*Γράφει ο Johas Herb
Ο πληθωρισμός βρίσκεται στα ύψη και οι Δανοί βλέπουν πλέον τις οικονομικές τους προοπτικές να υπονομεύονται από γεγονότα πέρα από τον έλεγχό τους. Η ενθουσιώδης εκτύπωση χρήματος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19 οδήγησε σε έναν σκληρό πυρήνα πληθωρισμού που δεν είχε παρατηρηθεί από τις αρχές της δεκαετίας του '80. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και πολλά προβλήματα εφοδιασμού, σε συνδυασμό με μια ενεργειακή πολιτική που μειώνει την ευελιξία του ενεργειακού συστήματος, οδήγησαν σε μεγάλες αυξήσεις στην τιμή της ενέργειας.
Οι απαντήσεις των πολιτικών για αυτά τα προβλήματα είναι όλο και περισσότερο προτάσεις που περιλαμβάνουν άμεσο ή έμμεσο έλεγχο των τιμών. Η κυβέρνηση της Δανίας και τα κόμματα που την στηρίζουν συμφώνησαν να περιορίσουν τις αυξήσεις των ενοικίων. Ο Simon Kollerup, Υπουργός Βιομηχανίας, Επιχειρήσεων και Οικονομικών Υποθέσεων, θα διενεργήσει «περιεκτικούς ελέγχους τιμών» μεταξύ άλλων στα καθημερινά αγαθά, κάτι που είναι δύσκολο να ερμηνευθεί εκτός της υπόθεσης ότι ο υπουργός Επιχειρήσεων πιστεύει ότι οι εταιρείες κλέβουν στο ζύγι. Επιπλέον, η πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ, Ούρσουλα βαν ντερ Λάιεν, έχει κάνει ασαφείς δηλώσεις ότι θέλει να αποσυνδέσει την τιμή του φυσικού αερίου από τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος.
Μέχρι στιγμής, οι προτάσεις αυτές ήταν τόσο ασαφείς που είναι δύσκολο κανείς να ασκήσει ευθεία κριτική, αλλά όπως δείχνει η παρέμβαση στα ενοίκια, οι ιδέες μπορούν γρήγορα να γίνουν πραγματικότητα. Ωστόσο, υπάρχει λόγος για τους οικονομολόγους να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου όταν οι πολιτικοί σκοπεύουν να παρέμβουν στη διαμόρφωση των τιμών της αγοράς για να επιδιώξουν στόχους αναδιανεμητικής πολιτικής. Σε μια οικονομία της αγοράς οι τιμές έχουν τρεις λειτουργίες, εκ των οποίων η διανομή των αγαθών είναι μόνο μία. Εκτός από τον καθορισμό της κατανομής του εισοδήματος, οι τιμές μεταδίδουν πληροφορίες και δίνουν κίνητρα για τη χρήση των λιγότερο δαπανηρών μεθόδων παραγωγής, διασφαλίζοντας έτσι την αποτελεσματική χρήση των πόρων. Οι τρεις λειτουργίες των τιμών συνδέονται μεταξύ τους στενά.
Ας υποθέσουμε ότι, για οποιονδήποτε λόγο, μειώνεται η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας – για παράδειγμα, επειδή έχουν κλείσει οι πυρηνικοί σταθμοί. Οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής φυσικού αερίου θα διαπιστώσουν ότι μπορούν να πουλήσουν περισσότερη ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται με αέριο, για την οποία θα παραγγείλουν περισσότερο αέριο από τους προμηθευτές τους. Για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερη παροχή φυσικού αερίου, θα πρέπει να προσφέρουν υψηλότερες τιμές για το φυσικό αέριο. Οι υψηλότερες τιμές θα αναγκάσουν τους προμηθευτές να αυξήσουν την προσφορά τους (βραχυπρόθεσμα, αυξάνοντας την παραγωγή στο μέγιστο στα τρέχοντα πεδία αερίου ή αυξάνοντας τις εισαγωγές από το εξωτερικό· μακροπρόθεσμα, πιθανώς επενδύοντας σε επέκταση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου). Για να προσελκύσουν περισσότερους εργαζομένους στη βιομηχανία φυσικού αερίου, θα πρέπει να προσφέρουν υψηλότερους μισθούς ή καλύτερες συνθήκες εργασίας. Ταυτόχρονα, οι υψηλότερες τιμές θα δώσουν κίνητρο σε πολίτες και επιχειρήσεις να εξοικονομήσουν φυσικό αέριο. Μερικοί θα μειώσουν τη θερμότητα και την παραγωγή, ενώ άλλοι μπορεί να στραφούν σε άλλες μορφές ενέργειας. Καθώς θα αυξηθεί η ζήτηση για άλλες πηγές ενέργειας, θα επαναληφθεί το ίδιο σενάριο με αύξηση των τιμών και της παραγωγής.
