Χθες Δευτέρα, μάλλον διαλύθηκαν και οι τελευταίες ψευδαισθήσεις όσων πίστευαν πως η Ρωσική πλευρά θα συνέχιζε να στέλνει φυσικό αέριο στην Γερμανία μέσω του αγωγού Nord Stream 1. Οι δηλώσεις του εκπροσώπου Τύπου του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ δεν άφησαν πολλά περιθώρια παρερμηνειών. Ο Πεσκόφ λίγο πολύ είπε πως όσο υπάρχουν οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας, δεν πρόκειται να επαναρχίσει η ροή φυσικού αερίου προς την Γερμανία μέσω αυτού του αγωγού. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Reuters και του Bloomberg, μετά από αυτή την εξέλιξη έχουν απομείνει μόνο δύο εν λειτουργία αγωγοί μεταφοράς αερίου από την Ρωσία προς την Ευρώπη: το ένα μόνο σκέλος (από τα δύο) του αγωγού που περνά μέσα από την Ουκρανία και ο Turk Stream που έρχεται μέσω της Μαύρης Θάλασσας. Ακόμα και για αυτούς όμως, υπάρχουν πλέον σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσο θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν την Ευρώπη για πολύ καιρό ακόμα.
Παρά το γεγονός πως από τα μέσα Ιουνίου αρκετοί Ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι και ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς, εκτιμούσαν πως η ρωσική ηγεσία σκόπευε να κλείσει σταδιακά τις στρόφιγγες και να σταματήσει να τροφοδοτεί την Ευρώπη με αέριο, οι χθεσινές εξελίξεις αναστάτωσαν τις ευρωπαϊκές χρηματιστηριακές αγορές και, βέβαια, τα χρηματιστηριακά συμβόλαια του ευρωπαϊκού φυσικού αερίου (Dutch TTF Gas Futures). Η άνοδος ξεπέρασε κάποια στιγμή το 33% αλλά στην συνέχεια μετριάστηκε και το τέλος της ημέρας βρήκε το συμβόλαιο ανεβασμένο κατά 12%.
Την κατάσταση δεν βοήθησε και η είδηση σχετικά με την απόφαση του πετρελαϊκού μονοπωλίου OPEC+ να μειώσει κατά εκατό χιλιάδες βαρέλια την ημερήσια παραγωγή των χωρών μελών του. Η μικρή αυτή ποσότητα μπορεί να είναι στην ουσία συμβολική αλλά το νέο προκάλεσε υπολογίσιμη άνοδο της τιμής του αργού πετρελαίου και υπενθύμισε στις ευρωπαϊκές αγορές πως δεν υπάρχει εύκολη λύση στην ενεργειακή κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη τους τελευταίους μήνες και πως δεν πρέπει να περιμένει καμία βοήθεια από το πετρελαϊκό μονοπώλιο και τον όψιμο εταίρο τους, την Ρωσία (το + στο OPEC+ αντιπροσωπεύει στην ουσία την Ρωσία). Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, η σημαντική πτώση που σημείωσαν τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη.
Οι περισσότεροι βασικοί χρηματιστηριακοί δείκτες έπεσαν αρκετά, με τον γερμανικό DAX 40 να σημειώνει την μεγαλύτερη πτώση, κατά 2,22%. Σε ορισμένους κλάδους, κυρίως βιομηχανικούς, η πτώση ήταν πολύ μεγαλύτερη. Οι μετοχές των αυτοκινητοβιομηχανιών έπεσαν κοντά στο 5%, ενώ παρόμοια αρνητική πορεία παρατηρήθηκε σε πολλές άλλες μετοχές βιομηχανικών επιχειρήσεων.
Η επικέντρωση των πωλήσεων στις μετοχές των βιομηχανικών επιχειρήσεων δεν είναι τυχαία. Οι μεγάλες βιομηχανίες καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας, ενώ αρκετές από αυτές χρησιμοποιούν κατευθείαν φυσικό αέριο. Τα χθεσινά νέα επανέφεραν τους φόβους για εμφάνιση ελλείψεων σε φυσικό αέριο τον ερχόμενο χειμώνα. Είναι αλήθεια πως οι φόβοι αυτοί δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αβάσιμοι. Μπορεί η πορεία πλήρωσης των δεξαμενών φυσικού αερίου να εξελίσσεται καλύτερα από το αναμενόμενο, αλλά ακόμα και αν ο στόχος επιτευχθεί μέχρι τα μέσα του Νοεμβρίου, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως το φυσικό αέριο μέσα στις δεξαμενές θα φτάσει για όλο τον χειμώνα.
