Η πολιτική της Ρωσίας ήταν πάντα να ελέγχει όσο το δυνατόν περισσότερο το ευρασιατικό έδαφος στη Δύση. Στην Άπω Ανατολή προτεραιότητα είχε η πρόσβαση στον Ειρηνικό Ωκεανό.
Την πρόσβαση κατάφερε να την πετύχει το 1860 αποσπώντας από τους Κινέζους την εξωτερική Μαντζουρία όπου βρίσκεται σήμερα ο μισός πληθυσμός από τα 8 εκ. πληθυσμού της Άπω Ανατολής με κύριες πόλεις το Habarovsk, και Βλαδιβοστόκ, το μεγαλύτερο ρωσικό λιμάνι στον Ειρηνικό Ωκεανό όπου και υπάρχει και μια βάση του πυρηνικού ρωσικού στόλου. Χωρίς το Βλαδιβοστόκ, το ρωσικό ναυτικό και τα υποβρύχια θα ήταν σε μεγάλο βαθμό αδύνατο να λειτουργήσουν οπουδήποτε στον Ειρηνικό.
Το 1858, η δυναστεία Qing στην Κίνα πολεμούσε ταυτόχρονα, τους εσωτερικούς εχθρούς, τους Βρετανούς και τους Γάλλους κατά τον δεύτερο πόλεμο του οπίου. Η Ρωσία διαισθανομένη την αδυναμία της Κίνας παράταξε στα βόρεια σύνορα της στρατεύματα υποχρεώνοντας την Κίνα το 1860, να της παραδώσει την εξωτερική Μαντζουρία (έκταση ισοδύναμη με την Ουκρανία) χωρίς καμία μάχη, προκειμένου να μην ανοίξει και άλλο πολεμικό μέτωπο.
Η Κίνα θεωρώντας ότι οι απώλειες εδαφών έγιναν τον «ταπεινωτικό αιώνα» που τελείωσε το 1949, προβάλλει ιστορικές αξιώσεις (και όχι νομικές) και από την εποχή του Μάο, αμφισβητεί τις συμφωνίες που υπέγραψε για παραχώρηση εδαφών όπως το Χονγκ Κονγκ, την εξωτερική Μαντζουρία, και θεωρεί την Ταϊβάν έδαφος της όπου βρήκαν καταφύγιο οι Κινέζοι που δεν ασπάστηκαν τον κομμουνισμό.
Αυτό έχει περιορίσει γεωπολιτικά την Κίνα και έχει εγκλωβίσει τη ναυτικής της δύναμη στη δική της άμεση ακτογραμμή στα ανατολικά, και νότια σινικά πελάγη, ενώ θα μπορούσε να είχε πρόσβαση και προς βορά στη θάλασσα της Ιαπωνίας, εάν δεν είχε χάσει την εξωτερική Μαντζουρία. Οι ΗΠΑ με του συμμάχους τους δεν επιτρέπουν στην Κίνα να εξέλθει το ναυτικό της προς τις άλλες θάλασσες που ελέγχουν.
Το 1969 επί πολλές εβδομάδες, εκατοντάδες κινεζικά και σοβιετικά στρατεύματα πολέμησαν μεταξύ τους για τον έλεγχο του νησιού Shenbao στον ποταμό Ussuri στα βόρεια σύνορα. Oι Ρώσοι φοβήθηκαν ότι ο Μάο έδειχνε να είναι έτοιμος να ανακαταλάβει την εξωτερική Μαντζουρία και έκαναν πίσω στην αξίωση τους, που ήθελαν τα σύνορα να είναι στην κινεζική όχθη και όχι στο μέσον του ποταμού. Η συμφωνία που υπεγράφη το 1991 μεταξύ Κίνας και Ρωσίας δεν σβήνει τις ιστορικές αξιώσεις της Κίνας για την εξωτερική Μαντζουρία.
Η Ρωσία είχε υπογράψει συμφωνία για τα σύνορα της με την Ουκρανία το 1994 και το 1997. Με βάση τις ιστορικές και όχι νομικές της αξιώσεις κατέλαβε την Κριμαία και εισέβαλε στην Ουκρανία. Η Κίνα τώρα έχει λόγω να επικαλεστεί τις ιστορικές (και όχι νομικές) αξιώσεις και αυτή με τη σειρά της, για να πάρει πίσω την εξωτερική Μαντζουρία από την Άπω Ανατολή της Ρωσίας.
