Σε ένα τεράστιο πείραμα καλούμαστε να λάβουμε μέρος από την επόμενη Δευτέρα, κρατώντας από παντού αποστάσεις. Αποστάσεις ανάμεσα στα τραπέζια των εστιατορίων, αποστάσεις στα διαλείμματα των σχολείων για τους μαθητές, αποστάσεις από την δυναμική της ίδιας της ζωής. Ένα πείραμα που για να πετύχει πρέπει να εφαρμοστεί με χειρουργική ακρίβεια, ξεπερνώντας τις πολλές τεχνικές δυσκολίες αλλά και την δυσφορία μιας ολόκληρης κοινωνίας μετά από ένα μήνα σε καραντίνα. Το στοίχημα είναι απλώς τεράστιο.
Στην πραγματικότητα σε όλο τον πλανήτη οι οικονομίες κινδυνεύουν να ανοίξουν για να αναγκαστούν να κλείσουν ξανά μετά από λίγο. Τα νέα από την Γερμανία κάνουν ήδη πολλές κυβερνήσεις να ξανασκέφτονται τις αποφάσεις τους. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει κανένα προηγούμενο για να αντλήσουμε εμπειρίες, ούτε δοκιμασμένα εργαλεία για την αντιμετώπιση των άγνωστων συνεπειών της κρίσης, η χρήση μάσκας στην καφετέρια ή ο μέγιστος αριθμός τεσσάρων ατόμων ανά παρέα στο εστιατόριο αποτελούν απλά μια πρωτοφανή αλλαγή της προηγούμενης ζωής μας.
Αλλά οι οικονομίες πρέπει να ανοίξουν. Δεν νοείται υγεία χωρίς οικονομία. Οι ζημιές είναι τεράστιες, εκατομμύρια θέσεις εργασίας χάνονται, πολλές ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούν στο 50% των κανονικών τους ρυθμών, στις ΗΠΑ 26,5 εκατ. άνθρωποι έχουν κάνει αίτηση για επίδομα ανεργίας από τα μέσα Μαρτίου, γεγονός που σημαίνει ότι όλες οι θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν κατά τη μεγαλύτερη στην αμερικανική ιστορία περίοδο ευημερίας της αγοράς εργασίας αφανίστηκαν.
H οικονομία έχει κοινωνικό πρόσημο, δεν μπορείς να την αφήσεις κλειστή, αυτό θα έχει βαθιές επιπτώσεις στη φτώχεια, πλήττοντας πρωτίστως τους πιο αδύναμους. Την χρυσή αυτή ισορροπία ανάμεσα στην επαναλειτουργία της οικονομίας, χωρίς να τιναχθεί στον αέρα η δημόσια υγεία αναζητούν όλες οι κυβερνήσεις. Μπορεί να μην την βρουν. Η προσπάθεια ωστόσο αποτελεί μονόδρομο και ας πρόκειται για ένα εκρηκτικό μείγμα. Η ύφεση στην Ελλάδα άλλωστε μπορεί και να ξεπεράσει το 13% αν πιστέψουμε τις προβολές της Morgan Stanley.
Στο ερώτημα αν η συγκυρία ευνοεί το άνοιγμα της ελληνικής οικονομίας, η απάντηση είναι ότι τα κρούσματα λιγοστεύουν, οι πολίτες έχουν ευαισθητοποιηθεί, ενώ έχουμε σύμμαχο τον καλό καιρό. Αυτό είναι το θεωρητικό υπόβαθρο. Το πρακτικό είναι ότι ξεκινάμε ένα ταξίδι στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα. Αλλά οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων και της πολιτείας δεν μπορούν να περιμένουν πότε θα βρεθεί το φάρμακο, πρέπει να σχεδιάσουν την πορεία τους σε αχαρτογράφητα νερά. Κι ας μην γνωρίζουν αν τα τεστ διασφαλίζουν την ανοσία ή αν η αύξηση της θερμοκρασίας φρενάρει τον κορονοϊό.
Σε αυτή την αναμέτρηση με το πρωτόγνωρο που μας περιμένει από την επόμενη Δευτέρα, κανείς δεν έχει την ψευδαίσθηση της επιστροφής στην προηγούμενη κανονικότητα, αλλά ήδη διαγράφονται ορισμένες γενικές κατευθύνσεις που θα σηματοδοτήσουν την νέα κανονικότητα.
