Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί μία πολιτική και οικονομική ένωση 27 χωρών, με πληθυσμό 450 εκατομμυρίων ανθρώπων και ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) $20 τρισ. με κατά κεφαλή ΑΕΠ $44.500. Είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός συνασπισμός στον κόσμο, συμμετέχει περίπου κατά 17% στο παγκόσμιο ΑΕΠ και επιδιώκει τη διαρκή ευρωπαϊκή ενοποίηση μέσω κοινών πολιτικών και θεσμών. Ωστόσο, οι προκλήσεις της ασφάλειας, οι εσωτερικές διαφωνίες για το μέλλον της ολοκλήρωσης και οι οικονομικές δυσκολίες καθιστούν αναγκαία την αναζήτηση ισχυρότερων δεσμών μεταξύ των κρατών-μελών. Η ΕΕ βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή.
Το παλιό οικονομικό μοντέλο έχει εξαντληθεί και οι παγκόσμιες προκλήσεις απαιτούν ριζικές αλλαγές για να παραμείνει η ΕΕ ανταγωνιστική και να καλύψει το κενό στις νέες τεχνολογίες έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας. Αν συνεχίσει να ακολουθεί την παραδοσιακή ατζέντα, ο κίνδυνος απώλειας του ρόλου της ΕΕ στην παγκόσμια οικονομία είναι πλέον υπαρκτός. Η οικονομική προοπτική της ΕΕ παραμένει αβέβαιη, καθώς η Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με ποικίλες προκλήσεις που απειλούν τη σταθερότητα και την ανάπτυξή της.
Η παγκόσμια οικονομική αναταραχή, οι εσωτερικές κοινωνικές ανισότητες και οι γεωπολιτικές εξελίξεις δημιουργούν ένα περιβάλλον γεμάτο προκλήσεις, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για συντονισμένες δράσεις ενόψει της εισόδου των οικονομιών σε ένα νέο μακροχρόνιο οικονομικό μεγάκυκλο, όπου ραγδαίες και ανατρεπτικές αλλαγές αυξάνουν την αβεβαιότητα. Η επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία.
Η Οικονομική Συνεργασία υπό την προτροπή των ΗΠΑ: Η οικονομική ολοκλήρωση της ΕΕ έχει ήδη αποφέρει σημαντικά οφέλη, ειδικά για τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, που γνώρισαν ταχεία οικονομική ανάπτυξη μετά την ένταξή τους στην ΕΕ. Το κοινό οικονομικό πλαίσιο, όπως η Ενιαία Αγορά και η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, έχει ενισχύσει την ανάπτυξη και τη σταθερότητα. Πάνω από το ήμισυ της αύξησης του ΑΕΠ μεταξύ 2004 και 2019 στις χώρες που εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004 οφειλόταν στην ένταξή τους. Η Ζώνη Σένγκεν αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς δημιούργησε μια περιοχή ελεύθερης μετακίνησης: α) τα αγαθά μπορούν να διασχίζουν εθνικά σύνορα χωρίς ελέγχους, β) αυξάνεται η ταξιδιωτική κινητικότητα και γ) διευκολύνεται το εμπόριο.
Ωστόσο, παράνομα αγαθά ή παράνομες δραστηριότητες μπορούν να μετακινηθούν μεταξύ των κρατών-μελών. Η Ζώνη Σένγκεν, σε συνδυασμό με την ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων, έχει καταστήσει δυνατή τη δυνατότητα των πολιτών της ΕΕ να εργάζονται, να σπουδάζουν και να συνταξιοδοτούνται σε άλλες χώρες της Ένωσης. Η αύξηση της ενεργειακής εξάρτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες λόγω των κυρώσεων στη Ρωσία και της ανάγκης διαφοροποίησης των ενεργειακών πόρων, έχει καταστήσει τις ΗΠΑ σημαντικό εταίρο της ΕΕ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενθαρρύνουν την Ευρώπη να επενδύσει περισσότερο στην άμυνα και την τεχνολογία, προκειμένου να ενισχύσει τη γεωπολιτική της θέση και να αποφύγει την οικονομική στασιμότητα που προκαλεί η δημογραφική γήρανση.
Η Στρατιωτική και Αμυντική Ολοκλήρωση υπό τις προτροπές των ΗΠΑ: Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταστήσει σαφές και το επανέλαβε ο αντιπρόεδρος Βανς στη διάσκεψη για την ασφάλεια στο Μόναχο, ότι οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να αναλάβουν μεγαλύτερο ρόλο στην άμυνά τους. Η ΕΕ επιδιώκει να αναπτύξει κοινή αμυντική πολιτική, όμως εξακολουθεί να εξαρτάται από το ΝΑΤΟ, το οποίο κυριαρχείται από τις ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον έχει πιέσει τις χώρες της ΕΕ να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες, ειδικά μετά την κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας, και να ενισχύσουν την ασφάλεια των εξωτερικών τους συνόρων.
