O Nord Stream 2 δεν θα υποκαταστήσει τον ήδη λειτουργούντα Nord Stream 1, αλλά θα προσθέσει νέες ποσότητες φυσικού αερίου σε αυτές που ήδη εισάγει η Ε.Ε. Για την ακρίβεια θα τις διπλασιάσει. Γιατί λοιπόν σε μια περίοδο ενεργειακής κρίσης δεν έχει πάρει ακόμα έγκριση; Γιατί αντιτίθεται η Ουκρανία και η Πολωνία και γιατί τον πολέμησαν με τόσο μένος οι ΗΠΑ από την αρχή της κατασκευής του; Σε περίπτωση που δεν εγκριθεί η λειτουργία του, η Ρωσία θα είναι ο μεγάλος χαμένος ή η Ευρώπη;
Η Gazprom είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές αγορές, καλύπτοντας πάνω από το ένα τρίτο της ζήτησης. Ωστόσο, η περιορισμένη ανταπόκριση εφοδιασμού της εταιρείας στην ανάκαμψη της ζήτησης και η χαμηλή χρησιμοποίηση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης που συνδέονται με την Gazprom συνέβαλαν σε σημαντικές αυξήσεις των τιμών του φυσικού αερίου.
Πράγματι, οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχουν σκαρφαλώσει σε δυσθεώρητα επίπεδα τους τελευταίους μήνες, παρά το γεγονός ότι η Gazprom εκπληρώνει τις υποχρεώσεις παράδοσης βάσει των μακροπρόθεσμων συμβάσεων. Βλέπετε, η ζήτηση λόγω των χαμηλών αποθεμάτων από την αρχή του χειμώνα και λόγω των καιρικών συνθηκών έχει ανεβεί, παρά ταύτα η ρωσική εταιρεία δεν προσφέρει ουσιαστικές ποσότητες στην αγορά spot.
Ο σκοπός γνωστός. Να πιέσει για την έγκριση της λειτουργίας του Nord Stream 2. Οι γεωπολιτικές εντάσεις όμως όχι μόνο έχουν καθυστερήσει εκ νέου την έγκριση του αγωγού Nord Stream 2, αλλά αντίθετα έχουν θέσει την έγκριση αυτή υπό ομηρία.
Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν και ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς κατέστησαν σαφές κατά τη προχθεσινή τους συνάντηση στον Λευκό Οίκο ότι ο ρωσικός αγωγός φυσικού αερίου Nord Stream 2 δεν θα εγκριθεί αν η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία.
Αν πράγματι έχουμε μια τέτοια εξέλιξη τα ερωτήματα είναι πολλά. Ποιο θα είναι το κόστος για τη Ρωσία; Γιατί είναι τόσο σημαντικός για τη Ρωσία ο συγκεκριμένος αγωγός αλλά και γιατί ο ο Nord Stream 2 αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των εξελίξεων εν μέσω της κλιμάκωσης των εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ-ΝΑΤΟ και Ρωσίας;
Πολλά τα ερωτήματα και για την Ευρώπη. Ποιο θα είναι το κόστος μιας ρήξης με τη Ρωσία και ποιες εναλλακτικές υπάρχουν όσον αφορά την προμήθεια φυσικού αερίου; Είναι επαρκείς;
Ερωτήματα φυσικά υπάρχουν και για τις ΗΠΑ. Γιατί είναι τόσο σημαντικό για την Ουάσινγκτον να αποκοπεί η στενή ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία;
Γιατί είναι σημαντικός για τη Ρωσία ο Nord Stream 2
Για τη Ρωσία το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο αποτελούν σχεδόν το ένα τρίτο του ΑΕΠ της. Η Ευρώπη είναι ένας από τους πιο σημαντικούς πελάτες, καθώς η Μόσχα παρέχει περίπου το 38% έως 40% του φυσικού αερίου της Ευρώπης.
Η Ρωσία εξήγαγε 168 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου προς την Ευρώπη το 2020, με τη Γερμανία να αγοράζει 56 δισ. κυβικά μέτρα από αυτά και την Ιταλία και την Ολλανδία να ακολουθούν με αγορές 20 και 11 δισ. κυβικών μέτρων αντίστοιχα.