Το πρώτο χαρακτηριστικό της νέας καθημερινότητας θα είναι η επιστροφή της «απόστασης». Με την έναρξη της παγκοσμιοποίησης στις αρχές του ’90, τα νέα συστήματα επικοινωνίας και οι νέες τεχνολογίες μείωσαν σημαντικά την σημασία της φυσικής απόστασης. Οι αποστάσεις εκμηδενίστηκαν από τους νέους τρόπους διεξαγωγής του παγκόσμιου εμπορίου, και τους κολοσσιαίους αριθμούς μετακινήσεων των φυσικών προσώπων. Οι τρέχοντες περιορισμοί στους συνοριακούς ελέγχους και στα ταξίδια θα περιοριστούν στο μέλλον, αλλά δεν θα επιστρέψουν στην προτέρα κατάσταση. Οι περισσότεροι έλεγχοι στα σύνορα, η μεγαλύτερη προτίμηση των τοπικών προϊόντων, και πιθανόν η ενίσχυση των αντιστάσεων στην περαιτέρω παγκοσμιοποίηση θα είναι οι δευτερογενείς αντιδράσεις στις τρέχουσες εξελίξεις.
Η δεύτερη διάσταση της νέας κανονικότητας αφορά στην αναβάθμιση της ανθεκτικότητας και της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων. Η αναδόμηση των συστημάτων διαχείρισης κρίσεων θα βελτιώσει την ανθεκτικότητα των επιχειρήσεων να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες των κρίσεων. Επιπλέον, η αναδόμηση των επιχειρήσεων θα επεκταθεί και στον επανασχεδιασμό των βασικών λειτουργιών (προμήθειες, μάρκετινγκ) καθώς και στον περιορισμό των λειτουργικών δαπανών, ώστε να αυξήσουν σημαντικά την κλίμακα παραγωγής.
Η τρίτη διάσταση της νέας κανονικότητας αναφέρεται στη σημαντική αύξηση του ηλεκτρονικών συναλλαγών, ιδιαίτερα στους τομείς του λιανικού εμπορίου και της τηλεϊατρικής, καθώς και στην αυτοματοποίηση της παραγωγής. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στην Ιταλία κατά την περίοδο της κρίσης αυξήθηκαν κατά 80% οι ηλεκτρονικές πωλήσεις. Στα συστήματα υγείας όλων των αναπτυγμένων χωρών τα προγράμματα “digital health” αναβαθμίζονται ή σχεδιάζονται από την αρχή, με στόχο την γενική κάλυψη του πληθυσμού. Όσον αφορά την αυτοματοποίηση της παραγωγής, διαδοχικές μελέτες εκτιμούν ότι μέχρι το 2030 περίπου 600 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα καταληφθούν από ρομπότ.
Η τέταρτη διάσταση της νέας κανονικότητας θα χαρακτηρίζεται από την ενίσχυση του ρόλου του κράτους. Πρόκειται για την αντιστροφή της τάσης που είχε επικρατήσει με την εδραίωση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης. Λόγω της τρέχουσας κρίσης, οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων κρατών έχουν σχεδιάσει πακέτα οικονομικών ενισχύσεων που υπερβαίνουν τα 10 τρισεκατομμύρια δολάρια (το ισοδύναμο οκτώ Σχεδίων Μάρσαλ). Η κρατική παρέμβαση δεν θα έχει τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος. Στη νέα εποχή θα αναπτυχθούν τα επιτελικά κράτη, με αναβαθμισμένο προσωπικό και αυτοματοποιημένες διαδικασίες.
Η πέμπτη διάσταση της νέας κανονικότητας αναφέρεται στον μεγαλύτερο έλεγχο των επιχειρήσεων, τόσο από το κράτος όσο και από τους επενδυτές. Η μεγάλη φορολογική επιβάρυνση των πολιτών για την εξυπηρέτηση των κολοσσιαίων χρεών που έχουν αναλάβει τα κράτη για την αντιμετώπιση των συνεπειών της τρέχουσας κρίσης, θα επιβάλλουν την επέκταση των ελέγχων και την λογοδοσία για την σκοπιμότητα των οικονομικών ενισχύσεων των επιχειρήσεων.
Οι προαναφερόμενες τάσεις εκτιμάται ότι θα δημιουργήσουν μια νέα κανονικότητα, η οποία είναι πολύ νωρίς να πούμε ότι θα είναι καλύτερη από την υφιστάμενη. Οι μεγάλες κρίσεις αποτελούν τις μεγαλύτερες ευκαιρίες για τον επανασχεδιασμό των κοινωνιών. Το μέλλον θα το κερδίσουν αυτοί που εργάζονται για αυτό. Ας ελπίσουμε ότι και η Ελλάδα της νέας κανονικότητας θα είναι καλύτερη από την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης.
