Η οικονομία της ΕΕ είναι μια οικονομία $19 τρισ. (17,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ), η οικονομία της Ρωσίας είναι μια οικονομία $2,2 (2%) τρισ. και των ΗΠΑ $30 τρισ. (29%). Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται τη Ρωσία ως να είναι υπερδύναμη και πιστεύουν ότι η οικονομία της, κάποτε, ήταν ανταγωνιστική με αυτή της ΕΕ, αλλά ποτέ δεν ήταν.
Υπάρχουν τρεις χώρες της ΕΕ, που στην πραγματικότητα είναι μεγαλύτερες από την οικονομία της Ρωσίας (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία). Αυτό είναι κάτι που οι άνθρωποι απλώς δεν αντιλαμβάνονται, ειδικά όταν μιλάμε για το θέμα του εμπορίου και της ικανότητας της Ρωσίας να εμπορεύεται. Οι περισσότεροι θεωρούν ότι η Ρωσία είναι πολύ μεγαλύτερος παίκτης σε παγκόσμιο επίπεδο απ' ό,τι πραγματικά είναι. Ο τριετής πόλεμος στην Ουκρανία έδειξε ότι ο άλλοτε περίφημος στρατός της δεν κατάφερε να νικήσει μια πολύ πιο αδύνατη χώρα.
Αν συγκρίνουμε το δολάριο με οποιοδήποτε άλλο εθνικό νόμισμα, το δολάριο κυριαρχεί. Κανείς δεν πλησιάζει στο ρόλο του δολαρίου ως αποθεματικό νομίσματος με 58%. Μόνο το ευρώ ακολουθεί με σημαντικό ποσοστό 20%, όλα τα υπόλοιπα νομίσματα έχουν κάτω από 5%. Κανείς προς το παρόν δεν μπορεί να αντικαταστήσει το δολάριο και το ευρώ ως αποθεματικό νόμισμα. Κανείς δεν έχει την προθυμία ή την ικανότητα να το κάνει.
Το 2007, οι ΗΠΑ κατείχαν το 42% της παγκόσμιας κεφαλαιοποίησης, η Ευρώπη το 38% και η Ιαπωνία το 10%. Το 2024, οι ΗΠΑ κατέχουν το 70%, η Ευρώπη το 16% και η Ιαπωνία το 7%. Η Ευρώπη έχει πέσει από το 38% της παγκόσμιας κεφαλαιοποίησης στο 16% το 2024.
Το 2017 η παραγωγικότητα της εργασίας στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, και οι δύο βρίσκονταν στο 100. Από το 2017 μέχρι το 2024, στις ΗΠΑ η παραγωγικότητα της εργασίας ανέβηκε στο 118, ενώ η Ευρώπη μόλις ανέβηκε στο 103. Έτσι, βλέπουμε ότι η παραγωγικότητα της εργασίας στις ΗΠΑ έχει αυξηθεί σημαντικά, ενώ η Ευρώπη έχει μείνει σχεδόν αμετάβλητη, ακολουθώντας την ίδια πορεία που είχε το 2017.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακό αυτό που έχει συμβεί μόνο από την άποψη της παραγωγικότητας εργασίας μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Φανταστείτε πώς θα φαίνεται η διαφορά καθώς οι ΗΠΑ επενδύουν στους κινητήριους μοχλούς παραγωγικότητας και ανάπτυξης του αύριο, ενώ η Ευρώπη μένει κολλημένη στους κινητήριους μοχλούς του χθες. Η διαφορά θα μεγαλώσει πάρα πολύ.
Παρ' όλα αυτά, η Ευρώπη ξέρει τι πρέπει να κάνει. Ο Μάριο Ντράγκι, έκανε μια αναφορά με μια πολύ καλή εκτίμηση γιατί η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης έχει υποχωρήσει και τι πρέπει να συμβεί. Δεν είναι πρόβλημα μηχανικής, είναι πρόβλημα πολιτικής εφαρμογής, είναι πρόβλημα ηγεσίας. Και μέχρι να βελτιωθεί η πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη, απλώς δε θα υπάρξει εφαρμογή αυτών που χρειάζονται να γίνουν.
Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια τεράστια τάση απορρόφησης κεφαλαίων από τις ΗΠΑ, καθώς απορροφούν κεφάλαια από τον υπόλοιπο κόσμο, καθώς στις ΗΠΑ κερδίζουν περισσότερα χρήματα. Και γι' αυτό, η κεφαλαιοποίηση των αμερικανικών εταιρειών συνεχίζει να αυξάνεται και ο υπόλοιπος κόσμος συνεχίζει να μειώνεται. Παρόλα αυτά υπάρχει πρόβλημα συγκέντρωσης, διότι υπάρχουν λίγες εταιρείες που, αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο μέρος αυτών που συμβαίνουν, αλλά το άλλο πρόβλημα είναι ότι ζούμε σε έναν κόσμο αλληλεξάρτησης.
Δεν μπορείς να ξεπεράσεις τον υπόλοιπο κόσμο χωρίς κάποια στιγμή να έχεις τις συνέπειες του να ζεις σε μια κακή γειτονιά, αφού ξέρουμε ότι το πόσο καλό είναι το σπίτι μας, εξαρτάται και από τη γειτονιά. Και η παγκόσμια γειτονιά είναι προβληματική λόγω του τι συμβαίνει στη Ρωσία, στην Κίνα και στην Ευρώπη, και αυτό επηρεάζει και τον αναδυόμενο κόσμο αλλά και τις ΗΠΑ.
Η ΕΕ φαίνεται ότι δεν είναι επενδυτικός προορισμός και έχει ήδη γίνει τόσο συχνό θέμα συζήτησης μεταξύ των επενδυτών, και όλα αυτά πριν υπολογίσουμε τη γεωπολιτική κατάσταση. Η Ευρώπη έχει σταματήσει να επενδύει στον εαυτό της. Δεν εστιάζει στη βελτίωση της παραγωγικότητας, δεν εστιάζει στους κινητήριους μοχλούς ανάπτυξης του αύριο και έχει εγκλωβιστεί σε αυτή την ισορροπία χαμηλής ανάπτυξης. Και όταν μια περιοχή εγκλωβίζεται σε αυτή την ισορροπία χαμηλής ανάπτυξης, η πιθανότητα να συμβούν αρνητικές καταστάσεις είναι πράγματα υψηλή.
Η Γαλλία έχασε την κυβέρνηση της και την επόμενη στιγμή οι εκτιμήσεις κινδύνου της αγοράς για τον κρατικό κίνδυνο της Γαλλίας ήταν ίδιες με εκείνες της Ελλάδας. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι μια δομική αλλαγή στον τρόπο που κάνουμε τα πράγματα και θα γίνει βασικός παράγοντας γεωπολιτικής ισχύος. Δεν αφορά μόνο τις εταιρείες, αφορά και τα άτομα, τις κυβερνήσεις και επηρεάζει επίσης το πώς αντιδρούν. Η συμμετοχής της ΕΕ σε νεοφυής επιχειρήσεις τεχνητής νοημοσύνης είναι πολύ μικρή. Οι ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία είχαν περίπου 5.500 startups στην Τεχνητή Νοημοσύνη, έναντι περίπου 1.500 της ΕΕ.
Η Ευρώπη υποτίθεται ότι είχε στον πυρήνα της, τη Γερμανία και τη Γαλλία, δύο ισχυρές και σταθερές χώρες, και στην περιφέρεια τις αδύναμες χώρες. Πρόσφατα, λόγω των επιτοκίων των κρατικών ομόλογων, η Γαλλία από τον πυρήνα αντιμετωπίστηκε όπως η Ελλάδα από την περιφέρεια. Αυτό δίνει μια αίσθηση του πόσο επικίνδυνο είναι να μην αναπτύσσεσαι, γιατί δεν έχεις την ανθεκτικότητα να απορροφήσεις ή να αντιμετωπίσεις τις κρίσεις.
