Η συζήτηση για τους λεγόμενους health taxes, δηλαδή φόρους που επιβάλλονται σε τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε ζάχαρη, λιπαρά και αλάτι (HFSS), έχει αναζωπυρωθεί διεθνώς. Στόχος αυτών των μέτρων είναι η βελτίωση της δημόσιας υγείας μέσω της αλλαγής διατροφικών συνηθειών. Ωστόσο, οι επιπτώσεις αυτών των πολιτικών είναι συχνά αμφιλεγόμενες, καθώς ενέχουν κινδύνους κοινωνικής αδικίας και αμφίβολης αποτελεσματικότητας.
Στην Ελλάδα, το 62,3% του πληθυσμού είναι υπέρβαρο, ενώ το 24,9% είναι παχύσαρκο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Παρά τα ανησυχητικά αυτά ποσοστά, η ελληνική κυβέρνηση, με πρωτοβουλία του υπουργού Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κωστή Χατζηδάκη, αποφάσισε να μην υιοθετήσει αυτούς τους φόρους. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο υπουργός στην «Καθημερινή»: «Ένας τέτοιος φόρος δεν περιλαμβάνεται στον σχεδιασμό της κυβέρνησης».
Αυτή η στρατηγική επιλογή δεν είναι απλώς μία πολιτική απόφαση αλλά μια βαθιά κοινωνική δήλωση. Αντί να επιβαρύνει οικονομικά τα νοικοκυριά, ειδικά εκείνα με χαμηλότερα εισοδήματα, η κυβέρνηση επιλέγει να επενδύσει στην πρόληψη και την ενημέρωση. Αυτό όχι μόνο αποτρέπει την οικονομική ανισότητα αλλά και διατηρεί την ελευθερία των πολιτών να επιλέγουν, αποφεύγοντας τον κίνδυνο να μετατραπεί η Ελλάδα σε «nanny state» – ένα «κράτος γκουβερνάντα» που υπαγορεύει στους πολίτες τι είναι σωστό ή λάθος, περιορίζοντας τη δυνατότητά τους να λαμβάνουν προσωπικές αποφάσεις.
Γιατί η πρόληψη είναι η σωστή επιλογή
Οι φόροι τύπου health tax συχνά παρουσιάζονται ως «εύκολες λύσεις» για τη δημόσια υγεία, μια γρήγορη παρέμβαση που υπόσχεται να αποτρέψει παχυσαρκία και χρόνιες παθήσεις. Στην πράξη, όμως, τα αποτελέσματά τους είναι κάθε άλλο παρά ξεκάθαρα.
Στην Ουγγαρία, η επιβολή φόρου σε ανθυγιεινά προϊόντα μείωσε τις πωλήσεις κατά 27% και απέφερε έσοδα για τη δημόσια υγεία. Ωστόσο, στη Δανία, ο «fat tax» οδήγησε σε αύξηση του πληθωρισμού, ενίσχυσε το λαθρεμπόριο και δημιούργησε μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες, οδηγώντας τελικά στην κατάργησή του μετά από μόλις 15 μήνες.
Αυτά τα παραδείγματα δείχνουν ότι οι φόροι αυτοί δεν αντιμετωπίζουν τη ρίζα του προβλήματος: Την έλλειψη ενημέρωσης, εκπαίδευσης και πρόσβασης σε υγιεινές επιλογές. Αντί να λειτουργούν ως κίνητρο, μετατρέπονται συχνά σε τιμωρητικά μέτρα, επιβαρύνοντας οικονομικά τους πολίτες και διαταράσσοντας την κοινωνική συνοχή.
Η ελληνική κυβέρνηση, κατανοώντας την πολυπλοκότητα του ζητήματος, επιλέγει να εστιάσει στην πρόληψη και την ενδυνάμωση των πολιτών. Αντί για τιμωρητική προσέγγιση, επενδύει σε δράσεις που δίνουν στους ανθρώπους τα εργαλεία και τις γνώσεις να υιοθετήσουν πιο υγιεινές συνήθειες. Το πρόγραμμα κατά της παιδικής παχυσαρκίας, υπό την καθοδήγηση της αναπληρώτριας υπουργού Υγείας Ειρήνης Αγαπηδάκη, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μέσα από στοχευμένη ενημέρωση σε σχολεία και καμπάνιες για γονείς, το πρόγραμμα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια νέα διατροφική κουλτούρα που βασίζεται στην επιλογή, όχι στην επιβολή.
Η προσέγγιση αυτή δεν είναι μόνο πιο δίκαιη αλλά και πιο βιώσιμη, καθώς χτίζει μακροχρόνια οφέλη για τη δημόσια υγεία, αντί να αποσκοπεί σε πρόσκαιρα οικονομικά κέρδη μέσω της φορολόγησης.
