Του Θεόδωρου Σεμερτζίδη
Οι ανθρώπινες σχέσεις, είτε αυτές είναι διαπροσωπικές είτε επαγγελματικές, διακατέχονται από έναν άρρηκτο δεσμό κι αυτός δεν είναι άλλος από την εμπιστοσύνη. Υπάρχουν στιγμές που αισθανόμαστε να μας προδίδει κάποιος φίλος ή ο συνεργάτης μας, δημιουργώντας μας μια αρχέγονη υποσυνείδητη αντίδραση, η οποία μπορεί να είναι βίαιη ή όχι.
Τα πάντα στην κοινωνία στηρίζονται στην εμπιστοσύνη. Χωρίς αυτήν είναι δύσκολο να υπάρξει φιλία ή συνεργασία ή ακόμη και να λειτουργήσει άρτια το εμπόριο. Οι περισσότεροι πελάτες (τουλάχιστον στον χρηματοοικονομικό χώρο) πέραν των ικανοτήτων του επενδυτικού τους συμβούλου, εμπιστεύονται πρωτίστως τον άνθρωπο.
Στην οικονομία, όταν η σχέση εμπιστοσύνης παύσει να υπάρχει ή πληγωθεί σημαντικά μεταξύ κράτους-πολιτών ή κράτους-πιστωτών-επενδυτών, τότε προφανώς και χρειάζεται αρκετός χρόνος ώστε να αποκατασταθεί αυτή, με τις περισσότερες των περιπτώσεων η οικονομία να παραπαίει κατά το διάστημα αυτό.
Αποτέλεσμα την έλλειψης εμπιστοσύνης είναι τα capital controls ή αλλιώς έλεγχος κεφαλαίων, σε μια προσπάθεια των αρμόδιων αρχών να αποτρέψουν την μαζική φυγή κεφαλαίων από την χώρα και την πλήρη κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Ελλάδα στις 29 Ιουλίου του 2015 όταν το βράδυ της 26ης Ιουλίου ο Πρωθυπουργός κ. Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε την διενέργεια δημοψηφίσματος για το εάν οι Έλληνες πολίτες θέλουν το ευρώ ή όχι.
Αποτέλεσμα αυτής της ανακοίνωσης υπήρξε ο κλονισμός της εμπιστοσύνης μεταξύ Ελλάδας και Ευρωπαίων εταίρων, καθώς και των επενδυτών αλλά και των καταθετών των ελληνικών τραπεζών, αφού το ενδεχόμενο εξόδου της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την επιστροφή στη δραχμή φάνταζε πιο πιθανό από ποτέ. Έτσι στις 29 Ιουλίου του 2015 οι τράπεζες δεν άνοιξαν, έως τις 7 Ιουλίου (με περιορισμό αναλήψεων) και το χρηματιστήριο παρέμεινε κλειστό έως τις 3 Αυγούστου.
Παρά την μερική άρση των capital controls σχετικά με τις επενδύσεις στο χρηματιστήριο, τα όρια ανάληψης παραμένουν, με το βασικό ερώτημα να είναι: πότε θα γίνει η άρση του περιορισμού των κεφαλαίων;
Παρότι είναι δύσκολο να δοθεί απάντηση σε ένα τέτοιο ερώτημα, καθώς η εμπιστοσύνη χτίζεται, χρήσιμο είναι να δούμε πόσο κράτησαν οι έλεγχοι κεφαλαίων στις χώρες όπου επιβλήθηκαν στο πρόσφατο παρελθόν.
Η Ισλανδία είναι η μόνη χώρα μαζί με την Ελλάδα στην Ευρώπη, όπου ισχύουν ακόμη οι έλεγχοι κεφαλαίων. Αυτοί επιβλήθηκαν το 2008 με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης και την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος της χώρας και διατηρούνται ακόμη, παρά τις δηλώσεις της Κυβέρνησης πως θα είχαν αρθεί τον Ιούνιο του 2015 (κάτι μας θυμίζουν αυτές οι δηλώσεις…).
Φυσικά και οι γνωστότεροι κεφαλαιακοί έλεγχοι στην Ευρώπη είναι αυτοί που επιβλήθηκαν στην Κύπρο τον Μάρτιο του 2013, μαζί με το «κούρεμα» των καταθέσεων. Παρόλα αυτά οι έλεγχοι διατηρήθηκαν για δύο χρόνια (για την ακρίβεια 25 μήνες) έως τον Απρίλιο του 2015, όταν έγινε άρση και του τελευταίου κεφαλαιακού ελέγχου.
Επίσης στην Ρωσία τον Δεκέμβριο του 2014 η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας προέβη σε μερικό περιορισμό κεφαλαίων, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα, μετά την ραγδαία πτώση του εθνικού της νομίσματος. Με την σταδιακή σταθεροποίηση του εθνικού νομίσματος, τους επόμενους μήνες, είχαν αρθεί και οι περιορισμοί κεφαλαίων.
Τον Αύγουστο του 2013 η Κεντρική Τράπεζα της Ινδίας προέβη σε αντίστοιχους περιορισμούς με αυτούς την Ρωσίας, στην προσπάθειά της να διατηρήσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα έπειτα από την μεγάλη πτώση που σημειώθηκε στην ρουπία. Και σε αυτήν την περίπτωση με την σταδιακή σταθεροποίηση του εθνικού νομίσματος έγινε και η άρση των capital controls μέσα στους επόμενους μήνες.
Η πιο γνωστή ίσως περίπτωση capital controls είναι αυτή της Αργεντινής. Το 2011 έπειτα από σημαντική μείωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας της Αργεντινής, επιβλήθηκαν κεφαλαιακοί έλεγχοι οι οποίοι διατηρούνται σε μεγάλο ποσοστό έως και σήμερα.
Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό σε περίπτωση που μία χώρα επιβάλλει κεφαλαιακούς ελέγχους, αυτοί είναι δύσκολο να αρθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Στις προαναφερόμενες περιπτώσεις, αυτή της Κύπρου διήρκησε 25 μήνες, ενώ αυτή της Ισλανδίας επτά χρόνια και της Αργεντινής τέσσερα (με προοπτική περαιτέρω συνέχισης, αφού δεν έχουν αρθεί ακόμη πλήρως). Στις περιπτώσεις της Ρωσίας και της Ινδίας οι κεφαλαιακοί έλεγχοι επιβλήθηκαν για συναλλαγματικούς λόγους και μετά την σταθεροποίηση των εθνικών τους νομισμάτων αυτοί άρθηκαν μέσα σε μερικούς μήνες.
Στην περίπτωση της Ελλάδας θα πρέπει να βελτιωθούν πρώτα κάποιοι μακροοικονομικοί δείκτες, όπως η καταθετική βάση, η αύξηση της κυκλοφορίας χρήματος, η ανάπτυξη κ.ά. ώστε να υπάρξουν βάσιμοι λόγοι που θα οδηγήσουν στην σταδιακή άρση των capital controls, με απώτερο στόχο την πλήρη άρση αυτών.
Και για να γίνει αυτό θα πρέπει να ξανά κερδηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών και των επενδυτών της χώρας.