Με την εκτίναξη λοιπόν των τιμών του φυσικού αερίου ο ρωσικός ενεργειακός κολοσσός έχει επωφεληθεί στο έπακρο από την ενεργειακή κρίση που πλήττει την Ευρώπη. Αρκεί να αναφέρουμε ότι κατά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων 9μηνου του 2021, τα έσοδα του ομίλου από τις πωλήσεις φυσικού αερίου αυξήθηκαν κατά 77% σε ετήσια βάση, στα 3,5 τρισ. ρωσικά ρούβλια, με τις πωλήσεις προς την Ευρώπη και την Τουρκία να ενισχύονται κατά 117% στα 2,5 τρισ. ρούβλια.
Τα καθαρά κέρδη δε για το εννεάμηνο έφτασαν τα 1,55 τρισ. ρούβλια, ήτοι περίπου 20 δισ. δολάρια, ποσό που είναι το υψηλότερο που έχει καταγραφεί στην ιστορία της εταιρείας.
Φανταστείτε τώρα τη δυναμική για τη ρωσική οικονομία από το έργο του συνοδευτικού αγωγού του Νord Stream 1, τον περίφημο Nord Stream 2, που θα επιτρέψει στη ρωσική Gazprom να διπλασιάσει τις μεταφορές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Ο Nord Stream 2 έχει συνολική χωρητικότητα 55 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου και έχει σχεδιαστεί για να παραδίδει ρωσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία μέσω της Βαλτικής Θάλασσας, παρακάμπτοντας την Ουκρανία και την Πολωνία.
Το έργο των 11 δισεκατομμυρίων δολαρίων υποστηρίζεται από το κράτος και σύμφωνα με τη Ρωσία δεν θα υποκαταστήσει τον Νord Stream 1. Αντίθετα θα αυξήσει τις ποσότητες φυσικού αερίου που εξάγει η Ρωσία στην Ευρώπη. Με τη μεταφορά επιπλέον 55 ακόμα Bcm φυσικού αερίου, η συνολική διαμετακομιζόμενη ποσότητα προς τη Γερμανία μέσω των αγωγών Nord Stream 1 & 2 θα προσεγγίζει τα 110Bcm ετησίως.
Οι πρώτοι «εχθροί» και οι επικριτές του αγωγού
Είναι κατανοητό γιατί η Γερμανία υποστήριξε την κατασκευή του συγκεκριμένου αγωγού παρά το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή εκρεμμεί η έγκριση από τις γερμανικές ρυθμιστικές αρχές με κύριο έρεισμα τα θέματα μονοπωλίου, όπως είναι κατανοητό γιατί οι επικριτές του θεωρούν ότι πλην του διπλασιασμού των μεταφορών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ο αγωγός προσφέρει στη Ρωσία μια λαμπρή ευκαιρία πίεσης προς την Ουκρανία .
Βλέπετε, η χώρα κερδίζει μεγάλα τέλη διέλευσης, περίπου 3 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως και φυσικά επιθυμεί διακαώς να τα διατηρήσει. Η Ουκρανία έχει μια μακροπρόθεσμη συμφωνία με την Gazprom για τη μεταφορά φυσικού αερίου έως το 2024. Μετά όμως;
Άμεσα εξαρτώμενες από την κατάργηση του δικτύου μεταφοράς της Ουκρανίας, είναι η Πολωνία και η Σλοβακία που εισάγουν φυσικό αέριο για εγχώρια κατανάλωση. Και οι δύο χώρες φοβούνται την εξάρτηση από τη Ρωσία και αντιτίθενται στο έργο όχι μόνο γιατί θα χάσουν τα τέλη διέλευσης φυσικού αερίου προς την ΕΕ, αλλά και γιατί φοβούνται για τον δικό τους ενεργειακό εφοδιασμό, εάν η Gazprom σταματήσει την μεταφορά φυσικού μέσω του συστήματος της Ουκρανίας.
Είναι γεγονός ότι ακόμα και οι πιο «καλοπροαίρετοι» φοβούνται ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει τον Nord Stream σαν μέσο πίεσης προκειμένου να διατηρήσει την Ουκρανία κάτω από τη σφαίρα επιρροής της.
Βέβαια οι επικρίσεις για τον συγκεκριμένο αγωγό δεν εδράζονται μόνο στις τυχόν γεωπολιτικές διεκδικήσεις που μπορεί να υποθάλπει. Πολλοί από τους επικριτές υποστηρίζουν ότι ο αγωγός δεν είναι συμβατός με τους ευρωπαϊκούς κλιματικούς στόχους, βαθαίνει την εξάρτηση της περιοχής από τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας και ενισχύει επικίνδυνα την οικονομική και πολιτική επιρροή του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν.
