Η γεωπολιτική κατάσταση στην Ασία και οι επιπτώσεις της στον διεθνή εμπορικό ανταγωνισμό είναι εξαιρετικά σύνθετες και δυναμικές. Η Ινδία και η Κίνα, δύο μεγάλες δυνάμεις της περιοχής, βρίσκονται σε συνεχή αντιπαράθεση τόσο στα βόρεια σύνορα όσο και στις θαλάσσιες εμπορικές διαδρομές, με σκοπό την κυριαρχία στην οικονομική και στρατηγική σκηνή.
Η Κίνα, μέσω των «Δρόμων του Μεταξιού», της Πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative - BRI), έχει επενδύσει τεράστια ποσά για την ανάπτυξη υποδομών που ενισχύουν την εμπορική και στρατηγική της επιρροή στον Ινδικό ωκεανό. Ένα σημαντικό μέρος αυτής της πρωτοβουλίας είναι η σύνδεση της Κίνας με το λιμάνι Gwadar στο Πακιστάν μέσω του Διαδρόμου Κίνα-Πακιστάν (China-Pakistan Economic Corridor - CPEC), αποκτώντας άμεση πρόσβαση στον Ινδικό Ωκεανό, παρακάμπτοντας τα στενά της Μάλακκας και ενισχύοντας την παρουσία της στην περιοχή.
Ινδική Αντίδραση και Εναλλακτικές Διαδρομές
Η Ινδία, αντιμετωπίζοντας αυτήν την κινεζική επιρροή, έχει αναπτύξει τις δικές της στρατηγικές διαδρομές. Ένα σημαντικό έργο είναι ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά-Νότου (International North-South Transport Corridor - INSTC), ο οποίος συνδέει την Ινδία με τη Ρωσία και την Ευρώπη μέσω του Ιράν. Το λιμάνι Chabahar στο Ιράν αποτελεί κρίσιμο κόμβο για αυτή τη διαδρομή, επιτρέποντας την παράκαμψη του Πακιστάν και την αποφυγή των πολιτικών εντάσεων που υφίστανται μεταξύ των δύο χωρών.
Εναλλακτικές Διαδρομές και Γεωπολιτικές Προκλήσεις
Η Ινδία είχε επίσης σχεδιάσει τον «Νέο Ινδικό Δρόμο του Μεταξιού», (IMEC) ο οποίος περιλάμβανε διαδρομές μέσω Σαουδικής Αραβίας, Ιορδανίας, Ισραήλ και Πειραιά, για να αποκτήσει πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές. Ωστόσο, οι πρόσφατες συγκρούσεις στη Γάζα έχουν αναστείλει αυτό το έργο, προσθέτοντας επιπλέον εμπόδια στις εμπορικές φιλοδοξίες της Ινδίας.
Η Ινδία επιδιώκει να γίνει ανεξάρτητος παράγοντας ασφάλειας στην Αραβική Θάλασσα, κάτι που θα της επιτρέψει να αποκτήσει στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι της Κίνας. Η αυξανόμενη ναυτική παρουσία της Ινδίας στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των ασκήσεων και της συνεργασίας με άλλες ναυτικές δυνάμεις, ενισχύει την ικανότητά της να διασφαλίσει τις θαλάσσιες διαδρομές και να προστατεύσει τα οικονομικά της συμφέροντα. Πέρα όμως από την Κίνα, η Ινδία έχει να αντιμετωπίσει και την εμφάνιση της Τουρκίας η οποία συνάπτει συμφωνίες με τη Σομαλία για να έχει παρουσία στον Ινδικό ωκεανό. ¨Η Τουρκία έχει συμφέρον να αποτύχουν τα σχέδια της Ινδίας ώστε να προωθήσει τις δικές της εμπορευματικές οδούς μέσα από τα τούρκικα εδάφη. Κάτι που βλέπει θετικά τόσο η Κίνα όσο και το Πακιστάν.
