Νέο σινιάλο στις διεθνείς υγειονομικές Αρχές για αυστηρή επαγρύπνηση στέλνουν ο ΠΟΥ και το γερμανικό επιδημιολογικό Ινστιτούτο Robert Koch μετά τα πρώτα κρούσματα (επιβεβαιωμένα ή ύποπτα) της «ευλογιάς των πιθήκων» που έχουν καταγραφεί σε Μεγάλη Βρετανία, Βόρειο Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία και ΗΠΑ. Η κινητοποίηση του ΠΟΥ ξεκίνησε πριν 12 ημέρες στις 7 Μαΐου, με τον ασθενή μηδέν να αφορά Βρετανό που ταξίδεψε από το Ην. Βασίλειο στη Νιγηρία. Ο ασθενής ανέπτυξε ένα εξάνθημα στα τέλη Απριλίου (29/4) και επέστρεψε στο Ην. Βασίλειο στις 4/5.
Επειδή στη Νιγηρία η «ευλογιά των πιθήκων» είναι ενδημική νόσος, οι ειδικοί υποπτεύθηκαν αμέσως ότι επρόκειτο για τέτοιο περιστατικό και ο ασθενής τέθηκε σε απομόνωση, ενώ η ιχνηλάτηση των στενών επαφών του συνέβαλε στο να εντοπιστούν τα άτομα στο σύστημα υγείας, την κοινότητα και τις πτήσεις τα οποία τέθηκαν σε παρακολούθηση για 21 ημέρες. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται 6 Αμερικανοί που βρίσκονταν στην ίδια πτήση με τον ασθενή μηδέν. Σύμφωνα με το γερμανικό επιδημιολογικό ινστιτούτου «Robert Koch» η ιογενής λοίμωξη πλήττει κυρίως ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους άνδρες ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι μεταδίδεται και με το σεξ.
Διασπορά κρουσμάτων σε Ευρώπη και Αμερική
Στην τωρινή έξαρση έχουν επιβεβαιωθεί μέχρι στιγμής 40 κρούσματα και άλλα 72 ύποπτα παγκοσμίως
Στη Βρετανία, οι υγειονομικές αρχές έχουν εντοπίσει επτά κρούσματα «ευλογιάς των πιθήκων» σε χρονική διάρκεια περίπου ενός μηνός. Στην Πορτογαλία, το υπουργείο Υγείας έχει επιβεβαιώσει πέντε κρούσματα και διερευνά 20 ύποπτα κρούσματα, ενώ η Ισπανία εντόπισε τουλάχιστον οκτώ ύποπτα κρούσματα στη Μαδρίτη και η Ιταλία επιβεβαίωσε τρία κρούσματα. Το Βέλγιο επιβεβαίωσε δύο κρούσματα της νόσου, το πρώτο στην Αμβέρσα και το δεύτερο στην περιφέρεια της Φλαμανδικής Μπραμπάντ.
Μέχρι στιγμής όλα τα περιστατικά αφορούν άνδρες και η διασπορά τους δείχνει ότι η νόσος σε αυτό το στάδιο χαρακτηρίζεται από παρατεταμένη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο και όχι από μολυσμένο ζώο σε άνθρωπο, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Τα τελευταία χρόνια ο ΠΟΥ έχει καταγράψει εκατοντάδες σποραδικά κρούσματα σε δασικές περιοχές της Δυτικής και της Κεντρικής Αφρικής.
Ωστόσο, για πρώτη φορά παρατηρείται ταυτόχρονη εξάπλωση της «ευλογιάς των πιθήκων» σε περισσότερες από μία ευρωπαϊκές χώρες και καθώς τα κρούσματα δεν έχουν όλα μεταξύ τους άμεση σχέση, θα πρέπει να υπάρχουν σίγουρα αδιάγνωστοι («ασυμπτωματικοί») φορείς της νόσου, όπως επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής επιδημιολογίας ΕΚΠΑ Γκίκας Μαγιορκίνης.
Τα ύποπτα συμπτώματα
Σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Υγείας (NHS) της Βρετανίας, η «ευλογιά των πιθήκων» είναι μία ιογενής λοίμωξη που μεταδίδεται από μολυσμένα ζώα, όπως τα τρωκτικά. Ο άνθρωπος μπορεί να μολυνθεί από το μολυσμένο ζώο αν τον δαγκώσει το ζώο ή αν έρθει σε επαφή με το αίμα ή τα σωματικά του υγρά ή με το εξάνθημα που προκαλεί η λοίμωξη.