Όπως έχει δηλώσει πάνω από μία φορά ο πλέον αρμόδιος αξιωματούχος, ο πρόεδρος του γερμανικού ομοσπονδιακού οργανισμού αγωγών Κλάους Μύλλερ, ακόμα και αν στα μέσα Νοεμβρίου οι δεξαμενές έχουν γεμίσει κατά 95% όπως είναι ο στόχος, η ποσότητα αυτή θα επαρκεί μόνο για 2,5 μήνες στην περίπτωση που ο χειμώνας θα είναι πολύ βαρύς και η Ρωσία θα έχει σταματήσει εντελώς την ροή αερίου προς την Ευρώπη. Ακόμα και ο καγκελάριος Σολτς παραδέχεται πως υπάρχει ενδεχόμενο να εμφανιστούν ελλείψεις φυσικού αερίου και κατ’ επέκταση ηλεκτρικής ενέργειας, αν και επιμένει πως αυτό τελικά δεν θα γίνει. Μετά τις χθεσινές εξελίξεις, σύμφωνα τουλάχιστον με το Bloomberg, μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω και η επίτευξη του στόχου για το γέμισμα των δεξαμενών κατά 95% μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου.
Δεν είναι παράλογο λοιπόν πως βλέπουμε να επανέρχονται τα σενάρια περί αναγκαστικών διακοπών ρεύματος σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες τον ερχόμενο χειμώνα. Ή άλλα παρόμοια σενάρια περί επιβολής περιορισμών στην προμήθεια και χρήση καυσίμων και ηλεκτρικού ρεύματος, αυτό που πολύ απλά ονομάζουμε «δελτίο στο ρεύμα και στα καύσιμα».
Μπορεί τα πράγματα να φαίνονται αρκετά δύσκολα, και η αλήθεια είναι πως είναι πραγματικά δύσκολα, αλλά η τελική εξέλιξη των πραγμάτων θα εξαρτηθεί από δύο κυρίως παράγοντες: τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατήσουν τον ερχόμενο χειμώνα και τα μέτρα που θα λάβει η ευρωπαϊκή ηγεσία για να αντιμετωπίσει αυτή την έκτακτη κατάσταση. Για τον καιρό προφανώς δεν θα πούμε κάτι παραπάνω, μπορούμε όμως να ασχοληθούμε με το ζήτημα των ευρωπαϊκών αποφάσεων. Έχει γίνει σαφές τις τελευταίες μέρες πως πλησιάζει η ώρα λήψης σοβαρών έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Το γεγονός πως δεν υπάρχουν πλέον σημαντικές αμφιβολίες σχετικά με την μελλοντική ροή φυσικού αερίου από την Ρωσία προς την Ευρώπη ίσως διευκολύνει τους Ευρωπαίους ηγέτες στην λήψη αποφάσεων, αφού τα δεδομένα είναι μάλλον ξεκάθαρα: θα πρέπει να στηριχθούμε σε δικούς μας πόρους ή σε πόρους φίλων χωρίς να περιμένουμε την εμφάνιση ενός από μηχανής θεού.
Πέρα από την προσπάθεια εξοικονόμησης πόρων και ιδιαίτερα φυσικού αερίου, η οποία έχει ξεκινήσει σταδιακά και θα κλιμακώνεται όσο περνούν οι μέρες με διάφορους τρόπους, τα μέτρα που θα ληφθούν τις επόμενες εβδομάδες θα προσπαθήσουν λογικά να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικής χρήσης των υφιστάμενων πηγών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα, μετά τους ανθρακικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δεν αποκλείεται να δούμε και την εκ νέου λειτουργία πυρηνικών εργοστασίων. Φυσικά δεν αναφερόμαστε στην Γαλλία και στις άλλες χώρες που δεν έχουν εγκαταλείψει την πυρηνική ενέργεια αλλά και στην Γερμανία, όπου η πολιτική ηγεσία προσπαθεί πάση θυσία να αποφύγει αυτό το ενδεχόμενο αλλά δύσκολα θα το καταφέρει μετά τις τελευταίες εξελίξεις.
