Στην καρδιά του καλοκαιριού, 16 Ιουλίου είχαν τοποθετήσει οι πρόγονοί μας την δική τους πρωτοχρονιά. Ηταν την πρώτη ημέρα του μήνα Εκατομβαιώνα, που τέλειωνε στις 15 Αυγούστου με το γενέθλιον της θεάς Αθηνάς και μεγάλες γιορτές, ιδίως στην αρχαία Αθήνα. Οι Ελληνες χώριζαν το έτος σε 12 σεληνιακούς/ συνοδικούς μήνες.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον καθηγητή Μαθηματικών και Λυκειάρχη κ. Αγγελο Λιβαθινό, «επειδή εγνώριζαν, ότι ο κάθε συνοδικός μήνας δεν είχε ακέραιο πλήθος ημερών (29 ½ ημέρες περίπου), έδιναν στους μήνες διάρκεια 30 ημερών (τέλειοι μήνες) και 29 ημερών (κοίλοι μήνες) εναλλάξ (κανένας μήνας δεν είχε 31 ή 28 ημέρες όπως σήμερα), και εφρόντιζαν ώστε η πρώτη ημέρα εκάστου μηνός να συμπίπτει, κατά το δυνατόν, με την Νέα Σελήνη (Νουμηνία).
Ετσι, όμως, το (σεληνιακό) έτος, δηλαδή οι 12 σεληνιακοί μήνες, ισοδυναμούσε με άθροισμα 354 ημερών, δηλαδή ήτανε μικρότερο κατά 11 ? ημέρες από την πραγματική διάρκεια τού (ηλιακού) έτους. Για να καλύψουν αυτήν την διαφορά, προχώρησαν στην εξής διόρθωση: υπολόγισαν, ότι σε κάθε οκτώ (8) σεληνιακά έτη προέκυπτε έλλειμμα ενενήντα (90) ημερών, δηλαδή ένα έλλειμμα τριών (3) μηνών των 30 ημερών έκαστος (11 ? Χ 8= 90). Γι΄ αυτό, στην διάρκεια οκτώ (σεληνιακών) ετών, παρενέβαλλαν τρείς (3) εμβόλιμους μήνες έναν στην διάρκεια τού τρίτου έτους, - δεύτερον στην διάρκεια τού πέμπτου έτους - και τρίτον στην διάρκεια τού όγδοου έτους.»
Ο κ. Λιβαθινός αναφέρει πως το ημερολόγιο των αρχαίων Ελλήνων, επειδή στηριζόταν «κατά κύριο λόγο στους σεληνιακούς (συνοδικούς ) μήνες και διορθωτικά στο ηλιακό έτος, λέγεται σεληνοηλιακό ημερολόγιο( υπάρχει και το ηλιακό ημερολόγιο, καθώς και το γνησίως σεληνιακό ημερολόγιο)».
Οι μέρες που τώρα διανύουμε, στο αττικό ημερολόγιο ανήκαν στον έκτο κατά σειρά μήνα Ποσειδαιώνα, (διάστημα περίπου: 16 Δεκεμβρίου-15 Ιανουαρίου, Ημέρες 29). Η ετυμολογία της λέξης είναι αμφιλεγόμενη. Ισως προέρχεται από το όνομα τού Θεού Ποσειδώνος, όμως κατ ΄άλλους έχει την ίδια ρίζα με το επίθετο πόσιμος (δηλαδή, αυτό που μπορεί να πιεί κάποιος, δηλαδή τον οίνο, το κρασί).
Κατά τον μήνα αυτόν γίνονταν οι εξής εορτές : α) Τα Αλώα (: η άλως= το αλώνι ή το καλλιεργημένο χωράφι ). Εορτή προς τιμήν τής Δήμητρας, για να προστατεύσει την βλάστηση (όπως τα Θεσμοφόρια, για την προστασία τής σποράς ). Προσφέρονταν θυσίες στην θεά Δήμητρα και στην κόρη της, Περσεφόνη. Οι άνδρες δεν επιτρεπόταν να λάβουν μέρος στα Αλώα (εκτός από μερικούς άρχοντες, που επέβλεπαν τις τελετές).