Με αυτόν τον τρόπο, οι κυματισμοί εξαπλώνονται σε διαρκώς διευρυνόμενους κύκλους και οι αλλαγές των τιμών μεταδίδουν την πληροφορία στους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο ότι υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση για φυσικό αέριο –ή, πιο συγκεκριμένα, για κάποιο προϊόν στο οποίο οι ίδιοι συμμετέχουν στην παραγωγή – για λόγους που μπορεί να μην ξέρουν και ίσως να μην χρειάζεται να ξέρουν.
Εάν οι πολιτικοί παρέμβουν στη διαμόρφωση των τιμών, καταστρέφουν αυτόν τον ευαίσθητο μηχανισμό. Εάν επιβάλουν ανώτατο όριο στα ενοίκια, η αγορά δεν θα λαμβάνει τις απαραίτητες πληροφορίες και τα κίνητρα για να εξασφαλίσει επαρκή προσφορά ενοικιαζόμενων κατοικιών. Εάν τεθεί ανώτατο όριο στις τιμές του ρεύματος, η αγορά δεν θα μπορέσει να βρει τρόπους για την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε πολίτες και επιχειρήσεις. Το αποτέλεσμα των παρεμβάσεων στις τιμές είναι σχεδόν πάντα η έλλειψη αγαθών ή υπηρεσιών – έλλειψη ενοικιαζόμενων κατοικιών, ηλεκτρικής ενέργειας και όλων των άλλων αγαθών και υπηρεσιών που είναι σημαντικά για τους πολίτες – λόγω της παρέμβασης των πολιτικών στις τιμές.
Καταλαβαίνω πολύ καλά ότι ένας πολιτικός θέλει να αποζημιώσει τους πολίτες για τις αυξήσεις τιμών. Δεν φταίνε οι πολίτες για τις αυξήσεις αυτές οι οποίες μάλιστα δεν επηρεάζουν όλους εξίσου. Ωστόσο, για όνομα του Θεού, είναι λάθος να ανακατεύονται οι πολιτικοί στις τιμές! Εκτελούν λειτουργίες που είναι πάρα πολύ σημαντικές και πολύπλοκες για να τις αντικαθιστούμε μέσω ανώτατων ορίων τιμών.
Επιπλέον, μια τέτοια πολιτική διανομής θα είναι εξαιρετικά ανακριβής. Για παράδειγμα, ανάλυση από τα Οικονομικά Συμβούλια της Δανίας και το Δανικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Οικονομικής Ανάλυσης και Μοντελοποίησης δείχνει ότι όσοι έχουν τα υψηλότερα εισοδήματα επιτυγχάνουν τα μεγαλύτερα κέρδη από τη ρύθμιση των ενοικίων. Εάν οι πολιτικοί θέλουν να ασκήσουν μια πολιτική διανομής, θα πρέπει επομένως να το κάνουν μέσω συστημάτων που είναι καταλληλότερα για αυτό, δηλαδή με μεταβιβάσεις εισοδήματος και φόρους.
Το αν η Δανία –μία από τις χώρες στον κόσμο που αναδιανέμει περισσότερο– θα πρέπει να αναδιανέμει περαιτέρω λόγω μιας προσωρινής κρίσης είναι ένα πολιτικό ερώτημα. Ωστόσο, εάν αυτό είναι απαραίτητο, θα πρέπει να γίνει με στοχευμένο τρόπο και χωρίς άσκοπες παρεμβάσεις στις τιμές της αγοράς.
*Ο Jonas Herby είναι οικονομολόγος και ειδικός σύμβουλος στο Κέντρο Πολιτικών Σπουδών (CEPOS) της Κοπεγχάγης.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Σεπτεμβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του δικτύου Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
