του δίκαιου επιμερισμού του βάρους μεταξύ όλων των κρατών- μελών που θα εξισορροπεί την ευθύνη την οποία επωμίζονται τα κράτη πρώτης υποδοχής, συμπεριλαμβανομένων βεβαίως μετεγκαταστάσεων”. Η διαπραγμάτευση θα είναι μακρά και δύσκολη. Μέχρι τότε η Ευρώπη θα αναζητά την κοινή Μεταναστευτική της πολιτική.