Στο σημείο αυτό για την ιστορία να αναφέρουμε με συντομία ότι ο Nord Stream 2, όπως και ο προκάτοχός του Nord Stream 1, ξεκίνησε ως κοινοπραξία μεταξύ της ρωσικής Gazprom, (με μερίδιο 51%), της Shell και άλλων αυστριακών, γαλλικών, βρετανικών και γερμανικών εταιρειών.
Η Πολωνία όμως επικαλούμενη τη ρύθμιση του μονοπωλίου ανάγκασε τους Ευρωπαίους εταίρους να εγκαταλείψουν το μερίδιό τους. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες παραιτήθηκαν από τη συμμετοχή τους, αλλά παρέμειναν ως ισοδύναμοι χρηματοοικονομικοί επενδυτές.(σσ: 4,75 δισ. ευρώ η Ρωσία και 4,75 δισ. ευρώ οι εταιρείες «ENGIE» (Γαλλία), «OMV» (Αυστρία), «Shell» (Ολλανδία - ΗΒ), «Uniper» και «Wintershall» (Γερμανία).
Όταν οι Ευρωπαίοι παραιτήθηκαν από τη συμμετοχή τους, η Gazprom έγινε ο μοναδικός ιδιοκτήτης του αγωγού. Βάσει των κανονισμών όμως της ΕΕ και προκειμένου να ενθαρρύνεται ο ανταγωνισμός δεν επιτρέπεται οι φορείς εκμετάλλευσης αγωγών να είναι ιδιοκτήτες του φυσικού αερίου που μεταφέρουν. Μετά την έναρξη της κατασκευής του Nord Stream 2, η ΕΕ επέκτεινε μάλιστα τους κανόνες της σε νέους θαλάσσιους αγωγούς που προέρχονται από το εξωτερικό. Σε κάθε περίπτωση, το επίμαχο ζήτημα μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας ήταν ποιο δίκαιο θα εφαρμοστεί στο εξωχώριο παράκτιο τμήμα του αγωγού και μοναδικό σημείο εισαγωγής φυσικού αερίου που θα ξεκινάει από τη Ρωσία- χώρα εκτός δικαιοδοσίας της ΕΕ - επί του οποίου η προμηθεύτρια Gazprom θα έχει τον απόλυτο έλεγχο.
Γιατί οι ΗΠΑ επιθυμούν επίσης να μπλοκάρουν τον Nord Stream 2
Οι ενεργειακοί δεσμοί Ευρώπης – Ρωσίας ξεκίνησαν από τη δεκαετία του 1960, όταν η Ευρώπη άρχισε για πρώτη φορά να εισάγει ρωσικό φυσικό αέριο. Ήδη από τότε οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία επικίνδυνη για την ενεργειακή της ασφάλεια αλλά και απειλή για τις ΗΠΑ.
Βλέπετε, χάρη στη ραγδαία ανάπτυξη που γνώρισε την περασμένη δεκαετία η αμερικανική βιομηχανία σχιστολιθικών υδρογονανθράκων, οι ΗΠΑ αποτελούν σήμερα την πρώτη παγκοσμίως εξαγωγική δύναμη σε υγροποιημένο φυσικό αέριο, εφεξής LNG. Οι αμερικανικές ενεργειακές έχουν αυξήσει τις εξαγωγές LNG κατά σχεδόν 20% και φτάνουν στα 13,9 δισ. κυβικά πόδια την ημέρα.
Από τη στιγμή λοιπόν που οι ΗΠΑ έγιναν ο μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου στον κόσμο και σημαντικός εξαγωγέας LNG, είδαν την Ευρώπη ως έναν δυνατό πελάτη και ως εκ τούτου επιδίωξαν από την αρχή τη μείωση της εξάρτησής της από το ρωσικό αέριο, αρχής γενομένης με την αντίθεση τους στη λειτουργία του Νord Stream 2.
Γι’ αυτό και αμέσως σχεδόν μετά την έναρξη κατασκευής του αγωγού, το 2018, οι ΗΠΑ ψήφισαν νόμο που απειλούσε με κυρώσεις το ελβετικό πλοίο που εργαζόταν στον αγωγό. Οι Ελβετοί αποχώρησαν και δύο ρωσικά πλοία ολοκλήρωσαν τη γραμμή παρά τις κυρώσεις.