Η «ευλογιά των πιθήκων» μπορεί επίσης να μεταδοθεί με την κατανάλωση μισοψημένου κρέατος από ένα μολυσμένο ζώο. Μεταδίδεται επίσης με την επαφή με άλλα προϊόντα από μολυσμένα ζώα (π.χ. τη γούνα τους). Η μετάδοση μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να συμβεί κατά την επαφή με μολυσμένα αντικείμενα του πάσχοντος (π.χ. με τα σεντόνια ή τις πετσέτες του), καθώς και με τα σταγονίδια, που εκτινάσσονται από τον ασθενή, όταν βήχει ή φταρνίζεται. Η περίοδος επώασης για τον ιό της «ευλογίας των πιθήκων» είναι συνήθως έξι με 13 μέρες αλλά μπορεί να κυμανθεί από πέντε μέχρι 21 μέρες και γι’ αυτό έχει επιλεχθεί το διάστημα των 21 ημερών ως το διάστημα της παρακολούθησης των στενών επαφών.
Τα συμπτώματα μπορεί να προκαλέσουν φαγούρα και να είναι ιδιαίτερα επώδυνα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά από 5 έως 21 ημέρες από την έκθεση στον ιό και περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό, πονοκέφαλο, μυαλγίες, πόνο στη μέση σαν οσφυαλγία, διογκωμένους λεμφαδένες, ρίγη, κόπωση και δερματικό εξάνθημα που εμφανίζεται μία έως πέντε ημέρες μετά την εκδήλωση των πρώτων συμπτωμάτων, ξεκινώντας από το πρόσωπο και στη συνέχεια εξαπλώνεται στο υπόλοιπο σώμα.
Το εξάνθημα της «ευλογιάς των πιθήκων» ξεκινά με εξογκωμένα σπυράκια, που σταδιακά μετατρέπονται σε φλύκταινες δηλαδή φουσκάλες με υγρό. Οι φλύκταινες αυτές δημιουργούν κρούστα που ξεραίνεται και πέφτει. Τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν εντός 2-4 εβδομάδων. Η θεραπεία είναι συμπτωματική δηλαδή στοχεύει στην ανακούφιση των συμπτωμάτων. Κατά κανόνα η νόσος είναι ήπια και οι περισσότεροι άνθρωποι αναρρώνουν απομονωμένοι χωρίς να δημιουργηθούν επιπλοκές.
Δυο στελέχη του ιού
Το στέλεχος του υπαίτιου ιού που ενδημεί στη Δυτική Αφρική κι ευθύνεται για τα πρώτα κρούσματα σε Μ. Βρετανία και βόρειο Ιρλανδία έχει ποσοστό θνησιμότητας περίπου 1%, με τις εγκύους και τα μικρά παιδιά να κινδυνεύουν περισσότερο. Υπάρχουν δύο κλάδοι στελεχών του ιού της «ευλογιάς των πιθήκων» εκ των οποίων ο ένας βρίσκεται στη Δυτική Αφρική και ο άλλος στην κεντρική Αφρική.
Ο κλάδος της Δυτικής Αφρικής σχετίζεται συνήθως με ήπια νόσο και αυτο-ίαση παρότι ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να νοσήσουν σοβαρά, ενώ η θνητότητα της ιογενούς λοίμωξης κυμαίνεται στο 1%. Στον αντίποδα, ο κλάδος της κεντρικής Αφρικής προκαλεί λοίμωξη με θνητότητα 10%.
Από τα διαχρονικά ευρήματα προκύπτει ότι ο εμβολιασμός έναντι της ευλογιάς παρέχει προστασία ωστόσο φαίνεται που τα άτομα που κολλούν «ευλογία των πιθήκων» έχοντας ταξιδέψει στις χώρες όπου η νόσος είναι ενδημική έχουν μειωμένη ανοσία.
Διασπορά με «αθόρυβη» μετάδοση
Στα νέα περιστατικά «ευλογίας των πιθήκων» σε αντίθεση με τα σποραδικά κρούσματα που σχετίζονται με ταξίδια στην Αφρικανική Ήπειρο, εκεί όπου ο ιός είναι ενδημικός, δεν έχει ακόμα εντοπιστεί η πηγή της μόλυνσης. Φαίνεται πάντως από τη διασπορά ότι η «ευλογιά των πιθήκων» μόλυνε ανθρώπους στη Μ. Βρετανία που ανήκαν στο συγγενικό κύκλο των ταξιδιωτών άλλα που δεν είχαν ταξιδέψει σε ύποπτη χώρα.
Από τη συμπτωματολογία της λοιμώδους νόσου αλλά και από τον τρόπο διασποράς των κρουσμάτων προκύπτει ότι αρκετά περιστατικά δεν διαγιγνώσκονται ποτέ, οπότε υπάρχει κατά κάποιον τρόπο «αθόρυβη» μετάδοση.