Οι πολιτικές κρίσεις, οι γεωπολιτικές κρίσεις, οι κοινωνικές κρίσεις, οι οικονομικές κρίσεις συμβαίνουν όλες μαζί. Έτσι, η Ευρώπη είναι εγκλωβισμένη σε αυτή την ισορροπία χαμηλής ανάπτυξης και έχει χάσει την ηγεσία της. Εάν δεν καταφέρει να οργανωθεί, θα μείνει πίσω και καθώς θα μένει πίσω, θα φθίνει όσον αφορά την παραγωγικότητα της εργασίας.
Το κατώτερο στρώμα των νοικοκυριών είναι πραγματικά υπό πολύ μεγάλη πίεση. Αυτό φάνηκε και στις γερμανικές εκλογές, όπου οι Γερμανοί απλώς δε νιώθουν πλέον τη δυνατή Γερμανική οικονομία. Αυτό που ένιωσαν ήταν οι επιπτώσεις του πληθωρισμού, του στασιμοπληθωρισμού, ένιωσαν ότι οι αποταμιεύσεις από την πανδημία μειώνονται, εξαφανίζονται. Αυτό ήταν το αίσθημα. Η οικονομική ανασφάλεια ήταν ένα μεγάλο θέμα στις εκλογές.
Από το 2000 έως το 2010, οι ΗΠΑ παρήγαγαν πετρέλαιο και φυσικό αέριο περίπου 3 τρισ.εκατομμύρια BTU το μήνα. Αυτή η παραγωγή αυξήθηκε σε 5 τρισ.εκατομμύρια BTU το μήνα από το 2014 έως το 2018 και το 2024 παρήγαγαν 7 τρισ. εκατομμύρια BTU το μήνα. Υπάρχει αυτή η γεωπολιτική αβεβαιότητα που κρέμεται πάνω από την αγορά ενέργειας, με αποτέλεσμα η τιμή να είναι πολύ υψηλότερη από αυτή που θα δικαιολογούνταν από την πλευρά της ζήτησης, επειδή η ζήτηση δεν είναι τόσο ισχυρή αυτή τη στιγμή λόγω του τι συμβαίνει στην Κίνα, λόγω του τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Η Ευρώπη όμως έκανε ότι ήταν δυνατό για να μη γίνονται νέες εξορύξεις. Και χωρίς την αύξηση της προσφοράς η ενέργεια παραμένει ακριβή (2-3 φορές ακριβότερη στην ΕΕ σε σχέση με τις ΗΠΑ).
Στις ΗΠΑ το συνολικό κόστος εφαρμογής κανόνων, όπως υπολογίστηκε από το American Action Forum, για την κυβέρνηση Ομπάμα ήταν 1,1 τρισ.εκατομμύρια δολάρια, για την κυβέρνηση Τραμπ 25 δισεκατομμύρια δολάρια και για την κυβέρνηση Μπάιντεν 1,4 τρισ.εκατομμύρια δολάρια. Τα ρυθμιστικά εμπόδια και βάρη μπορούν να κατανοηθούν καλύτερα εάν μετρηθούν σε ώρες γραφειοκρατίας.
Οι κανόνες της κυβέρνησης Ομπάμα πρόσθεσαν 240 εκατομμύρια ώρες γραφειοκρατίας, η κυβέρνηση Τραμπ 60 εκατομμύρια και η κυβέρνηση Μπάιντεν, πρόσθεσε 260 εκατομμύρια ώρες επιπλέον γραφειοκρατίας με τους κανόνες που ψήφισαν. Στην ΕΕ δεν υπάρχει τέτοια μέτρηση αλλά καθώς υπερτερεί των ΗΠΑ στις ρυθμίσεις, οι γραφειοκρατικές ρυθμίσεις θα είναι πολύ περισσότερες. Και ειδικά στην Τεχνητή Νοημοσύνη και στις αναδυόμενες τεχνολογίες θα είναι απίστευτος ο αριθμός ωρών γραφειοκρατίας.