Η Ρωσία έχει χάσει την επιρροή της στις 5 χώρες της κεντρικής Ασίας (Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν) στις οποίες θα μπορούσε και να είχε ιστορικές αξιώσεις από τη σοβιετική εποχή. Η Κίνα ελέγχει το εμπόριο αυτών των χωρών μέσω του Δρόμου του Μεταξιού και αποτελούν τις κυριότερες χώρες από τις οποίες προμηθεύεται πρώτες ύλες και ενέργεια.
Η Κίνα είναι τώρα μακράν ο μεγαλύτερος πελάτης του φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν. Σήμερα όλα τα κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν μια βιώσιμη και πιο ελκυστική οικονομική λύση που τους προσφέρει η Κίνα (ως εναλλακτική της Ρωσίας) και αυτός είναι σε μεγάλο βαθμό ο λόγος που τρεις από αυτές το Τουρκμενιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν δεν εντάχθηκαν ποτέ στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση της Ρωσίας.
Η Κίνα ενώ αποτελεί το 16% του πληθυσμού ελέγχει το 7% του γλυκού νερού. Το 80% του νερού βρίσκεται στη Νότια Κίνα και στο Θιβέτ. Στη βόρεια Κίνα όπου βρίσκεται το Πεκίνο, ζει το 30% του πληθυσμού και ήδη έχει πρόβλημα νερού και η κλιματική αλλαγή δημιουργεί συνεχώς ξηρασίες. Πολύ κοντά στα Κινέζικα σύνορα βρίσκεται η ρωσική λίμνη Βαϊκάλη που περιέχει το 1/4 των παγκόσμιων γλυκών νερών. Η Κίνα έχει ήδη αγοράσει τεράστιες εκτάσεις δίπλα στη λίμνη. Αλλά οι Ρώσοι δεν επιτρέπουν στην Κίνα να κατασκευάσει αγωγούς μεταφοράς νερού προς την Κίνα.
Στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας ζούνε 8 εκατομμύρια κάτοικοι, εκ των οποίων το 50% ζει στην εξωτερική Μαντζουρία όπου ζουν περίπου 300.000 Κινέζοι. Οι Κινέζοι που ζουν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία είναι 13 φορές περισσότεροι από τους Ρώσους που ζουν πολύ κοντά στα σύνορα με την Κίνα. Αυτή η δημογραφική διαφορά ανησυχεί πολύ τη Ρωσία.
Η Κίνα φοβάται ότι κάποια στιγμή (όταν προσαρτήσει την Ταΐβάν) μπορεί να μην έχει πρόσβαση στα στενά της Malacca από όπου διέρχονται το 70% του πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου της Κίνας. Μεγάλο μέρος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Κίνας πρέπει να εισαχθεί από τον Περσικό Κόλπο μέσω των στενών της Malacca δημιουργώντας στην Κίνα μεγάλη τρωτότητα από τις ΗΠΑ.
Οπότε εκμεταλλεύεται την αδυναμία της Ρωσίας που δεν μπορεί πλέον να πουλάει στην Ευρώπη και αυξάνει τις αγορές από τη Ρωσία αγοράζοντας πολύ φθηνά, για να μειώσει τον κίνδυνο από τα στενά της Malacca. Οι εξαγωγές όμως της Ρωσίας ολοένα και εξαρτώνται περισσότερο από την Κίνα, η οποία Κίνα έχει 6 φορές μεγαλύτερο ΑΕΠ από τη Ρωσία.
Η Ρωσία και η Κίνα αισθάνονται μπλοκαρισμένες στους ευρύτερους γεωπολιτικούς στόχους τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους σύμμαχους των ΗΠΑ. Η ανάγκη τους αναγκάζει προς το παρόν να συμμαχήσουν. Η Ρωσία ήδη έχει αυξήσει τα επιτόκια στο 16% για να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό. Με τέτοιο επιτόκιο και την αιμορραγία κεφαλαίων και εργατών στον πόλεμο με την Ουκρανία είναι δύσκολο να βρει κεφάλαια για να αξιοποιήσει τους φυσικούς πόρους της Άπω Ανατολής.
