της Μαριάννας Σκυλακάκη
Η εικόνα που παρουσιάζει η κοινωνία της Ελλάδας το 2018 -η κοινωνία μιας χώρας που την τελευταία δεκαετία βρέθηκε να χάνει εν καιρώ ειρήνης 25% του ΑΕΠ της- είναι καλύτερη ή χειρότερη απ'' ό,τι θα περιμένατε να είναι στον απόηχο της πρωτοφανούς αυτής κρίσης;
Αυτή την εβδομάδα, ο ερευνητικός οργανισμός διαΝΕΟσις έδωσε στη δημοσιότητα τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα της Παγκόσμιας Έρευνας Αξιών (World Values Survey ή WVS) για τη χώρα μας. Πρόκειται για ένα διεθνές ερευνητικό εγχείρημα μεγάλης κλίμακας, το οποίο μελετά τις αξίες των ανθρώπων, καθώς και το πώς αυτές μεταβάλλονται με το πέρασμα του χρόνου, αποτυπώνοντας τη στάση μιας κοινωνίας απέναντι σε μια σειρά από ζητήματα.
Το πώς κανείς ερμηνεύει τα αποτελέσματα του ελληνικού σκέλους της WVS -αν η εξέλιξη που παρουσιάζουν οι αξίες μας είναι αποκαρδιωτική ή εμμέσως αισιόδοξη- δεν εξαρτάται μόνο απ'' το αν βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο. Εξαρτάται τελικά απ'' το πώς επιλέγει να απαντήσει την αρχική αυτή ερώτηση.
Το 7ο Κύμα
Η Παγκόσμια Έρευνα Αξιών επιδιώκει από το 1981, μέσα από μια σειρά από ερευνητικά κύματα, να καλύψει ένα ευρύ φάσμα κοινωνιών -διεξάγεται σε 100 περίπου χώρες, από πολύ φτωχές μέχρι πολύ πλούσιες- αντιπροσωπεύοντας με τον τρόπο αυτό σχεδόν το 90% του παγκόσμιου πληθυσμού.
"Οι τρεις διαστάσεις της WVS, που την καθιστούν μοναδική είναι η διαχρονικότητα μέσω της επαναλαμβανόμενης διεξαγωγής της, η διεθνικότητα μέσω του πλήθους των χωρών που καλύπτει και η δυνατότητα συνδυαστικής ανάλυσης μέσω του θεματολογικού της εύρους", αναφέρει χαρακτηριστικά ο Στράτος Φαναράς της Metron Analysis στην έκθεσή του για την έρευνα. Ο πλούτος της πληροφορίας που συλλέγεται και παρουσιάζεται είναι αδιαμφισβήτητος.
Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, η Ελλάδα έλαβε μέρος στο 3ο και το 4ο κύμα της WVS, μέσω μιας ανάλογης ευρωπαϊκής έρευνας, το 1999 και το 2008. Με πρωτοβουλία της διαΝΕΟσις, που ανέθεσε την έρευνα πεδίου στη Metron Analysis, η χώρα μας συμμετείχε στο πιο πρόσφατο, 7ο κύμα, που ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2017 και θα ολοκληρωθεί το Δεκέμβριο του 2019.
Ενώ λοιπόν για τα αποτελέσματα των άλλων χωρών θα πρέπει να περιμένουμε, από την προδημοσίευση των αποτελεσμάτων για την Ελλάδα οι ερευνητές εξάγουν κάποια πρώτα συμπεράσματα.
Ανασφαλείς, Εσωστρεφείς και Καχύποπτοι
Ας ξεκινήσουμε απ'' την ελληνική καχυποψία, καθώς είναι ένα απ'' τα ευρήματα που κάνουν αίσθηση. 9 στους 10 Έλληνες διαφωνούν με την άποψη ότι "οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης". Όσο δε για τους θεσμούς τους οποίους εμπιστεύονται; Στον πάτο της σχετικής λίστας βρίσκονται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα πολιτικά κόμματα, η Παγκόσμια Τράπεζα, η κυβέρνηση, ο Τύπος, το κοινοβούλιο, η τηλεόραση... Σε ποσοστά άνω του 50% οι Έλληνες εμπιστεύονται μόλις 5 θεσμούς: τα πανεπιστήμια, τις ένοπλες δυνάμεις, την αστυνομία, την εκκλησία και τα δικαστήρια.