Συνολικά οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις τέσσερις φορές. Το 2019 οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις στους εργολάβους που τοποθετούσαν τους σωλήνες του αγωγού και το 2020 επέβαλαν κυρώσεις κατά των εταιρειών που ασχολούνται με τον εκσυγχρονισμό των πλοίων. Το 2021 επέβαλαν κυρώσεις κατά ασφαλιστικών εταιρειών και εταιρειών πιστοποίησης, καθώς και κυρώσεις στο ρωσικό πλοίο «Φορτούνα» που τοποθετούσε σωλήνες.
Παρά ταύτα ο αγωγός ολοκληρώθηκε σχεδόν -το 98%- το 2021 και ο πρόεδρος Μπάιντεν έριξε τους τόνους καθώς δεν θέλησε να έρθει σε ανοικτή κόντρα με την πιο ισχυρή χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη Γερμανία που επέμενε για τη λειτουργία του Nord Stream 2.
Η παρούσα κρίση όμως με τη Ρωσία και την Ουκρανία και η ένταση που έχει δημιουργήσει δίνει μια ευκαιρία στις ΗΠΑ να παίξουν ακόμα πιο ενεργό ρόλο στην μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία, αυξάνοντας τις αμερικανικές εξαγωγές LNG.
Μάλιστα ο Αμερικανός Πρόεδρος πέρα της αύξησης των αμερικανικών εξαγωγών εργάζεται εντατικά με χώρες που εξάγουν LNG όπως το Κατάρ και η Αυστραλία για τον εφοδιασμό της Ευρώπης σε περίπτωση που η Ρωσία εισβάλει στην Ουκρανία.
Αρκούν οι εισαγωγές LNG να καλύψουν το κενό που θα αφήσει το ρωσικό αέριο;
Οι εισαγωγές LNG επιστρατεύτηκαν στην αρχή του χειμώνα από την Ευρώπη ως εναλλακτική απέναντι στις ανεπαρκείς παραδόσεις της Gazprom. Οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει ήδη τις εξαγωγές LNG και υπάρχουν διαπραγματεύσεις για την εξασφάλιση αυξημένων παραδόσεων στην Ευρώπη. Αρκούν όμως;
Σύμφωνα με την ΙΕΑ όχι, δεν μπορούν οι ΗΠΑ να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης. Είναι απλά μαθηματικά. Αν συγκρίνουμε τα τρέχοντα επίπεδα προμηθειών της Gazprom από αγωγούς στην περιοχή, θα συνειδητοποιήσουμε ότι είναι αρκετά μεγαλύτερα από το σύνολο των παγκόσμιων εξαγωγών αμερικανικού LNG.
Κάτω από αυτό το πρίσμα η IHS προειδοποιεί ότι αν σταματούσαν όλες οι ρωσικές εξαγωγές, θα δημιουργούνταν έλλειμμα εφοδιασμού που όσο και αν αυξηθούν οι εισαγωγές LNG δεν θα μπορούσαν να το καλύψουν.
Πιο αναλυτική είναι η Commerzbank, η οποία σε πρόσφατη μελέτη της αναφέρει ότι το LNG δεν μπορεί να αναπληρώσει πλήρως τις ελλείψεις ρωσικού φυσικού αερίου, καθώς ούτε οι ΗΠΑ ούτε το Κατάρ έχουν βραχυπρόθεσμα τη δυνατότητα να εξάγουν επαρκείς ποσότητες.
Επιπλέον θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η Ευρώπη έχει μεν τη δυνατότητα να επεξεργαστεί το LNG που εισάγει και να το μετατρέψει εκ νέου σε φυσικό αέριο, αλλά είναι αρκετά δύσκολο να το παραδώσει στους τελικούς αποδέκτες, καθώς οι υποδομές της για τη μεταφορά του και τη διανομή του δεν είναι κατάλληλες για μια μεταστροφή από το ρωσικό φυσικό αέριο στο LNG.
Από όλα τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι παρά το γεγονός ότι το υγροποιημένο φυσικό αέριο και οι πρόσθετες δεσμεύσεις από τους προμηθευτές αερίου έχουν συμβάλει στον μετριασμό από τις χαμηλότερες παραδόσεις της Gazprom βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα.