Θα χρειαστούν τα κινεζικά κεφάλαια και οι Κινέζοι εργάτες που περιμένουν υπομονετικά πολλά χρόνια για αυτήν την ευκαιρία. Τότε οι φόβοι των Ρώσων για την εκτόπιση τους ή τη μετατόπιση τους από την περιοχή που θα μπορούσε να κυριαρχηθεί δημογραφικά από τον αριθμητικά ανώτερο κινέζικο λαό, θα είναι βάσιμοι.
Αυτή τη στιγμή η Κίνα στηρίζει το καθεστώς του Πούτιν καθώς της εξασφαλίζει τα παρακάτω:
Α) Αποσπά την προσοχή των Ηνωμένων Πολιτειών μακριά από τον Ινδο-Ειρηνικό κάνοντας ένα μεγάλο πόλεμο στην Ευρώπη,
Β) Δίνει στην Κίνα ελεύθερη οικονομική είσοδο στην Κεντρική Ασία στις πρώην σοβιετικές χώρες και
Γ) Εξάγει στην Κίνα σε πάρα πολύ μειωμένες τιμές πετρέλαιο και φυσικό αέριο το οποίο η Ρωσία δεν μπορεί να πωλήσει σε άλλες χώρες.
Δ) Κατασκευάζει ακόμη περισσότερους αγωγούς φυσικού αερίου προς στην Κίνα για να αυξήσει περαιτέρω τις ροές και έτσι βυθίζεται περισσότερο στην εξάρτηση του από την Κίνα.
Όσο περισσότερο η Ρωσία πρέπει να βασίζεται στην Κίνα για να παρέχει κεφάλαιο και εργασία για την ανάπτυξη των πόρων στην Άπω Ανατολή που θα εξαχθούν κυρίως στην Κίνα, τόσο περισσότερο η Ρωσία θα απομακρύνεται από την Ευρώπη και θα βασίζεται στα κεφάλαια της Κίνας για να διατηρήσει την κυβέρνησή της σε λειτουργία.
Είναι πολύ πιθανό στο μέλλον η Κίνα να βρεθεί σε μια θέση όπου θα είναι ο κυρίαρχος εταίρος σε μια συμμαχία με μια απελπισμένη και εξασθενημένη Ρωσία, όπου το Πεκίνο ασκεί τεράστια επιρροή ως μεγαλύτερος πελάτης της Ρωσίας.
Εάν οι Ρώσοι αποφασίσουν ποτέ να αντισταθούν στην Κίνα, σταματώντας ή επιβραδύνοντας τις παραδόσεις ενέργειας και υδάτινων πόρων στην Κίνα ή αυξήσουν τις τιμές τους, όπως έκαναν στην Ευρώπη, μπορεί να βρεθούν στο έλεος μιας εκδικητικής Κίνας που ξαφνικά θα αποφασίσει να επικαλεστεί τις ιστορικές αξιώσεις της να ανακαταλάβει την εξωτερική Μαντζουρία που έχασε πριν 1,5 αιώνα με εκβιαστικό τρόπο από τους Ρώσους.
Όσο περνάει ο καιρός η Ρωσία θα αλυσοδένεται οικονομικά, γεωοικονομικά και γεωπολιτικά από την Κίνα. Το αμφίδρομο εμπόριο με την Κίνα έφτασε στο ρεκόρ των 240 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023, αυξημένο κατά 64% από το 2021. Στο Βλαδιβοστόκ, που σημαίνει «Κυβερνήστε την Ανατολή», (σσ: Η Κίνα συνεχίζει να αναφέρεται στην πόλη με το κινέζικο όνομα της Haishenwai), μόνο η Κίνα αντιπροσώπευε τα τρία τέταρτα των εισαγωγών μέσω του λιμανιού.
Η Ρωσία δεν μπορεί να χάσει στο πόλεμο με την Ουκρανία. Μια Ρωσία με αποδυναμωμένη γεωπολιτική θέση, με έναν στρατό ντροπιασμένο από έναν καταστροφικά αποτυχημένο πόλεμο, με μια δημογραφική παρακμή που δεν μπορούν να αντιστρέψουν και μια οικονομία που βασίζεται πλήρως στην πώληση φυσικών πόρων προς στην Κίνα, καθιστά αδύναμη τη Ρωσία να αντιδράσει σε μια επιθετική και επεκτατική Κίνα που θα διεκδικήσει τις εδαφικές ιστορικές αξιώσεις για την εξωτερική Μαντζουρία.
Η τρέχουσα συνεργασία Ρωσίας και Κίνας είναι μια πολύ μεγάλη εκτροπή από την ιστορία.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης.