Την ίδια στιγμή, τα ευρήματα καταγράφουν την εικόνα μιας κοινωνίας μάλλον ανασφαλούς. 1 στους 10 δηλώνει πως έχει πέσει θύμα ενός εγκλήματος κατά το τελευταίο έτος, 3 στους 10 δηλώνουν πως στη γειτονιά τους συμβαίνουν "συχνά" ή "πολύ συχνά" ληστείες, ενώ -σε πιο μακροσκοπικό επίπεδο- 1 στους 3 ανησυχεί για το ενδεχόμενο πολέμου που να αφορά τη χώρα του.
Όσο για το πώς βλέπουμε το διαφορετικό - ή τουλάχιστον αυτό που αντιλαμβανόμαστε εμείς ως διαφορετικό; 1/4 δεν θα ήθελε γείτονες μετανάστες, 1/5 δεν θα ήθελε γείτονες αλλόθρησκους, 1/3 δεν θα ήθελε για γείτονες ομοφυλόφιλους. Όσο για τη θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας; 4 στους 10 συμφωνούν με την άποψη πως "όταν μια μητέρα εργάζεται, τα παιδιά υποφέρουν".
Ελληνική Ανθεκτικότητα
Στον Παγκόσμιο Χάρτη Αναγκών και Αξιών που προκύπτει από τα ερευνητικά δεδομένα της WVS, διαπιστώνεται ως πρώτη ανάγνωση μια υποχώρηση της Ελλάδας τα τελευταία χρόνια.
"Η Ελλάδα στην αλλαγή του αιώνα ''συνόρευε'' με την κορυφή, ενώ μια δεκαετία μετά, κινδυνεύει να βρεθεί πολύ κοντά στη ζώνη των εκτός Ευρώπης χωρών", διαπιστώνει ο Στράτος Φαναράς της Metron Analysis. Κι αν η γεύση που αφήνει αυτή η διαπίστωση είναι πικρή, κάποια απ'' τα επιμέρους, μακροσκοπικά συμπεράσματα του κ. Φαναρά αποτυπώνουν μια πιο σύνθετη πραγματικότητα.
Όπως για παράδειγμα, το γεγονός ότι η χώρα μας "παρά την υποχώρηση της, δεν βρίσκεται σε μία δραματική θέση. Υπάρχουν πολλές χώρες και ολόκληρες ζώνες χωρών που βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση". Ή το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν αποτελεί "εξαιρετική" περίπτωση στον κόσμο, αντιθέτως, βρίσκεται περίπου στο κέντρο του παγκόσμιου χάρτη τόσο ως προς τις αξίες, όσο και ως προς τις ανθρώπινες επιδιώξεις και ανάγκες. "[...] παρά τα όσα λέγονται- η χώρα μας δεν κινείται αξιακά σε κάποιο περιθώριο και δεν διακρίνεται από κάποιο ''εξαιρετισμό''. Για την ακρίβεια συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο."
Έχει, τέλος, τεράστια σημασία να αντιληφθούμε ότι οι μεταβολές αυτές δεν συντελέστηκαν εν κενώ, ήρθαν ως αποτέλεσμα μιας πολυδιάστατης και πολυετούς κρίσης που θα λειτούργησε ως τεράστιο σοκ στην καρδιά της κοινωνίας μας.
Για μια οικονομία που συρρικνώθηκε δραματική από τη μια στιγμή στην άλλη. Μια χώρα με ανεργία που ακόμη δυσκολεύεται να πέσει κάτω από το 20%, την οποία 450 χιλιάδες εγκατέλειψαν αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Για μια χώρα από την οποία πέρασε ένα μεταναστευτικό/προσφυγικό κύμα πρωτοφανούς έντασης και έκτασης. Μήπως για τη χώρα αυτή η μετατόπιση που παρατηρείται αποκαλύπτει μια ανθεκτικότητα θεσμών και αξιών -δεδομένων των συνθηκών- που θα έπρεπε να αποτελεί αφορμή αισιοδοξίας; Τι αποκαλύπτει τελικά για μας το γεγονός ότι, μετά από όλα αυτά, σε ποσοστό 71,4% δηλώνουμε πολύ ή αρκετά ευτυχισμένοι;