Η Τουρκική Προσέγγιση
Η Τουρκία, επιδιώκει να αυξήσει την παρουσία της στην περιοχή μέσω της ανάπτυξης ενός μεγάλου ναυτικού στόλου. Ο στόλος αυτός, αν και σχεδιάζεται για να ενισχύσει την επιρροή της Τουρκίας στην Ερυθρά Θάλασσα και την Αραβική Θάλασσα, παρουσιάζει προκλήσεις δεδομένης της γεωγραφικής και στρατηγικής κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Οι απειλές κατά της Ελλάδα, καθώς και η ανασφάλεια που αισθάνεται για τα στενά του Ελλήσποντου, του Βοσπόρου και της θάλασσας του Μαρμαρά, περιπλέκουν την κατάσταση. Η ανάπτυξη ενός μεγάλου τουρκικού στόλου, αν και μπορεί να ενισχύσει τις φιλοδοξίες της Τουρκίας θα προκαλέσει περιφερειακές εντάσεις. Η οικοδόμηση και η συντήρηση ενός σύγχρονου ναυτικού είναι ένα από τα πιο ακριβά και πολύπλοκα προγράμματα που μπορεί να αναλάβει μια κυβέρνηση.
Για τη Σομαλία, η θαλάσσια ασφάλεια είναι ζωτικής σημασίας. Με τη μεγαλύτερη ακτογραμμή από οποιαδήποτε αφρικανική χώρα, η εκτεταμένη αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) της Σομαλίας φιλοξενεί σημαντική θαλάσσια ζωή και δυνητικά σημαντικούς πόρους υδρογονανθράκων. Η γεωγραφική θέση της Σομαλίας και η τεράστια ΑΟΖ απαιτούν ισχυρή θαλάσσια ασφάλεια. Αυτό όχι μόνο προστατεύει τους φυσικούς πόρους της χώρας, αλλά καταπολεμά επίσης παράνομες δραστηριότητες όπως η πειρατεία και η παράνομη αλιεία.
Συμφωνίες ασφάλειας και ενέργειας Τουρκίας - Σομαλίας
Στις αρχές Μαρτίου, η Τουρκία και η Σομαλία ενίσχυσαν τη συνεργασία τους με μια δεύτερη συμφωνία που επικεντρώνεται στην εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αυτή η ενεργειακή συμφωνία, που έρχεται μετά από ένα σύμφωνο ασφαλείας, θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά το οικονομικό μέλλον της Σομαλίας. Γεωσεισμικές μελέτες δείχνουν ότι η Σομαλία έχει δυνητικά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου ισοδύναμα με τα αποθέματα του Καζακστάν. Η Σομαλία έχει ήδη συμφωνία εξερεύνησης με την αμερικανική Coastline Exploration για επτά υπεράκτια μπλοκ, με τη γεώτρηση να προγραμματίζεται να ξεκινήσει το 2025. Η νέα συμφωνία με την Τουρκία επιτρέπει στις τουρκικές εταιρείες να συμμετάσχουν στις προσπάθειες εξερεύνησης, παρέχοντας στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι άλλων διεθνών παικτών. Τα γεωτρύπανα της Τουρκίας μπορεί να εξαγάγουν πόρους με μειωμένο κόστος λόγω ευνοϊκών συμφωνιών αδειοδότησης.
Οικονομικές και Γεωπολιτικές Επιπτώσεις
Η συνεργασία μεταξύ Τουρκίας και Σομαλίας αναμένεται να αποφέρει σημαντικά έσοδα από τις θαλάσσιες δραστηριότητες. Με τη συμμετοχή της Τουρκίας, η Σομαλία στοχεύει να ανακτήσει εκατομμυρία δολάρια που χάνονται κάθε έτος λόγω παράνομης και παράτυπης αλιείας και πειρατείας. Επιπλέον, η ΑΟΖ της Σομαλίας περιλαμβάνει πολυάριθμα υποβρύχια καλώδια που συνδέουν τον Περσικό Κόλπο με την Ανατολική Αφρική και την Ερυθρά Θάλασσα, ενισχύοντας τη στρατηγική της σημασία.
Περιφερειακή δυναμική και προκλήσεις
Οι θαλάσσιες και ενεργειακές συμφωνίες μεταξύ της Τουρκίας και της Σομαλίας έρχονται σε μια εποχή αλλαγής της περιφερειακής δυναμικής. Ένα πρόσφατο μνημόνιο συμφωνίας μεταξύ της Αιθιοπίας και της Σομαλιλάνδης, το οποίο χορηγεί στην Αιθιοπία 50ετή μίσθωση στις ακτές της Σομαλιλάνδης, έχει πιθανές επιπτώσεις στην περιφερειακή σταθερότητα. Η συμφωνία αυτή ενισχύει τη στρατηγική και οικονομική πρόσβαση της Αιθιοπίας στους ανοικτούς ωκεανούς, αμφισβητώντας την κυριαρχία της Σομαλίας. Οι στενοί οικονομικοί και στρατιωτικοί δεσμοί της Τουρκίας και της Αιθιοπίας περιπλέκουν την κατάσταση. Η πιθανή αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Σομαλιλάνδης από την Αιθιοπία θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την περιοχή και να επηρεάσει τις σχέσεις Τουρκίας-Αιθιοπίας. Επιπλέον, η συμμετοχή των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) εντείνει περαιτέρω τον ανταγωνισμό. Τα ΗΑΕ έχουν σημαντικές επενδύσεις και συμφέροντα στο Κέρας της Αφρικής, συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών με τη Σομαλιλάνδη.
