Αργυρό τετράδραχμο Σμύρνης με γυναικεία κεφαλή που φορά τειχόμορφο στέμμα (Τύχη πόλεως), μετά το 165 π.Χ. © Αθήνα, Νομισματική Συλλογή Alpha Bank (φωτογρ. Π. Μαγουλάς)
«Χρήμα. Σύμβολα απτά στην αρχαία Ελλάδα» είναι ο τίτλος της νέας έκθεσης που ετοιμάζει για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ο καθηγητής αρχαιολογίας και διευθυντής του Μουσείου, Νίκος Σταμπολίδης. Η έκθεση θα διαρκέσει από τις 2 Νοεμβρίου έως τις 15 Απριλίου της επόμενης χρονιάς και αποτελεί συνδιοργάνωση με τη νομισματική συλλογή της Alpha Bank, στην οποία ανήκουν όλα τα νομίσματα που θα παρουσιαστούν.
Το θέμα της έκθεσης σχετίζεται με τις ποικίλες αναφορές και ερμηνείες των συμβόλων που είναι χαραγμένα επάνω στα νομίσματα, από τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. έως τη ρωμαϊκή περίοδο. Το νόμισμα αποτελεί, πρωτίστως, το βασικό μέσο συναλλαγής των ανθρώπων, με το οποίο καλύπτουν τις καθημερινές τους ανάγκες. Επίσης, είναι το μέσο με το οποίο το κράτος πραγματοποιεί πληρωμές και εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του.
Τα αρχαία νομίσματα, ωστόσο, δεν είναι απλώς μέσα συναλλαγής? είναι και τα ίδια σύμβολα απτά, που κρατά κανείς στα χέρια του, τα «διαβάζει» και τα αντιλαμβάνεται. Απεικονίζουν παραστάσεις, οι οποίες προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες, ιστορικές και άλλες, που συνδέονται με τον τόπο και την αρχή η οποία τα εξέδωσε.
Τον Ιούλιο που συζητήθηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ο προσωρινός δανεισμός 140 έργων, από 26 αρχαιολογικά μουσεία αρμοδιότητας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με σκοπό την παρουσίασή τους στην έκθεση. Εγκρίθηκαν όλα τα αιτήματα, εκτός από το αίτημα δανεισμού μαρμάρινου αγάλματος του Απόλλωνα από τη Δήλο, του οποίου η κατάσταση δεν είναι καλή. Ο κ. Σταμπολίδης θα αντικαταστήσει την «απώλεια» με φωτογραφία του εκθέματος, η οποία θα εκτεθεί με ειδικό τρόπο.
Συνολικά, 85 νομίσματα από τη Συλλογή της Alpha Bank παρουσιάζονται μαζί με 160 αντικείμενα (πήλινα αγγεία και ειδώλια, μαρμάρινα και χάλκινα αγαλμάτια, ανάγλυφα, χρυσά κοσμήματα, μετρητικά σκεύη, νομίσματα από κλειστά σύνολα και επιγραφές) που προέρχονται από 32 Αρχαιολογικά Μουσεία και Συλλογές της Ελλάδος, της Ιταλίας, της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Μαρμάρινη κεφαλή πυργοστεφούς Τύχης, τέλη 1ου αι. μ.Χ. © Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Κορίνθου (φωτογρ. αρχείο ΕφΑ Κορινθίας)
«Επιχειρούμε ποικίλες αναγνώσεις συμβόλων νομισμάτων από τον 6ο αι. π.Χ., οπότε και εμφανίζεται το κέρμα (διότι υπήρχαν νομίσματα με άλλη μορφή και στις προνομισματικές κοινωνίες) μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο» είπε ο κ. Σταμπολίδης μιλώντας για το σκεπτικό της έκθεσης.
Η έκθεση θα διαρθρωθεί σε οκτώ θεματικές ενότητες:
Ενότητα 1. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ
Ενότητα 2. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ
Ενότητα 3. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ενότητα 4. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ενότητα 5. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΙΔΕΩΝ
Ενότητα 6. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Ενότητα 7. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ενότητα 8. ΧΡΗΜΑ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΕΣ
Ξεκινώντας από τα πρώτα ανεικονικά νομίσματα, παρακολουθούμε την εξέλιξη του νέου μέσου συναλλαγής, του κέρματος, που καθιερώθηκε και εξαπλώθηκε τάχιστα στον αρχαίο κόσμο, φέροντας ακόμη και συγκεκριμένες ονομασίες ( π.χ. δαρεικοί, χελώνες, γλαύκες, κ.λπ). Παρατηρώντας την εικονογραφία, διαπιστώνουμε ότι οι όψεις των νομισμάτων μετατρέπονται σε πεδίο συμβολισμού καθώς, σταδιακά, αποτυπώνουν θρησκευτικά σύμβολα, εμπορικά αγαθά, έργα τέχνης, ιστορικά γεγονότα και αφηρημένες έννοιες, όπως ο πλούτος, η ευημερία, η νίκη, αλλά και προπαγανδιστικά μηνύματα της εκάστοτε εξουσίας και εκδότριας αρχής. Η περιήγηση ολοκληρώνεται με την ανάδειξη του ρόλου του νομίσματος στην κοινωνία και με μία σύντομη αναφορά στην αρχαιοελληνική τραπεζική δραστηριότητα.
«Το χρήμα είναι μέσον με το οποίο ο άνθρωπος καλύπτει τις καθημερινές του ανάγκες, αλλά χρησιμοποιείται, με διαφορετικό τρόπο, για πληρωμές από το κράτος και τις επιχειρήσεις» είπε ο κ. Σταμπολίδης. «Συνήθως, οι νομισματικές εκθέσεις δεν είναι πολύ ελκυστικές στο κοινό. Αυτό προσπαθήσαμε να αλλάξουμε παρουσιάζοντας το νόμισμα ως κήρυκα συμβόλων, ιδεών, αξιών, μηνυμάτων, ακόμα και προπαγάνδας.»
Αττικός ερυθρόμορφος αμφορέας του Ζωγράφου του Βερολίνου. Εικονίζεται αθλητής οπλιτοδρόμος σε στάση εκκίνησης, περ. 470 π.Χ. © Παρίσι, Μουσείο Λούβρου (φωτογρ. St. Marechalle)
«Τα νομίσματα σε κάθε προθήκη θα είναι προβεβλημένα με τρόπο που να εξαίρονται, αλλά και μαζί με άλλα αρχαιολογικά αντικείμενα: αγγεία, αγάλματα, ανάγλυφα, επιγραφές κ.α.»
Όπως συμβαίνει σε κάθε έκθεση, και σε αυτήν θα υπάρχουν σημαντικά δάνεια από μεγάλα μουσεία του εξωτερικού, όπως το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο, το Μουσείο της Νάπολης και του Τάραντα. Ο κ. Σταμπολίδης επιτυγχάνει πάντοτε σημαντικούς δανεισμούς, λόγω της εξαιρετικής συνεργασίας με τα μουσεία αυτά, αλλά και λόγω των σημαντικών εκθέσεων που διοργανώνει στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
Επιμελητές της έκθεσης είναι οι: Καθηγητής Nίκος Σταμπολίδης, Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Γιώργος Τασούλας, Αρχαιολόγος MPhil., Επιμελητής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Δρ. Δήμητρα Τσαγκάρη, Επιμελήτρια Νομισματικής Συλλογής Alpha Bank
Ιδέα-Συντονισμός: Νίκος Σταμπολίδης, Δήμητρα Τσαγκάρη
