Η πεμπτουσία της δημοκρατίας είναι η ελευθερία του τύπου, η πεμπτουσία της διδασκαλίας στη σχολική τάξη είναι η αγάπη για το παιδί, η πεμπτουσία της επιτυχίας είναι η επιθυμία να εργασθεί κάποιος σκληρά, η πεμπτουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η έμπνευση.
Με τη λέξη αυτή εννοούμε τη βαθύτερη ουσία, το πιο σημαντικό στοιχείο, το κατεξοχήν χαρακτηριστικό, το απόσταγμα, για να έχουμε εκείνο που κάθε φορά σχολιάζουμε.
Ο σημερινός λεκτικός τύπος ξεκίνησε ως όρος φιλοσοφικός. Αρχικά είχε τη μορφή δύο λέξεων, πέμπτη ο?σία. Η πέμπτη ο?σία ήταν το πέμπτο στοιχείο της φύσης, ο αιθέρας, ο α?θήρ, που προσέθεσε ο Αριστοτέλης ως συστατικό του κόσμου μας. Τα υπόλοιπα τέσσερα, σύμφωνα με τους Ίωνες φυσικούς φιλοσόφους, ήταν το ?δωρ, η γ?, το χώμα, ο ?ήρ και το π?ρ. Ο Έλληνας ιστορικός, βιογράφος και δοκιμιογράφος Πλούταρχος (45 – 120), ήταν ιερέας στους Δελφούς για τριάντα χρόνια. Στο έργο του «Περ? το? Ε? το? ?ν Δελφο?ς» γράφει χαρακτηριστικά: τ?ν δ? πέμπτον ο?ραν?ν ο? δ? φ?ς ο? δ? α?θέρα καλο?σιν, ο? δ'' α?τ? το?το πέμπτην ο?σίαν (το πέμπτο στρώμα του ουρανού άλλοι το αποκαλούν φως, άλλοι το ονομάζουν αιθέρα, ενώ άλλοι με το ίδιο αυτό όνομα, δηλαδή, πέμπτη ουσία).
Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερο και ξεχωριστό, κατά τον Αριστοτέλη. Είναι ?γέννητον, ?γήρατον, ?φθαρτον, αΐδιον (=αιώνιο), ?ναυξές (δεν αυξάνεται, δε μεγαλώνει) και ?ναλλοίωτον. Επιπλέον, το βρίσκει κανείς στον «?νώτατον τόπον», στο πιο υψηλό σημείο του ουρανού όπου κατοικεί η θεότητα. Άρα έχει πολύ μεγάλη αξία.
Στη συνέχεια οι δυο λέξεις έγιναν μία, η πέμπτη ουσία έγινε από τους λογίους πεμπτουσία και δηλώνει κάτι εξόχως ξεχωριστό.
Στα λατινικά του μεσαίωνα έχουμε την quinta essentia ως μεταφραστικό δάνειο από τα ελληνικά, που και αυτή με τη σειρά της έδωσε την αγγλική και γαλλική quintessence, με την ίδια σημασία στις αντίστοιχες γλώσσες.
Για να προχωρήσουμε ένα βήμα πιο πέρα, η πεμπτουσία του καλοκαιριού που έχει μπει δυναμικά είναι η καλή διάθεση. Αν υπάρχει αυτή, συμπληρώνονται όλα τα άλλα.