Η πρόληψη ενισχύει την ελευθερία επιλογών
Η απόφαση της κυβέρνησης δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας και των σχετιζόμενων παθήσεων. Στοχεύει στην προστασία της κοινωνικής συνοχής και στη διασφάλιση της δικαιοσύνης. Η εφαρμογή health taxes, παρά τις θεωρητικές τους προθέσεις, συχνά πλήττει δυσανάλογα τα χαμηλότερα εισοδήματα. Οι πιο ευάλωτοι οικονομικά πολίτες βασίζονται περισσότερο σε φθηνά, αλλά συχνά λιγότερο υγιεινά προϊόντα. Με την αύξηση των τιμών αυτών, οι ανισότητες διευρύνονται, ενώ οι καταναλωτικές συνήθειες δεν αλλάζουν ουσιαστικά.
Παράλληλα, οι φόροι αυτοί ενέχουν τον κίνδυνο να ενισχύσουν το λαθρεμπόριο, να αποσταθεροποιήσουν την αγορά και να οδηγήσουν σε κοινωνικές αντιδράσεις. Στην Ελλάδα, όπου η οικονομική κρίση έχει αφήσει ισχυρά ίχνη, η επιβολή τέτοιων μέτρων θα μπορούσε να προκαλέσει βαθιές κοινωνικές αναταραχές.
Αντί για περιορισμούς, η κυβέρνηση επενδύει στην ενημέρωση, την ευαισθητοποίηση και τη συνεργασία με τους φορείς της αγοράς. Εμπιστεύεται τους πολίτες να λάβουν τις σωστές αποφάσεις όταν έχουν τα κατάλληλα εργαλεία και τη γνώση. Με αυτό τον τρόπο, το κράτος λειτουργεί ως σύμμαχος, όχι ως τιμωρός.
Η πρόληψη, μέσα από συνεργασίες με τη βιομηχανία τροφίμων και δράσεις όπως το πρόγραμμα κατά της παιδικής παχυσαρκίας, ενισχύει την αίσθηση της ατομικής ευθύνης, ενώ παράλληλα διατηρεί την οικονομική σταθερότητα και προστατεύει τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Αυτή η ισορροπία είναι που κάνει την ελληνική στρατηγική μια βιώσιμη επιλογή για το μέλλον της δημόσιας υγείας.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης είναι η πρόσφατη καμπάνια του Υπουργείου Υγείας με πρωταγωνιστή τον Άδωνι Γεωργιάδη, που προτρέπει τους πολίτες να φορούν κράνος. Η καμπάνια, με το απλό αλλά δυνατό μήνυμα «Φοράτε κράνος», προάγει την ασφάλεια και την πρόληψη ατυχημάτων, χωρίς να επιβάλλει μέτρα, αλλά ενισχύοντας τη συνειδητή επιλογή για προστασία. Παρόμοιες πρωτοβουλίες αναδεικνύουν τη δέσμευση της κυβέρνησης να ενισχύσει την ευαισθητοποίηση και την αυτονομία των πολιτών, κάνοντας την πρόληψη εργαλείο προστασίας και ενδυνάμωσης.
Ένα ισχυρό μήνυμα για το μέλλον
Η απόρριψη των health taxes δεν είναι απλώς μια επιλογή οικονομικής πολιτικής, αλλά μια δήλωση εμπιστοσύνης στις δυνατότητες των πολιτών. Με επίκεντρο την πρόληψη και την ενημέρωση, δράσεις όπως το πρόγραμμα κατά της παιδικής παχυσαρκίας αναδεικνύουν τη δέσμευση της κυβέρνησης να χτίσει ένα πιο υγιές μέλλον, ενισχύοντας παράλληλα την κοινωνική συνοχή.
Η υγεία δεν επιβάλλεται, αλλά καλλιεργείται. Η Ελλάδα επιλέγει να είναι ένα κράτος πρόληψης που ενδυναμώνει τους πολίτες της, διατηρώντας την ελευθερία τους και χτίζοντας ένα υγιέστερο μέλλον για όλους.
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι εμπειρογνώμων πολιτικών υγείας, ασφάλειας πληροφοριών και βιωσιμότητας, πιστοποιημένος Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (DPOaaS), Lead Verifier EU ETS & ανθρακικού αποτυπώματος & σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα διαχείρισης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR), ιατρικού τουρισμού, ΕΚΕ & βιώσιμης ανάπτυξης (πχ. Ecovadis, EU ETS, ΔηΣΜΕ, 14064-1) και ποιότητας. #IOwnMyHealthData
