Μιχαήλ Άγγελος, Unfinished Cartoon for a Madonna and Child (1525-30) © Casa Buonarroti, Φλωρεντία
Για τον Μιχαήλ Άγγελο, η γλυπτική σήμαινε την απελευθέρωση της φιγούρας μέσα σε ένα κομμάτι μαρμάρου. Η Carmen C. Bambach, διοργανώτρια μιας έκθεσης που εστιάζει στα σχέδια του καλλιτέχνη της Αναγέννησης, βλέπει μια παρόμοια προσπάθεια στα έργα του σε χαρτί. «Γίνεται μια διαδικασία απελευθέρωσης της μορφής εκ των έσω», είπε. «Ακόμη και όταν σχεδιάζει, έχει κανείς την αίσθηση αυτής της προσέγγισης ... Πάντα αισθάνεται κανείς αυτήν τη δύναμη της γραμμής του.»
Αυτή η δύναμη θα παρουσιαστεί από αύριο στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη. Το Met έχει συγκεντρώσει τη μεγαλύτερη ομάδα αυθεντικών σχεδίων του Μιχαήλ Αγγέλου που έχει συγκεντρωθεί ποτέ για δημόσια έκθεση, δήλωσε η κ. Bambach, επιμελήτρια στο τμήμα σχεδίων και τυπωμάτων. Η έκθεση Michelangelo: Divine Draftsman and Designer περιλαμβάνει 128 σχέδια, τρία γλυπτά και έναν πίνακα, όλα από το μεγάλο δάσκαλο. Η έκθεση προσφέρει επίσης ματιές στην ποίηση του καλλιτέχνη και στην καλλιγραφία του, για την οποία ήταν περήφανος.
Ένας ασταμάτητος εργαζόμενος, ο Μιχαήλ Άγγελος τελειοποίησε τη δική του καλλιγραφία, κινούμενος από ένα ορθό γοτθικό στυλ σε μια κομψή πλάγια συνεχή γραφή από την ηλικία των 25 ετών. «Γνωρίζουμε ότι αγαπούσε τον όμορφο γραφικό χαρακτήρα και επέκρινε τους ανιψιούς του για το γεγονός ότι είχαν πραγματικά απαίσιο γραφικό χαρακτήρα», δήλωσε η κ Bambach, προσθέτοντας ότι σε μια επιστολή ο Μιχαήλ Άγγελος έγραψε: «Δεν ξέρω από πού μάθατε να γράφετε! Δεν μπόρεσα να διαβάσω την επιστολή σας επειδή ξεκίνησα και μ' έπιασε πονοκέφαλος από την ανάγνωση.» Αριστερόχειρας από τη γέννησή του το 1475, εκπαίδευσε τον εαυτό του να γράφει και να σχεδιάζει με το δεξί, αλλά να σφυρηλατούσε με το αριστερό όταν έκανε γλυπτική.
Αν και τα πιο γνωστά έργα του Μιχαήλ Αγγέλου, -όπως η ζωγραφισμένη οροφή της Καπέλα Σιξτίνα και τα γλυπτά του Δαυίδ και Πιετά-, είναι τα πιο εντυπωσιακά, τα σχέδια του βρίθουν αποκαλύψεων για τον περίπλοκο δημιουργό τους. «Τα σχέδια είναι μια από τις πιο οικείες πράξεις», δήλωσε η κ. Bambach. «Υπάρχει μια τεράστια αίσθηση αμεσότητας. Βλέπετε πραγματικά τον καλλιτέχνη να διατυπώνει ιδέες».
Μιχαήλ Άγγελος, Πορτραίτο του Andrea Quaratesi (1532) © Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο
Η έκθεση ανοίγει με μια αίθουσα αφιερωμένη στην εκπαίδευση του Μιχαήλ Αγγέλου ως εφήβου στο φλωρεντινό εργαστήριο του Domenico Ghirlandaio. Εκείνος έκανε θαύματα με τα δύσκολα μέσα, όπως η πένα και το μελάνι, στα οποία τα λάθη ήταν δύσκολο να διαγραφούν ή να αποκρυφθούν. Αν και ορισμένοι βιογράφοι χαρακτήρισαν τον Μιχαήλ Άγγελο ως επαναστατικό δημιουργό, οφείλει πολλά σε καλλιτέχνες του ύστερου 15ου αιώνα, όπως ο Ghirlandaio, και τις παραδόσεις τους, είπε η κ. Bambach.
Η έκθεση περιλαμβάνει σχέδια και έργα ζωγραφικής του Ghirlandaio, συμπεριλαμβανομένου του έργου Drapery Study for a Standing Figure. Το έργο παρουσιάζει τεχνικές λεπτομέρειες που εφάρμοζε ο Μιχαήλ Άγγελος, όπως η εναλλάξ σχεδίαση με πένα και μελάνι και με γκουάς, για να αποτυπώσει πώς τα ρούχα έπεφταν πάνω στους ώμους και συσσωρεύονταν γύρω από τους αγκώνες.