Η μεγαλύτερη στρατιωτική συνεργασία με τις ΗΠΑ μπορεί να οδηγήσει στην περαιτέρω ενοποίηση των στρατών των κρατών-μελών της ΕΕ. Μία τέτοια εξέλιξη θα διευκολύνει την ταχύτερη ανταπόκριση σε παγκόσμιες κρίσεις και θα μειώσει την εξάρτηση από τις ΗΠΑ για την ασφάλεια της Ευρώπης. Ειδικά για τη χώρα μας, που αντιμετωπίζει την πίεση από την αναβίωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η στρατιωτική ενοποίηση της ΕΕ θα έχει εξαιρετική σημασία.
Η Πολιτική και Διπλωματική Ενοποίηση: Παρότι η ΕΕ προσπαθεί να είναι ισχυρός γεωπολιτικός παράγοντας, συχνά υστερεί σε ενιαία εξωτερική πολιτική. Οι ΗΠΑ συνεχίζουν να έχουν κυρίαρχο ρόλο σε διεθνή ζητήματα, αναγκάζοντας την ΕΕ να συμμορφώνεται με τις αμερικανικές κυρώσεις και αποφάσεις. Οι διπλωματικές πιέσεις από τις ΗΠΑ, όπως η απαίτηση για πλήρη συμμόρφωση με τις κυρώσεις στο Ιράν ή η απομάκρυνση από τη ρωσική ενέργεια, έχουν οδηγήσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ να ευθυγραμμιστούν περισσότερο με τις αμερικανικές πολιτικές.
Παρά τις διαφωνίες, αυτή η συνεργασία μπορεί να ενισχύσει την πολιτική ενοποίηση, καθώς τα κράτη-μέλη αναγκάζονται να υιοθετήσουν κοινές θέσεις.
Η διαχείριση της μετανάστευσης και η ασφάλεια των συνόρων: Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα της ΕΕ είναι η ανεξέλεγκτη μετανάστευση. Η Ευρώπη αποτελεί προορισμό για εκατομμύρια μετανάστες, κυρίως μέσω των νότιων χωρών όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία. Οι ΗΠΑ έχουν ασκήσει πιέσεις στην ΕΕ να εφαρμόσει αυστηρότερες μεταναστευτικές πολιτικές και να αυξήσει την προστασία των συνόρων της. Η ενισχυμένη συνεργασία με τις ΗΠΑ στον τομέα της ασφάλειας και της ανταλλαγής πληροφοριών μπορεί να βοηθήσει την ΕΕ να καταπολεμήσει την τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα και την παράνομη μετανάστευση. Επιπλέον, η πίεση για μια κοινή μεταναστευτική πολιτική μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ των κρατών-μελών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική της ενοποίηση, ωστόσο, εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ως βασικός στρατηγικός εταίρος, έχουν επηρεάσει και θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τις πολιτικές της ΕΕ, ειδικά σε θέματα ασφάλειας, οικονομίας και γεωπολιτικής στρατηγικής. Η ΕΕ το 2024 εξήγαγε εμπορεύματα $605 δισ. προς τις ΗΠΑ (το 18% των εξαγωγών της).
Η περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ μπορεί να επιτευχθεί μέσω της προώθησης κοινών πολιτικών, της ενίσχυσης των αμυντικών δαπανών, της διασφάλισης κοινών εξωτερικών συνόρων και της εναρμόνισης των μεταναστευτικών πολιτικών. Η προτροπή και οι πιέσεις των ΗΠΑ, ίσως είναι η «χρυσή» ευκαιρία για την ΕΕ να εξελιχθεί σε έναν ισχυρότερο και πιο ενωμένο συνασπισμό, διατηρώντας ταυτόχρονα την ανεξαρτησία και την αυτονομία της.
Οι πολίτες της ΕΕ ενδιαφέρονται να ζουν με ασφάλεια στα σπίτια τους, να έχουν τα οικονομικά μέσα να υλοποιούν τα στοιχειώδη όνειρά τους, να ζήσουν με αξιοπρέπεια και να φροντίζουν για τους εαυτούς τους και τα παιδιά τους. Εάν οι παρόντες κυβερνήσεις δεν αντιληφθούν αυτές τις ανάγκες των πολιτών και δεν καταφέρουν να εξασφαλίσουν την ικανοποίηση αυτών των αναγκών, θα σπρώξουν τους πολίτες στην αγκαλιά των ακραίων πολιτικών, οι οποίοι εμφανίζονται ολοένα και περισσότεροι σε κάθε εκλογική αναμέτρηση.
Η σωστή ανάλυση των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων δεδομένων για τη διάγνωση των βραχυχρόνιων και μακροχρόνιων αναγκών των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι βέλτιστες αποφάσεις για την κάλυψη αυτών των αναγκών θα κρατήσουν την ΕΕ ενωμένη, δυνατή, με εσωτερική συνοχή και σημαντικό ρόλο στο ραγδαία μεταβαλλόμενο γεωοικονομικό και γεωπολιτικό περιβάλλον. Χρειάζονται φωτισμένες ηγεσίες με όραμα να αντιληφθούν τα παραπάνω πριν να είναι αργά.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
