Το πρόγραμμα οικονομικής συνεργασίας της Κίνας ανακάμπτει μετά την πανδημία, με την Αφρική να αποτελεί πρωταρχική εστίαση, σύμφωνα με ανάλυση του Reuters των στοιχείων δανεισμού, επενδύσεων και εμπορίου. Οι Κινέζοι ηγέτες επικαλούνται τα δισεκατομμύρια δολάρια που έχουν δεσμευτεί για νέα κατασκευαστικά έργα και το ρεκόρ αμφίδρομου εμπορίου ως απόδειξη της δέσμευσής τους να συνδράμουν στον εκσυγχρονισμό της ηπείρου και να προωθήσουν τη συνεργασία «win-win».
Ωστόσο, τα στοιχεία αποκαλύπτουν μια πιο σύνθετη σχέση, η οποία εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό εξορυκτική και δεν έχει μέχρι στιγμής ανταποκριθεί σε ορισμένες από τις διακηρύξεις του Πεκίνου σχετικά με την πρωτοβουλία Belt and Road, τη στρατηγική του προέδρου Σι Τζινπίνγκ για την οικοδόμηση ενός δικτύου υποδομών που θα συνδέει την Κίνα με τον κόσμο.
Ενώ οι νέες κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική αυξήθηκαν κατά 114% πέρυσι, σύμφωνα με το Griffith Asia Institute του Πανεπιστημίου Griffith της Αυστραλίας, επικεντρώθηκαν σε μεγάλο βαθμό στα ορυκτά που είναι απαραίτητα για την παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση και τα σχέδια της Κίνας να αναζωογονήσει τη δική της παραπαίουσα οικονομία της.
Αυτά κυριαρχούν και στο εμπόριο, αναφέρει το Reuters. Καθώς οι προσπάθειες για την ενίσχυση άλλων εισαγωγών από την Αφρική, συμπεριλαμβανομένων των γεωργικών προϊόντων και των βιομηχανικών αγαθών, αποτυγχάνουν, το εμπορικό έλλειμμα της ηπείρου με την Κίνα έχει διογκωθεί.
Ο κινεζικός κρατικός δανεισμός, που κάποτε αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης για τις υποδομές της Αφρικής, βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Και οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), τις οποίες η Κίνα έχει αναδείξει ως το νέο προτιμώμενο επενδυτικό της μέσο παγκοσμίως, δεν έχουν ακόμη κερδίσει έδαφος στην Αφρική.
Το αποτέλεσμα είναι μια μονόπλευρη σχέση που κυριαρχείται από τις εισαγωγές πρώτων υλών της Αφρικής και που ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι φέρει ακόμα τα σημάδια των οικονομικών σχέσεων της Ευρώπης με την ήπειρο της αποικιοκρατικής εποχής.
«Αυτό είναι κάτι που θα αναγνώριζε η Βρετανία στα τέλη του 19ου αιώνα», δήλωσε ο Έρικ Ολάντερ, συνιδρυτής της ιστοσελίδας και του podcast China-Global South Project.
Η Κίνα απορρίπτει τέτοιους ισχυρισμούς.
«Η Αφρική έχει το δικαίωμα, την ικανότητα και τη σοφία να αναπτύξει τις εξωτερικές της σχέσεις και να επιλέξει τους εταίρους της», έγραψε το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας απαντώντας σε ερωτήσεις του Reuters.
«Η πρακτική υποστήριξη της Κίνας για την πορεία εκσυγχρονισμού της Αφρικής σύμφωνα με τα δικά της χαρακτηριστικά έχει χαιρετιστεί από όλο και περισσότερες αφρικανικές χώρες».
Στροφή
Η εμπλοκή της Κίνας στην Αφρική, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της πρωτοβουλίας Belt and Road, αυξήθηκε ραγδαία κατά τις δύο δεκαετίες πριν από την πανδημία COVID-19. Κινεζικές εταιρείες κατασκεύασαν λιμάνια, υδροηλεκτρικά εργοστάσια και σιδηροδρόμους σε όλη την ήπειρο, χρηματοδοτούμενες κυρίως μέσω κρατικών δανείων. Οι ετήσιες δανειακές υποχρεώσεις κορυφώθηκαν στα 28,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016, σύμφωνα με την Παγκόσμια Πρωτοβουλία για την Κίνα του Πανεπιστημίου της Βοστώνης.
Ωστόσο, πολλά έργα αποδείχθηκαν ασύμφορα. Καθώς ορισμένες κυβερνήσεις αγωνίζονταν να αποπληρώσουν τα δάνεια, η Κίνα μείωσε τον δανεισμό. Η COVID-19 την ώθησε να στρέψει την προσοχή της στο εσωτερικό και τα κινεζικά κατασκευαστικά έργα στην Αφρική μειώθηκαν.