Τα πιο δύσκολα μέτρα όμως έχουν άμεση σχέση με την διασύνδεση της αγοράς ηλεκτρικού ρεύματος με τις τιμές του φυσικού αερίου αλλά και με την ίδια την τιμή του φυσικού αερίου. Για το θέμα της αποσύνδεσης της τιμής του ρεύματος από την τιμή του αερίου έχουν γραφτεί και ακουστεί πολλά, τα οποία δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε, αφού είναι φανερό πως κάτι κινείται σοβαρά προς αυτή την κατεύθυνση. Για την τιμή του αερίου όμως φαίνεται πως έχουμε κάποιες νέες και πιθανώς σημαντικές εξελίξεις. Πέρα από τις συζητήσεις περί επιβολής ανώτατου ορίου στην τιμή του φυσικού αερίου που θα αγοράζουν οι ευρωπαϊκές χώρες (ένα μέτρο αμφισβητούμενης σκοπιμότητας και αποτελεσματικότητας), φαίνεται πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να δοκιμάσει και άλλες πιο ενδιαφέρουσες λύσεις.
Σύμφωνα με χθεσινό ρεπορτάζ του Bloomberg, οι υπηρεσίες της Επιτροπής έχουν προτείνει την σταδιακή κατάργηση της χρήσης των χρηματιστηριακών συμβολαίων του Dutch TTF Gas Futures σαν τιμή αναφοράς για το ευρωπαϊκό φυσικό αέριο. Είναι βέβαιο πως υπάρχει σοβαρός προβληματισμός λόγω των υπερβολικών και πολύ συχνών στην τιμή του Dutch TTF, οι οποίες αναστατώνουν συχνά όλη την αγορά ενέργειας στην Ευρώπη. Μία σχετική ιδέα είναι η αντικατάστασή του από ένα άλλο αντίστοιχο προϊόν, περισσότερο συνδεδεμένο με την παγκόσμια αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).
Οι σκέψεις αυτές δεν μας κάνουν εντύπωση, καθώς τις είχαμε ακούσει στο τέλος του Μαρτίου από υψηλόβαθμα στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων εμπορίας εμπορευμάτων, πρώτων υλών και καυσίμων (Το χάος στις αγορές εμπορευμάτων κρατά σε εγρήγορση τις κεντρικές τράπεζες | Liberal Markets).
Για να μην μακρηγορούμε, είναι φανερό πως τα πράγματα έχουν ξεκαθαρίσει: δεν μπορούμε πλέον να βασιστούμε πλέον στο φυσικό αέριο από την Ρωσία και έχει έρθει η ώρα για την λήψη μέτρων από την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου να προετοιμαστούμε για έναν πιθανώς δύσκολο χειμώνα αλλά και για αρκετό ακόμα καιρό. Λογικά δεν θα αργήσουμε να πληροφορηθούμε αυτά τα μέτρα.
Παρά το γεγονός πως επικρατεί έντονη απαισιοδοξία, θα μας επιτρέψετε να κάνουμε μία μικρή παρατήρηση και μία ερώτηση: παρά το γεγονός πως το ευρωπαϊκό φυσικό αέριο ξεκίνησε σήμερα με άνοδο σχεδόν 33%, τελικά έχασε πολύ μεγάλο μέρος των κερδών και προσγειώθηκε κοντά στα 240 Ευρώ/Mwh που ισοδυναμεί με άνοδο περίπου 12%. Είναι δυνατόν αυτή η υποχώρηση να έχει σχέση με μία εκτίμηση των αγορών πως τα πολύ άσχημα ενδεχόμενα έχουν ήδη προεξοφληθεί σε χρηματιστηριακό επίπεδο και πως οι επικείμενες ενέργειες της Ευρωπαϊκής ηγεσίες θα είναι στον σωστό δρόμο; Λογικά δεν θα αργήσουμε να μάθουμε.