Πόσο μάλλον από τη στιγμή που οι περισσότεροι αναλυτές αναμένουν μια μέτρια αύξηση της παγκόσμιας δυναμικότητας LNG . Σε συνδυασμό με την σταθερή αύξηση της ζήτησης στην Ασία κατά τα επόμενα δύο χρόνια, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι πρόσθετες ποσότητες που θα διατεθούν στην ευρωπαϊκή αγορά δύσκολα θα καλύψουν όλη τη ζήτηση.
Μπορεί η Ευρώπη να απεγκλωβιστεί από την ενεργειακή εξάρτηση με τη Ρωσία;
Η Νορβηγία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρώπης, όμως ο αγωγός της λειτουργεί ήδη με πλήρη δυναμικότητα.
Άλλωστε όπως σημειώνει και η Fitch, η ίδια η παραγωγή φυσικού αερίου της Ευρώπης έχει μειωθεί. Για παράδειγμα στην Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο η ημερήσια παραγωγή μειώθηκε κατά μέσο όρο πάνω από 40% μεταξύ 2016 και 2021.
Δυστυχώς η περιοχή έχει οριακή ικανότητα να αυξήσει τις εγχώριες προμήθειες φυσικού αερίου. Ακόμα και αν η Τουρκία μπει στο παιχνίδι της προμήθειας με φυσικό αέριο της νότιας Ευρώπης η εξάρτηση των ευρωπαϊκών αγορών από τις ρωσικές προμήθειες δεν θα μεταβληθεί.
Μηδέν κακό αμιγές καλού
Θα πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Η Ευρώπη θα παραμείνει εξαρτημένη από τις ρωσικές προμήθειες φυσικού αερίου βραχυπρόθεσμα. Όμως σε μακροπρόθεσμη βάση, οι εξελίξεις των τελευταίων μηνών στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο διαφοροποιημένη βάση προμηθευτών και σε μια ταχύτερη ενεργειακή μετάβαση, ακόμα και αν η Ευρώπη έχει αποφασίσει το φυσικό αέριο να παίξει τον ρόλο της γέφυρας για αυτή τη μετάβαση. Ας ελπίσουμε μέχρι τότε, να έχουμε τις κλιματικές συνθήκες με το μέρος μας.
Οι Ρώσοι κοιτάζουν την εναλλακτική της Κίνας
Τους τελευταίους μήνες οι ενεργειακοί δεσμοί μεταξύ Ρωσίας και Κίνας έχουν ενισχυθεί, με προφανή την προσπάθεια της Ρωσίας να ξεπεράσει τυχόν δυτικές κυρώσεις μέσω ενός νέου στρατηγικού εταίρου.
Ο ρωσικός αγωγός Power of Siberia άρχισε να εξάγει φυσικό αέριο από την ανατολική Σιβηρία στη βορειοανατολική Κίνα πριν από δύο χρόνια. Οι δύο χώρες συμφώνησαν να κατασκευάσουν μια δεύτερη γραμμή, την Power of Siberia 2.
Θα φέρει αέριο από τη χερσόνησο Yamal στη ρωσική Αρκτική στα βορειοανατολικά της Κίνας. Αυτό σημαίνει ότι το αέριο Yamal θα μπορεί να ρέει στην Κίνα τόσο εύκολα όσο και στην Ευρώπη.
Βέβαια μακροπρόθεσμα, η ενεργειακή κυριαρχία της Ρωσίας θα υποχωρήσει, καθώς και οι δύο ήπειροι θα απεξαρτηθούν από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Μέχρι τότε όμως η Ρωσία θα έχει ένα δυνατό αποκούμπι το οποίο στη δεδομένη στιγμή ίσως να την ωθήσει σε παρακινδυνευμένες αποφάσεις. Ίσως θα ήταν συνετό η Δύση να το έχει αυτό στο πίσω μέρος του μυαλού της και να φροντίζει να τραβάει το σχοινί «τόσο, όσο».
Αποποίηση Ευθύνης
Το υλικό αυτό παρέχεται για πληροφοριακούς και μόνο σκοπούς. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εκληφθεί ως προσφορά, συμβουλή ή προτροπή για την αγορά ή πώληση των αναφερόμενων προϊόντων. Παρόλο που οι πληροφορίες που περιέχονται βασίζονται σε πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες, ουδεμία διασφάλιση δίνεται ότι είναι πλήρεις ή ακριβείς και δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως τέτοιες.