Το 1496, ο 21χρονος Μιχαήλ Άγγελος έφτασε στη Ρώμη, όπου επί δεκαετίες παρήγαγε τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα έργα του, πολλά για το Βατικανό. Το ευμετάβλητο ταλέντο του Μιχαήλ Αγγέλου βοήθησε τους πάτρονες και τους πάπες που θαύμαζαν το έργο του να είναι επιεικείς με τη δυσεντερική φύση του. Σύμφωνα με τον κατάλογο της έκθεσης της κ. Bambach, ο Πάπας Λέων Ι'' λέγεται ότι είχε απελπιστεί που «κανείς δεν μπορούσε να συνεργαστεί μαζί του», ενώ ο Πάπας Κλήμης Ζ'' περιέγραψε τον καλλιτέχνη ως «έναν άνθρωπο με τον οποίο ο Ιώβ δε θα είχε υπομονή ούτε για μια μέρα».
Η έκθεση περιλαμβάνει ακριβή αρχιτεκτονικά σχέδια και πλούσιες σπουδές μορφών. Ένα δωμάτιο αφιερωμένο στην οροφή της Καπέλα Σιξτίνα δείχνει πώς ο Μιχαήλ Άγγελος προχώρησε από το διστακτικό στο τολμηρό στα σχέδιά του. «Η αυξανόμενη αυτοπεποίθηση του καλλιτέχνη είναι αξιοσημείωτη», γράφει η κ. Bambach στον κατάλογο, από τη σχετικά συνεσταλμένη μελέτη του για το κεφάλι του προφήτη Ζαχαρία έως το «δυνατό σχέδιο» για μια επιβλητική φιγούρα στην οροφή, γνωστή ως Λιβυική Σίβυλλα.
Μιχαήλ Άγγελος, Σπουδές για την Λιβυική Σίβυλλα (περ. 1510-11) © Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης
Ορισμένα σκίτσα μαρτυρούν την ιδιοτροπία του καλλιτέχνη, όπως μια γάτα που μπαίνει σε μια σκηνή οικίας και ένα γαϊδουράκι που είναι αμυδρά ορατό στο σχέδιο του The Holy Family with Two Angels. Ο Μιχαήλ Άγγελος επαναχρησιμοποιούσε χαρτιά και συχνά στρίμωχνε ποίηση και σχέδια στην ίδια σελίδα. Σε μια επιστολή που γράφτηκε το 1519, ο καλλιτέχνης πλαισιώνει τα λόγια του με σκίτσα ενός πουλιού και τα οστά του ποδιού ενός πουλιού.
Το όνομα της έκθεσης προέρχεται τόσο από τον ποιητή Ludovico Ariosto, ο οποίος χαρακτήρισε τον καλλιτέχνη «θεϊκό» όσο και από τον Giorgio Vasari, έναν από τους βιογράφους του Μιχαήλ Αγγέλου, ο οποίος τον έθεσε πάνω από όλους τους καλλιτέχνες. Η ιταλική λέξη disegno σημαίνει σχέδιο, είτε έργο τέχνης σε χαρτί, καθώς και εννοιολογικά το σχεδιαστικό στοιχείο, είπε η κ. Bambach. Η εμμονή του Μιχαήλ Αγγέλου με τη γλυπτική και το ανθρώπινο σώμα δίνει στα έργα του σε χαρτί σχεδόν μια τρίτη διάσταση, πρόσθεσε.
Η έκθεση δανείστηκε έργα από 50 δανειστές, συμπεριλαμβανομένων μουσείων και ιδιωτικών συλλογών, στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Ένας τοίχος περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα σκίτσων του Μιχαήλ Αγγέλου με ιδεοποιημένα Divine Heads (Θεϊκά Κεφάλια), πολλά από τα οποία προσφέρθηκαν ως δώρα σε φίλους ή προστάτες. Ανάμεσά τους είναι μία απόδοση με μαύρη κιμωλία μιας Κλεοπάτρας σε αγωνία. με μια περίτεχνη κόμμωση και τους γυμνούς ώμους της περικυκλωμένοι από το φίδι που έδωσε τέλος στη ζωή της. Σε ένα άλλο, ο Μιχαήλ Άγγελος απεικονίζει το φίλο του Andrea Quaratesi, έναν όμορφο νεαρό αριστοκράτη από την Πίζα, σε επίσημα ρούχα με σκεπτόμενο βλέμμα.
Προς το τέλος της ζωής του, ο καλλιτέχνης μαλάκωσε το σχεδιαστικό του ύφος, είπε η κ. Bambach, δημιουργώντας έργα που φαίνονται "σχεδόν σαν καθαρό πνεύμα". Πέθανε το 1564, δύο εβδομάδες προτού γίνει 89 χρονών.
Πηγή: The Wall Street Journal