Στην ΕΕ θα έπρεπε να υπάρχει μια διαμάχη για την απελευθέρωση από τη γραφειοκρατία για να οδηγηθεί στην ανάπτυξη αλλά δε φαίνεται πως υπάρχει μια τέτοια μάχη. Αυτό θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στη συνολική οικονομία διότι χωρίς την απελευθέρωση από τη γραφειοκρατία δε θα επηρεαστεί η παραγωγικότητα και η ανάπτυξη.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέληξαν κατά τη διάρκεια του πολέμου ότι η Ευρώπη λόγω των διαφωνιών μεταξύ των μελών, δεν μπορούσε να συμμετάσχει πραγματικά, ότι δεν ήταν ενωμένη, ότι ήταν ουσιαστικά ένα περιθωριακό στοιχείο σε αυτόν τον πόλεμο. Σήμερα, έχουν αυτήν την ιδέα της Συμμαχίας των Πρόθυμων, για να κάνουν ακόμα χειρότερη τη συνεννόηση μεταξύ τους βάζοντας στο τραπέζι και την Τουρκία.
Οι Αμερικανοί παρακάμπτουν τους Ευρωπαίους ως αδιάφορους και έχουν αποφασίσει ότι οι Ρώσοι δεν είναι άμεση απειλή, η επίδειξη της στρατιωτικής τους δύναμης στην Ουκρανία είναι θλιβερή, η απειλή μιας εισβολής στην Ευρώπη, όταν δεν μπόρεσαν να πάρουν την Ουκρανία σε τρία χρόνια, δεν υπάρχει.Οι ΗΠΑ μετά τον πόλεμο με την Ιαπωνία, έκαναν την Ιαπωνία μια μεγάλη δύναμη και την ξανάχτισαν, μετά τον πόλεμο με τη Γερμανία κάνανε το ίδιο. Όταν οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μια κυρίαρχη θέση, δημιουργούν συμμαχίες ακόμα και με τους εχθρούς.
Ο Τραμπ, με τις παράξενες τακτικές του, προσπαθεί να μιλήσει με έναν εχθρό με τον οποίο μπορούν να συζητήσουν πολλών μορφών συνεργασιών, όπως έκαναν και με άλλους εχθρούς στο παρελθόν. Η Ρωσία απέτυχε να κατακτήσει την Ουκρανία και είναι σε αδυναμία, βρίσκεται υπό τεράστια πίεση μέσα στη Ρωσία από τους ολιγάρχες αλλά και από άλλους παράγοντες.
Η Ευρώπη, πρέπει να αποκτήσει ανθεκτικότητα, ευελιξία και ευχέρεια επιλογών από τη μια πλευρά για να επιβιώσει από τη μελλοντική στρατιωτική απειλή της Ρωσίας η οποία, έχοντας μια αδύναμη οικονομία αλλά ως μια πυρηνική δύναμη, σε μερικά χρόνια θα αναδιοργανωθεί και θα ξαναγίνει μια σημαντική απειλή. Και από την άλλη, να ανταγωνιστεί τα άλματα της παραγωγικότατης των ΗΠΑ.
Για να γίνει αυτό θα πρέπει η στρατιωτική ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να βασιστεί κυρίως σε οπλικά συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης, όπου οι εφαρμογές θα μπορούν να διαχυθούν και σε άλλους τομείς της οικονομίας σε επόμενη φάση ώστε να ωφεληθεί συνολικά η κοινωνία. Η Ευρώπη γνωρίζει τι πρέπει να κάνει. Χωρίς να είναι απαραίτητο να πρέπει να καταλάβει σε αυτήν φάση « το γιατί», πρέπει άμεσα να αποφασίσει «πώς» θα το κάνει και για αυτό θα χρειαστεί ηγεσία με σοφία για να αποφασίσει και να υλοποιήσει τις προτάσεις Ντράγκι.
*Γιώργος Ατσαλάκης, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