β) Τα κατ' αγρούς Διονύσια (ή Μικρά Διονύσια), σε διάκριση από τα κατ' Άστυ (ή εν Άστει) Διονύσια, εορτή προς τιμήν τού θεού Διονύσου. Μια αγροτική πομπή μετέφερε ένα κάνιστρο (κανηφόροι) και πίσω της ακολουθούσε μια άλλη πομπή μεταφέροντας έναν φαλλό. Ακολουθούσαν λαϊκές διασκεδάσεις, χοροί, τραγούδια, πειράγματα κλπ. Από την αρχή τού 5ου αι. οι πλούσιοι Δήμοι, παράλληλα με αυτές τις εκδηλώσεις, διοργάνωναν και δραματικές παραστάσεις.
Πολύ παλιά οι Έλληνες μετρούσαν τα έτη από τον μεγάλο κατακλυσμό του Δευκαλίωνος και της Πύρρας ή από τη γέννηση του Ηρακλή λέει στο άρθρο του «Σύντομη Ανασκόπηση του υπολογισμού του χρόνου κατά την Αρχαιότητα» ο John D. Morgan (περιοδικό "Αρχαιολογία και Τέχνες")
Όμως δεν γινόταν να πείσουν και τους υπόλοιπους λαούς της Μεσογείου και της Εγγύς ανατολής ή τους βαρβάρους του Βορρά να υιοθετήσουν ένα τέτοιο μοντέλο για την αρίθμηση των ετών.
Από την εποχή που σώζονται κείμενα συνηθιζόταν να μετρούν τα έτη από την ανάρρηση του τοπικού ηγεμόνα. Αυτός ο τρόπος υπολογισμού μαρτυρείται από την αρχαία Αίγυπτο. Στην Ασσυρία κάθε έτος της βασιλείας ενός μονάρχη έπαιρνε το όνομα ενός αξιωματούχου. Στα ελληνικά βασίλεια θεωρείται ότι επίσης τα έτη χαρακτηρίζονταν με βάση το πότε ο βασιλιάς ανέβηκε στο θρόνο.
Στην αρχαιότητα χρονολογούσαν τα γεγονότα υπολογίζοντας έναν αριθμό ετών μέχρι την εποχή τους και δίνοντας το όνομα του Αθηναίου βασιλιά ή άρχοντα που είχε την αρχή όταν η αρίθμηση των ετών ήταν αντίστροφη.Στο βασίλειο των Σελευκιδών η χρονολόγηση των ετών ξεκινούσε από το 312π.χ. Τη χρονιά αυτή ο Σέλευκος κυρίεψε τη Βαβυλώνα.
Αρκετοί αρχαίοι Έλληνες όπως ο Αριστοτέλης και ο Ερατοσθένης επινόησαν μέθοδο χρονολόγησης με βάση τους ολυμπιακούς αγώνες και έτσι η χρονολόγηση των γεγονότων γινόταν μέσω των ολυμπιάδων.
Σεληνιακά ημερολόγια χρησιμοποιούσαν και άλλοι λαοί, όπως οι Βαβυλώνιοι και οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν ένα ημερολόγιο που οι μήνες του ημερολόγιου συμβάδιζαν με τους φυσικούς σεληνιακούς μήνες.
Ο John D. Morgan παρατηρεί πως οι Αθηναίοι διαιρούσαν επίσης τα έτη τους με βάση τον αριθμό των φυλών που είχαν πάρει τα ονόματα τους από μυθικούς ήρωες. Οι 12 φυλές αντιστοιχούσαν σε 12 μήνες. Όμως επειδή ο αριθμός των φυλών αυξομοιονόταν, δημιουργούταν συχνά πρόβλημα. Δηλαδή, διατηρούσαν παράλληλα διαφορετικά ημερολόγια για θρησκευτική, γεωργική κλπ χρήση. Πολλές φορές από τους Αθηναίους συγκρινόταν το σεληνιακό ημερολόγιο με το ημερολόγιο του άρχοντος και μπορεί να υπήρχε διαφορά ακόμη και 20 ημερών.
Τέλος, όπως αναφέρει ο ίδιος, η αρίθμηση των ετών με βάση την γέννηση του Χριστού ξεκίνησε από τον Διονύσιο τον μικρό, έναν μοναχό, καθιερώθηκε σε όλο τον Χριστιανικό κόσμο και αποτελεί τον κανόνα ακόμα και σήμερα.
Αγγελική Κώττη