Δεν αναμένεται ανάκαμψη του κρατικού δανεισμού, αναφέρει το πρακτορείο.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στο Πεκίνο πιέζουν αντ' αυτού τις κινεζικές εταιρείες να αναλάβουν μετοχές και τη λειτουργία των υποδομών που κατασκευάζουν για ξένες κυβερνήσεις. Ο στόχος, λένε αναλυτές της Κίνας, είναι να βοηθηθούν οι εταιρείες να κερδίσουν συμβάσεις υψηλότερης αξίας και, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να συμμετέχουν στο «παιχνίδι», να διασφαλίσουν ότι τα έργα είναι οικονομικά βιώσιμα.
Ο δανεισμός σε οχήματα ειδικού σκοπού (SPV), ίσως το πιο συνηθισμένο μέσο επένδυσης σε υποδομές ΣΔΙΤ, αυξάνεται ως ποσοστό των δανείων της Κίνας στο εξωτερικό, σύμφωνα με στοιχεία που μοιράστηκε αποκλειστικά με το Reuters η AidData, ερευνητικό κέντρο του αμερικανικού πανεπιστημίου William & Mary.
Ο αυτοκινητόδρομος Nairobi Expressway, αξίας 668 εκατομμυρίων δολαρίων, μια σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που κατασκευάστηκε και διευθύνεται από την κρατική εταιρεία China Road and Bridge Corporation (CRBC), θα μπορούσε να αποτελέσει απόδειξη του μοντέλου στην Αφρική. Από τότε που άνοιξε τον Αύγουστο του 2022, ο δρόμος - με δίοδια - επιτρέπει στους οδηγούς να αποφεύγουν τα κυκλοφοριακά προβλήματα της πρωτεύουσας της Κένυας, ξεπερνώντας τους στόχους εσόδων και χρήσης.
Η μέση ημερήσια χρήση τον Μάρτιο ήταν 57.000 οχήματα, υπερβαίνοντας τον στόχο του 2049 για περίπου 55.000 οχήματα που είχε θέσει η CRBC σε μια παρουσίαση του 2019 σχετικά με την οικονομική βιωσιμότητα του έργου.
Ωστόσο, λίγες εταιρείες ακολουθούν το παράδειγμα της CRBC στην Αφρική. Ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου το 45% του κινεζικού δανεισμού ήταν σε SPVs από το 2018 έως το 2021, τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της AidData κάνουν λόγο για ποσοστό 27% για την Αφρική.
Οι αναλυτές επισημαίνουν διάφορους πιθανούς λόγους, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης νομικών πλαισίων για ΣΔΙΤ σε πολλές αφρικανικές χώρες και της άποψης ορισμένων κινεζικών εταιρειών ότι οι αφρικανικές αγορές είναι επικίνδυνες.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας δεν απάντησε άμεσα σε αίτημα του Reuters για τα χαμηλά αυτά ποσοστά. Είπε όμως ότι η κυβέρνηση ενθαρρύνει τις κινεζικές εταιρείες να «αναπτύξουν ενεργά νέους τρόπους συνεργασίας», όπως οι ΣΔΙΤ, για να φέρουν περισσότερες ιδιωτικές επενδύσεις στην Αφρική.
Αυξανόμενη δέσμευση
Το Griffth υπολογίζει τη συνολική δέσμευση της Κίνας στην Αφρική - συνδυασμός συμβάσεων κατασκευής και επενδυτικών δεσμεύσεων - σε 21,7 δισ. δολάρια πέρυσι, γεγονός που την καθιστά τον μεγαλύτερο περιφερειακό αποδέκτη.
Τα στοιχεία του American Enterprise Institute, ενός think tank με έδρα την Ουάσινγκτον, έδειξαν ότι οι επενδύσεις θα φτάσουν σχεδόν τα 11 δισ. δολάρια το 2023, το υψηλότερο επίπεδο από τότε που άρχισε να παρακολουθεί την κινεζική οικονομική δραστηριότητα στην Αφρική το 2005.
Περίπου 7,8 δισ. δολάρια από αυτά διοχετεύτηκαν στην εξόρυξη, όπως το ορυχείο χαλκού Khoemacau της Μποτσουάνα, το οποίο η κινεζική MMG Ltd αγόρασε για 1,9 δισ. δολάρια, και ορυχεία κοβαλτίου και λιθίου σε χώρες όπως η Ναμίμπια, η Ζάμπια και η Ζιμπάμπουε.
Το κυνήγι των κρίσιμων ορυκτών οδηγεί επίσης στην κατασκευή υποδομών. Τον Ιανουάριο, για παράδειγμα, κινεζικές εταιρείες δεσμεύτηκαν να επενδύσουν έως και 7 δισ. δολάρια σε υποδομές στο πλαίσιο αναθεώρησης της συμφωνίας τους για την κοινοπραξία χαλκού και κοβαλτίου με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Οι δυτικές δυνάμεις και οι δυνάμεις του Κόλπου αγωνίζονται επίσης να ηγηθούν της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης, με τις κυβερνήσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης να υποστηρίζουν τον διάδρομο Lobito, μια σιδηροδρομική σύνδεση που θα μεταφέρει μέταλλα από τη Ζάμπια και το Κονγκό στις ακτές του Ατλαντικού της Αφρικής.