Επιρροή και στρατηγικές επενδύσεις των ΗΑΕ
Τα ΗΑΕ, ένας σημαντικός παράγοντας ισχύος στο Κέρας της Αφρικής, έχουν περιουσιακά στοιχεία διπλού σκοπού στην Ερυθραία, το νησί Socotra της Υεμένης, τη Σομαλιλάνδη και τη Σομαλία. Οι οικονομικές και πολιτικές επενδύσεις του Αμπού Ντάμπι στην Αιθιοπία και τη Σομαλιλάνδη έχουν αυξηθεί, δημιουργώντας ένα μεγάλο χάσμα. Από τη μία πλευρά είναι η Αιθιοπία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σομαλιλάνδη. Από την άλλη είναι η Τουρκία και η Σομαλία. Παρά την αντιπαλότητα, τα ΗΑΕ έχουν πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις στην Τουρκία και τη Σομαλία, διατηρώντας νομισματική μόχλευση. Τα Εμιράτα διαχειρίζονται βασικά λιμάνια της Σομαλίας, όπως το Berbera στη Σομαλιλάνδη και το Bosaso στη Σομαλία. Διαπραγματεύονται επίσης να αποκτήσουν το λιμάνι του Kismayo στη νότια Σομαλία, με την υποστήριξη του προέδρου της Σομαλίας Hassan Sheikh Mohamud, ο οποίος απολαμβάνει στενούς πολιτικούς δεσμούς με τα ΗΑΕ.
Η Σομαλία έχει γίνει επίκεντρο έντονου ανταγωνισμού μεταξύ Άγκυρας και Αμπού Ντάμπι την τελευταία δεκαετία. Οι συμφωνίες θαλάσσιας ασφάλειας και ενέργειας με την Τουρκία προσφέρουν στη Σομαλία σημαντικά οικονομικά και στρατηγικά οφέλη, ενισχύοντας την ικανότητά της να διαχειρίζεται την τεράστια ακτογραμμή και την ΑΟΖ της. Ωστόσο, η πολύπλοκη περιφερειακή δυναμική, που περιλαμβάνει την Αιθιοπία και τα ΗΑΕ, παρουσιάζει προκλήσεις που απαιτούν προσεκτική πλοήγηση. Οι εξελισσόμενες εταιρικές σχέσεις και αντιπαλότητες στο Κέρας της Αφρικής υπογραμμίζουν τη σημασία της στρατηγικής θέσης της Σομαλίας και την ανάγκη για αποτελεσματική θαλάσσια ασφάλεια και οικονομική διαχείριση. Τα αποτελέσματα αυτών των αλληλεπιδράσεων θα επηρεάσουν σημαντικά τη σταθερότητα της περιοχής και το οικονομικό μέλλον της Σομαλίας αλλά και ευρύτερα του Ινδικού ωκεανού και των θαλάσσιων εμπορικών διαδρομών.
Η Τουρκία προσπαθεί να παρουσιαστεί ότι είναι μια μεγάλη δύναμη. Στην πραγματικότητα αποκτά προσβάσεις σε οικονομικά και πολιτικά καταστραμμένες χώρες όπως η Σομαλία, η Λιβύη, το Σουδάν κλπ., αλλά παράλληλα μετατρέπει εχθρούς τα ισχυρά κράτη όπως ΗΠΑ, ΕΕ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ινδία, Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία αλλά και Ιράν κλπ. Οι υπέρμετρες φιλοδοξίες της ηγεσία της, την ωθούν εκτός από την οικονομική καταστροφή, σε επιθετική συμπεριφορά που θα εκδηλώνετε όσο περισσότερο απομονώνεται και δυσκολεύεται να πραγματοποιήσει τα αυτοκρατορικά της όνειρα.
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