Μπορεί η ευλογιά των πιθήκων να εξελιχτεί σε νέα πανδημία;
Οι επιστήμονες αρχίζουν να εκφράζουν ανησυχίες για την πιθανότητα να προκύψει μια νέα επιδημία, καθώς έχουν εντοπιστεί κρούσματα σε τουλάχιστον επτά χώρες και ο αριθμός αυτός αυξάνεται κάθε μέρα. Ακολουθεί με τη μορφή ερωταπαντήσεων, με βάση κυρίως το New Scientist, μια σύνοψη για το τι γνωρίζουμε έως τώρα:
Τι είναι η νόσος αυτή;
Είναι μια σχετικά σπάνια νόσος που προκαλείται από έναν ιό (Poxvirus), που ανήκει στην ίδια οικογένεια με τον ιό της ευλογιάς. Η νόσος συνήθως εξαπλώνεται μεταξύ των μαϊμούδων στην Κεντρική και Δυτική Αφρική, όπου ενδημεί, αλλά περιοδικά "πηδάει" και στους ανθρώπους, έχοντας προκαλέσει μέχρι σήμερα μικρές εξάρσεις κρουσμάτων. Για πρώτη φορά εντοπίστηκε σε μαϊμούδες εργαστηρίου το 1958. Το πρώτο περιστατικό μόλυνσης ανθρώπου καταγράφηκε στη Δημοκρατία του Κονγκό το 1970.
Πόσα περιστατικά έχουν υπάρξει κατά την τωρινή έξαρση;
Έχουν επιβεβαιωθεί παγκοσμίως 35 κρούσματα και άλλα 72 ύποπτα, σύμφωνα με τη σχετική βάση δεδομένων που έχουν δημιουργήσει οι Μόρις Κρέμερ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και Τζον Μπραουνστάιν της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ. Επιβεβαιωμένα περιστατικά έχουν βρεθεί σε Βρετανία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Βέλγιο, ΗΠΑ και Καναδά. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πρόκειται πιθανώς μόνο για την "κορυφή του παγόβουνου" και ότι υπάρχουν πολλά περισσότερα αδιάγνωστα κρούσματα.
Συνδέονται μεταξύ τους όλα τα κρούσματα;
Αυτό δεν είναι σαφές. Έχουν βρεθεί περιπτώσεις που συνδέονται με άλλο γνωστό κρούσμα, αλλά και άλλες χωρίς καμία (γνωστή τουλάχιστον) συσχέτιση. Η Υπηρεσία Ασφάλεια της Βρετανίας (UKHSA) εκτιμά πλέον ότι ο ιός εξαπλώνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο στις χώρες με επιβεβαιωμένα περιστατικά. Αρκετά αφορούν άνδρες ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους, γι' αυτό οι υγειονομικές αρχές καλούν τους ανθρώπους με αυτό τον σεξουαλικό προσανατολισμό να προσέχουν για τυχόν εξανθήματα ή άλλα ύποπτα συμπτώματα, ώστε έγκαιρα να απευθυνθούν σε γιατρό.
Πώς εξαπλώνεται η νόσος;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), μπορεί να μεταδοθεί με την εισπνοή μολυσμένων σωματιδίων και με την επαφή με δερματικά εξανθήματα της νόσου ή με μολυσμένα από τον ιό υλικά. Σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νόσων (CDC) των ΗΠΑ, η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο πιστεύεται ότι συμβαίνει κυρίως μέσω μεγάλων αναπνευστικών σωματιδίων που δεν ταξιδεύουν μακριά, συνεπώς για να μολυνθεί κάποιος, πρέπει να υπάρξει παρατεταμένη κοντινή επαφή πρόσωπο με πρόσωπο.
Ο ιός δεν θεωρείται ότι εξαπλώνεται εύκολα μεταξύ των ανθρώπων και, σύμφωνα με την UKHSA, ο κίνδυνος μόλυνσης του πληθυσμού 'παραμένει χαμηλός'. Η νόσος μπορεί να εξαπλωθεί επίσης μέσω επαφής με ρούχα, πετσέτες, σεντόνια ή άλλα αντικείμενα μολυσμένου ατόμου. Δεν θεωρείται σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα, όμως μπορεί να μεταδοθεί πιο εύκολα κατά τη σεξουαλική επαφή μέσω του δέρματος.
Ακόμη, είναι δυνατό να μεταδοθεί από μολυσμένο ζώο σε άνθρωπο, αν κανείς δαγκωθεί από αυτό ή αγγίξει το αίμα του, τα σωματικά υγρά του, τα εξανθήματα του κ.α., ή αν φάει όχι καλά ψημένο κρέας τέτοιου ζώου.
Ποιά είναι τα συμπτώματα;
Περιλαμβάνουν πυρετό, πονοκέφαλο, μυϊκούς πόνους, πόνους στη μέση, πρησμένους λεμφαδένες, κρυάδες και εξάντληση. Μπορεί επίσης να εμφανιστούν εξανθήματα, αρχικά στο πρόσωπο και μετά σε άλλα μέρη του σώματος, μεταξύ άλλων στα γεννητικά όργανα. Το εξάνθημα μοιάζει αρχικά με εκείνο της ανεμοβλογιάς.