Ωστόσο, οι Αφρικανοί ηγέτες έχουν δυσκολευτεί να συγκεντρώσουν χρηματοδότηση για ορισμένα άλλα έργα προτεραιότητας.
Παρά την επιτυχία του αυτοκινητόδρομου του Ναϊρόμπι, για παράδειγμα, οι εργασίες σε αρκετούς δρόμους της Κένυας σταμάτησαν όταν η κυβέρνηση δεν κατάφερε να πληρώσει τις κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες.
Κατά τη διάρκεια επίσκεψης στο Πεκίνο τον περασμένο Οκτώβριο, ο πρόεδρος Γουίλιαμ Ρούτο ζήτησε δάνειο ύψους 1 δισ. δολαρίων για την ολοκλήρωση των έργων.
Ο εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών, Γουάνγκ Γουνεμπίν, δήλωσε ότι οι συζητήσεις σχετικά με το αίτημα συνεχίζονται.
Η τελική φάση μιας σιδηροδρομικής γραμμής που προορίζεται να διασχίσει την Κένυα από το κύριο λιμάνι της έως τα σύνορα με την Ουγκάντα βρίσκεται επίσης σε εκκρεμότητα από τότε που η κινεζική χρηματοδότηση στέρεψε το 2019. Η Ουγκάντα ακύρωσε τη σύμβαση για το δικό της τμήμα της γραμμής το 2022, αφού οι Κινέζοι χρηματοδότες αποσύρθηκαν.
Ερωτώμενοι σχετικά με τη μείωση του δανεισμού για τις αφρικανικές υποδομές, οι Κινέζοι αξιωματούχοι επισημαίνουν τη στροφή προς το εμπόριο και τις επενδύσεις, υποστηρίζοντας ότι το εμπόριο που δημιουργείται από την BRI ενισχύει την ανάπτυξη της Αφρικής.
Το αμφίδρομο εμπόριο έφθασε πέρυσι το ποσό ρεκόρ των 282 δισ. δολαρίων, σύμφωνα με τα στοιχεία των κινεζικών τελωνείων. Αλλά την ίδια στιγμή, η αξία των εξαγωγών της Αφρικής προς την Κίνα μειώθηκε κατά 7%, κυρίως λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου, και το εμπορικό της έλλειμμα διευρύνθηκε κατά 46%.
Κινέζοι αξιωματούχοι προσπάθησαν να καθησυχάσουν τις ανησυχίες ορισμένων Αφρικανών ηγετών.
Σε μια σύνοδο κορυφής στο Γιοχάνεσμπουργκ τον περασμένο Αύγουστο, ο Σι δήλωσε ότι το Πεκίνο θα δρομολογήσει πρωτοβουλίες για τη στήριξη της μεταποίησης και του γεωργικού εκσυγχρονισμού της ηπείρου - τομείς που οι Αφρικανοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θεωρούν βασικούς για την κάλυψη των εμπορικών κενών, τη διαφοροποίηση των οικονομιών τους και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Η Κίνα έχει επίσης δεσμευτεί να αυξήσει τις γεωργικές εισαγωγές από την Αφρική. Οι προσπάθειες αυτές, προς το παρόν, υπολείπονται.
Με ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά ελλείμματα της Αφρικής έναντι της Κίνας, η Κένυα πιέζει για να αυξήσει την πρόσβαση στη δεύτερη μεγαλύτερη καταναλωτική αγορά του κόσμου, κερδίζοντας πρόσφατα την αγορά αβοκάντο και θαλασσινών.
Από τα αβοκάντο αξίας 150,94 εκατ. δολάρια που εξήχθησαν πέρυσι, μόλις το 10% πήγε στην Κίνα.
Συνολικά, οι κενυατικές εξαγωγές προς την Κίνα μειώθηκαν πάνω από 15% στα 228 εκατ. δολάρια, σύμφωνα με τα στοιχεία των κινεζικών τελωνείων, καθώς η μείωση της παραγωγής τιτανίου οδήγησε σε πτώση των αποστολών του μετάλλου - βασικό εξαγωγικό προϊόν προς την Κίνα.
Αλλά τα κινεζικά βιομηχανικά προϊόντα συνέχισαν να καταφθάνουν. Αυτό δεν είναι βιώσιμο, δήλωσε ο Φράνσις Μανγκένι, σύμβουλος της African Continental Free Trade Area.
Αν τα αφρικανικά έθνη δεν μπορέσουν να προσθέσουν αξία στις εξαγωγές τους μέσω αυξημένης επεξεργασίας και μεταποίησης, είπε, «εξάγουμε απλώς ακατέργαστα ορυκτά για να τροφοδοτήσουμε την οικονομία τους».
Φωτογραφίες: AP Photo