Πόσο θανατηφόρα είναι;
Η νόσος είναι συνήθως ήπια και οι περισσότεροι ασθενείς αναρρώνουν σε λίγες εβδομάδες χωρίς θεραπεία. Στην Αφρική μπορεί να σκοτώσει έως το 10% των ανθρώπων που μολύνονται, όμως αυτό αφορά, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το ένα από τα δύο στελέχη, εκείνο του Κονγκό, που είναι πιο επικίνδυνο, ενώ το άλλο στέλεχος, της Δυτικής Αφρικής, σκοτώνει έναν στους 100 ασθενείς. Μέχρι στιγμής, η γενετική ανάλυση έχει εντοπίσει στη Βρετανία μόνο το δεύτερο δυτικοαφρικανικό στέλεχος, αλλά δεν υπάρχουν αντίστοιχα στοιχεία αλληλούχισης από άλλες χώρες.
Τα ανωτέρω ποσοστά θανάτων αφορούν την αναλογία σε σχέση με τα επιβεβαιωμένα κρούσματα, όμως δεδομένου ότι υπάρχουν πιθανώς αρκετά ακόμη κρούσματα πιο ήπια που περνάνε απαρατήρητα, η πραγματική θνητότητα της νόσου εκτιμάται ότι είναι σημαντικά μικρότερη. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, τα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο από τους ενήλικες να αρρωστήσουν σοβαρά. Επίσης η μόλυνση μιας εγκύου μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές κύησης, ακόμη και θνησιγένεια.
Υπάρχουν θεραπείες ή εμβόλια;
Ναι. Το αντιικό φάρμακο tecovirimat (Tpoxx) έχει εγκριθεί σε ΗΠΑ και Ευρώπη κατά της συγκεκριμένης νόσου και της δαμαλίτιδας στα ζώα. Το φάρμακο μειώνει σημαντικά την πιθανότητα θανάτου. Υπάρχει επίσης το εμβόλιο Jynneos (γνωστό επίσης ως Imvanex και Imvamune), επίσης εγκεκριμένο σε ΗΠΑ και Ευρώπη, που αποτρέπει τη λοίμωξη σε ενήλικες. Επιπλέον, όσοι είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν εμβολιαστεί ως παιδιά κατά της ευλογιάς, έχουν ακόμη κάποια προστασία.
Έχουν υπάρξει στο παρελθόν εξάρσεις κρουσμάτων εκτός Αφρικής;
Είχαν συμβεί αρκετά τέτοια ξεσπάσματα, αλλά συνήθως αφορούσαν κάθε φορά λίγα μόνο κρούσματα και με πολύ περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση.
'Αρα η τωρινή έξαρση είναι η μεγαλύτερη που έχει ποτέ συμβεί;
Όχι. Είχαν υπάρξει μεγαλύτερες στην Αφρική, όπως το 2001 και 2002, όταν είχαν καταγραφεί 485 κρούσματα και 25 θάνατοι στη Δημοκρατία του Κονγκό. Το 2017 και 2018 είχαν αναφερθεί 122 επιβεβαιωμένα ή πιθανά κρούσματα και επτά θάνατοι στη Νιγηρία.
Μπορεί η τρέχουσα έξαρση να προκαλείται από νέο στέλεχος του ιού;
Παραμένει άγνωστο. Το γεγονός πάντως ότι τόσες πολλές περιπτώσεις ανιχνεύονται σε διάφορες χώρες, δείχνει ότι πρόκειται για πιο μεταδοτικό στέλεχος από άλλα στο παρελθόν. Αν και υπάρχει πιθανότητα ότι απλώς τυχαία γεγονότα, όπως η παρουσία υπερ-μεταδοτών, να έχει βοηθήσει ένα παλαιότερο στέλεχος του ιού να εξαπλωθεί ευρύτερα. Είναι νωρίς για να εξαχθεί οριστικό συμπέρασμα. Η γενετική ανάλυση περισσότερων δειγμάτων από κρούσματα θα αποκαλύψει αν πρόκειται για διαφορετικό στέλεχος.
Είναι πιθανό να προκύψει μια νέα πανδημία;
Η εκτίμηση των επιστημόνων είναι ότι το νέο ξέσπασμα μπορεί να ελεγχθεί με ιχνηλάτηση επαφών και εμβολιασμό όσων θεωρούνται ότι κινδυνεύουν με μόλυνση. Αν και δεν αποκλείουν τελείως μια πανδημία, δεν τη θεωρούν πιθανή και δεν θεωρούν ότι πρόκειται για κάτι στο ίδιο επίπεδο με τον κορονοϊό.
